Η άφιξη Αμερικανών στρατιωτών για μια άσκηση ειρηνευτικής εκπαίδευσης στην Αρμενία έχει προκαλέσει την οργή της ρωσικής κυβέρνησης, η οποία εδώ και δεκαετίες ενεργεί ως ο μοναδικός εγγυητής της ασφάλειας της πρώην σοβιετικής δημοκρατίας. Στη δεκαήμερη άσκηση «Eagle Partner», η οποία ξεκίνησε τη Δευτέρα (11/9), συμμετέχουν 85 Αμερικανοί και 175 Αρμένιοι στρατιώτες και έχει ως στόχο να προετοιμάσει τους Αρμένιους να συμμετάσχουν σε διεθνείς ειρηνευτικές αποστολές.

Η άσκηση, αν και μικρής κλίμακας, είναι η τελευταία σε μια σειρά από αυτές που το υπουργείο Εξωτερικών της Ρωσίας έχει θεωρήσει «μη φιλικές ενέργειες» από τον παραδοσιακό σύμμαχό της.

Η Αρμενία έστειλε πρόσφατα για πρώτη φορά ανθρωπιστική βοήθεια στην Ουκρανία και το κοινοβούλιο της πρόκειται να επικυρώσει το καταστατικό της Ρώμης του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου – που σημαίνει ότι θα είναι υποχρεωμένη να συλλάβει τον Ρώσο πρόεδρο Βλαντίμιρ Πούτιν εάν πατήσει το πόδι του στη χώρα, την οποία η Ρωσία θεωρεί εδώ και καιρό ως «αυλή» της.

Το φλερτ της Αρμενίας με τους νέους διεθνείς εταίρους έχει υποκινηθεί από την απογοήτευσή της για το γεγονός ότι η Ρωσία δεν ήταν σε θέση ή δεν ήταν πρόθυμη να την υπερασπιστεί από αυτό που θεωρεί ως επιθετικότητα από το γειτονικό Αζερμπαϊτζάν και έχει εγείρει ερωτήματα σχετικά με την ικανότητα της Ρωσίας να διατηρήσει τη δύναμή της σε χώρες και συγκρούσεις σε ολόκληρη την πρώην σοβιετική αυτοκρατορία.

Ο πρόεδρος της Αρμενίας Νικόλ Πασινιάν δήλωσε ότι η χώρα του άρχισε να γεύεται τους «πικρούς καρπούς» του «στρατηγικού λάθους» να εμπιστεύεται τη Ρωσία με σχεδόν αποκλειστική ευθύνη για την άμυνα της χώρας του.

«Η αρχιτεκτονική ασφάλειας της Αρμενίας κατά 99,9% ήταν συνδεδεμένη με τη Ρωσία», δήλωσε στην ιταλική εφημερίδα La Repubblica νωρίτερα αυτό το μήνα. «Αλλά σήμερα βλέπουμε ότι η ίδια η Ρωσία έχει ανάγκη από όπλα. Ακόμη και αν το επιθυμεί, η Ρωσική Ομοσπονδία δεν μπορεί να καλύψει τις ανάγκες της Αρμενίας» ανέφερε.

Από τότε που ο Πασινιάν ανήλθε στην εξουσία το 2018 με αφορμή τη «Βελούδινη Επανάσταση» της Αρμενίας -ένα ξέσπασμα οργής κατά της παρατεταμένης διαφθοράς και των πελατειακών σχέσεων στην πρώην σοβιετική δημοκρατία- η χώρα του έχει αντιμετωπίσει αυξανόμενες εντάσεις με το Αζερμπαϊτζάν.

Το πιο σφοδρό σημείο ανάφλεξης είναι το Ναγκόρνο-Καραμπάχ, μια περιοχή στα βουνά του Καυκάσου, η οποία αποτέλεσε την αιτία δύο πολέμων μεταξύ των γειτόνων τις τελευταίες τρεις δεκαετίες, με πιο πρόσφατο το 2020. Το Ναγκόρνο-Καραμπάχ αναγνωρίζεται διεθνώς ως τμήμα του Αζερμπαϊτζάν, αλλά οι κάτοικοί του είναι κυρίως εθνοτικά Αρμένιοι.

Η σύγκρουση των 44 ημερών το φθινόπωρο του 2020 εξέθεσε τη στρατιωτική υποτέλεια της Αρμενίας. Το Αζερμπαϊτζάν, οπλισμένο με μη επανδρωμένα αεροσκάφη και μαχητικά αεροσκάφη F-16 που του παρείχε η Τουρκία, κατάφερε μια συντριπτική νίκη, διεκδικώντας περίπου το ένα τρίτο του εδάφους του Ναγκόρνο-Καραμπάχ, καθώς και επιτέθηκε στην ίδια την Αρμενία.

Η Ρωσία βοήθησε στον τερματισμό του πολέμου διαπραγματευόμενη την κατάπαυση του πυρός. Η συμφωνία προέβλεπε την ανάπτυξη περίπου 2.000 Ρώσων ειρηνευτικών δυνάμεων στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ για τη φύλαξη του διαδρόμου του Λατσίν, του μοναδικού δρόμου που το συνδέει με την Αρμενία.

Αλλά οι ειρηνευτές της Ρωσίας δεν εμπόδισαν τα στρατεύματα του Αζερμπαϊτζάν να δημιουργήσουν ένα στρατιωτικό σημείο ελέγχου κατά μήκος του διαδρόμου του Λατσίν, εμποδίζοντας την εισαγωγή τροφίμων στον θύλακα. Το Αζερμπαϊτζάν έχει αρνηθεί τη δημιουργία αποκλεισμού, ενώ η Ρωσία έχει αρνηθεί τις κατηγορίες για αδράνεια.

Ένας αναξιόπιστος συνεργάτης

Η ανικανότητα ή η απροθυμία της Ρωσίας να παρέμβει έχει αφήσει πολλούς στην κυβέρνηση της Αρμενίας να αισθάνονται προδομένοι, σύμφωνα με τον Βάχραμ Τερ-Ματεβοσιάν, αναπληρωτή καθηγητή εξωτερικής πολιτικής στο Αμερικανικό Πανεπιστήμιο της Αρμενίας, που εδρεύει στην πρωτεύουσα Ερεβάν.

«Η Αρμενία έχει επενδύσει 30 χρόνια της ανεξαρτησίας της – θα έλεγα ακόμη και 200 χρόνια της πρόσφατης ιστορίας της – πιστεύοντας ακράδαντα ότι όταν έρθει η ώρα και όταν παραστεί ανάγκη, η Ρωσία θα εκπληρώσει τις στρατηγικές της υποχρεώσεις και θα υπερασπιστεί την Αρμενία από οποιαδήποτε ξένη επίθεση. Αυτό δεν συνέβη ούτε το 2020, ούτε το 2021, ούτε το 2022», δήλωσε στο CNN.

Αυτή η αφοσίωση είχε πολλά κόστη. «Η Αρμενία έχει κάνει σχεδόν όλα όσα ήθελε η Ρωσία τα τελευταία 30 χρόνια», δήλωσε ο Τερ-Ματεβοσιάν, συμπεριλαμβανομένης της διακοπής των προσπαθειών της προς την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση το 2013, αφού η Μόσχα εξέφρασε τη δυσαρέσκειά της.

Έχοντας χορέψει στο ρυθμό της Μόσχας για τόσο πολύ καιρό, το Ερεβάν περιμένει από αυτήν να εκπληρώσει τις δεσμεύσεις της για την ασφάλειά του, τις οποίες η Ρωσία υποτίθεται ότι παρέχει μέσω του Οργανισμού του Συμφώνου Συλλογικής Ασφάλειας (ΟΣΣΑ), μιας στρατιωτικής συμμαχίας μετασοβιετικών κρατών, συμπεριλαμβανομένης της Αρμενίας. Αλλά τα τελευταία χρόνια, έχει έρθει να δει μια σειρά από αθετημένες υποσχέσεις, λένε οι αναλυτές.

«Η Ρωσία απέτυχε να τηρήσει τις υποσχέσεις της για τη διασφάλιση του διαδρόμου του Λατσίν (…) Η Ρωσία απέτυχε να παραδώσει τα όπλα που αγόρασε η Αρμενία από τη Ρωσία, η Ρωσία απέτυχε να περιορίσει την επεκτατική και επιθετική συμπεριφορά του Αζερμπαϊτζάν έναντι της Αρμενίας», δήλωσε ο Τερ-Ματεβοσιάν.

Σε απάντηση, είπε, η Αρμενία αισθάνθηκε ότι δεν είχε άλλη επιλογή από το να διαφοροποιήσει τον μηχανισμό ασφαλείας της.

Απρόβλεπτες συνέπειες

Ορισμένοι αναλυτές αποδίδουν την αποτυχία της Ρωσίας να τηρήσει τους όρους της κατάπαυσης του πυρός που μεσολάβησε, στο γεγονός ότι ήταν αφηρημένη από την πλήρους κλίμακας εισβολή της στην Ουκρανία.

Αλλά η Marie Dumoulin, διευθύντρια του προγράμματος «Ευρύτερη Ευρώπη» στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Εξωτερικών Σχέσεων, δήλωσε ότι η κατάσταση προκλήθηκε εν μέρει από την προσπάθεια της Ρωσίας να κρατήσει ταυτόχρονα στο πλευρό της τόσο την Αρμενία όσο και το Αζερμπαϊτζάν – ένα έργο που κατέστη αδύνατο λόγω της συνεχιζόμενης επιθετικότητας του Αζερμπαϊτζάν, όπως είπε.

«Από τον πόλεμο του 2020, η Ρωσία ήταν ιδιαίτερα απρόθυμη να επιλέξει μεταξύ της Αρμενίας και του Αζερμπαϊτζάν, πράγμα που συγκεκριμένα σήμαινε ότι επέλεξε το Αζερμπαϊτζάν», δήλωσε η Dumoulin στο CNN. «Πρόκειται για μια παθητική στάση. Αλλά αυτή η παθητικότητα από μόνη της είναι μια θέση υπέρ του Αζερμπαϊτζάν», συμπλήρωσε.

Η Dumoulin επεσήμανε επίσης τους αυξανόμενους δεσμούς μεταξύ Μόσχας και Μπακού – που ωθήθηκαν από την προσωπική σχέση μεταξύ του Πούτιν και του επί μακρόν προέδρου του Αζερμπαϊτζάν Ιλχάμ Αλίγιεφ – οι οποίοι μπορεί να έχουν έρθει εις βάρος του Ερεβάν.

«Δεν νομίζω ότι ο Πασινιάν είναι το είδος του ηγέτη που αρέσει στον Πούτιν. Τον έφερε στην εξουσία μια επανάσταση. Έχει αυτόν τον δημοκρατικό, μεταρρυθμιστικό, κατά της διαφθοράς λόγο. Ο Αλίγιεφ είναι πολύ περισσότερο το είδος του ηγέτη με τον οποίο μπορεί να τα βρει ο Πούτιν», δήλωσε η Dumoulin.

Οι σχέσεις μεταξύ Πούτιν και Πασινιάν δεν έχουν βοηθηθεί από τις κινήσεις της Αρμενίας προς την κατεύθυνση της προσχώρησης στο καταστατικό της Ρώμης του ΔΠΔ, το οποίο θα δώσει στην Αρμενία ένα νέο φόρουμ για να εκφράσει τις ανησυχίες της για τα ανθρώπινα δικαιώματα κατά του Αζερμπαϊτζάν. Η Αρμενία υπέγραψε το καταστατικό το 1999, αλλά το Συνταγματικό της Δικαστήριο έκρινε ότι παραβιάζει το σύνταγμα της χώρας – μια απόφαση που αναίρεσε τον Μάρτιο, ανοίγοντας τον δρόμο για πιθανή επικύρωση.

«Η χρονική στιγμή ήταν τρομερή», δήλωσε ο Τερ-Ματεβοσιάν. Αλλά, υποστήριξε, «η αρμενική κυβέρνηση έκανε κακή δουλειά στο να εξηγήσει με σαφήνεια στους Ρώσους εταίρους της τα δύο νοήματα πίσω από τη διαδικασία επικύρωσης του Καταστατικού της Ρώμης».

Η επακόλουθη ανακοίνωση κοινών ασκήσεων στρατιωτικής εκπαίδευσης με τις ΗΠΑ κλόνισε περαιτέρω τις σχέσεις. Η Ρωσία κάλεσε τον πρέσβη της Αρμενίας στη Μόσχα την περασμένη εβδομάδα για «δύσκολες» συνομιλίες, ανέφερε το Politico.

Ο εκπρόσωπος του Κρεμλίνου, Ντμίτρι Πεσκόφ, δήλωσε ότι οι ασκήσεις «δεν συμβάλλουν στην ενίσχυση της ατμόσφαιρας αμοιβαίας εμπιστοσύνης στην περιοχή».

Αλλά ο Τερ-Ματεβοσιάν υπέδειξε ότι αυτό αποκάλυψε μια παράνοια από την πλευρά της Μόσχας.

«Με την αντίδρασή της η Ρωσία έδωσε σημασία σε αυτό το γεγονός που δεν του αξίζει, δεδομένης της κλίμακας και του εύρους του. Πρόκειται για περίπου 260 άτομα οπλισμένα με τουφέκια -όχι με βαρύ οπλισμό- που συγκεντρώνονται στην Αρμενία για εννέα με δέκα ημέρες, για να βελτιώσουν αυτό που αποκαλούν “διαλειτουργικότητα των ειρηνευτικών δυνάμεων”», δήλωσε ο Τερ-Ματεβοσιάν, επισημαίνοντας τον συνήθη χαρακτήρα τέτοιων ασκήσεων σε όλο τον κόσμο.

«Η Ρωσία αντέδρασε υπερβολικά αμφισβητώντας τους πραγματικούς στόχους των ασκήσεων και βλέποντας το χέρι του ΝΑΤΟ από πίσω» εκτίμησε.

Αποδυναμώνεται η ρωσική επιρροή;

Δεν είναι ακόμη σαφές αν οι προσπάθειες της Αρμενίας να δημιουργήσει νέες διεθνείς συνεργασίες υποκινούνται αποκλειστικά από την προσπάθειά της να ενισχύσει την ασφάλειά της ή αν οι προσπάθειες αυτές συνιστούν μια ευρύτερη δυτική στροφή.

«Ως μικρό κράτος, είναι αρκετά ριψοκίνδυνο για την Αρμενία να κάνει μια στροφή, ένα μεγάλο γεωπολιτικό άλμα. Γνωρίζουμε τους κινδύνους γι’ αυτό», δήλωσε στο CNN η Άννα Οχανιάν, ειδικός στη ρωσική εξωτερική πολιτική και καθηγήτρια στο Stonehill College της Μασαχουσέτης.

«Αντί να επιδιώκει να διακόψει εντελώς τους δεσμούς με τη Ρωσία, η Αρμενία απλώς “αραιώνει” την επιρροή της», δήλωσε η Οχανιάν.

Αλλά ενώ τα βήματα που έχουν γίνει μέχρι στιγμής είναι μετρημένα, θα μπορούσαν να οδηγήσουν την Αρμενία σε μια πορεία από την οποία είναι δύσκολο να επιστρέψει. «Αν ο Πούτιν ξυπνούσε αύριο και ξαφνικά άρχιζε να ακολουθεί διαφορετικού τύπου πολιτικές – παρέχοντας κάποιες συγκεκριμένες εγγυήσεις ασφαλείας – δεν νομίζω ότι η εξωτερική πολιτική της Αρμενίας θα επαναπροσδιοριζόταν», δήλωσε η Οχανιάν.

«Εάν η Ρωσία παρείχε ένα πλήρες φάσμα ασφάλειας για την Αρμενία, αυτό θα σήμαινε μια πολύ βαθύτερη ενσωμάτωση της Αρμενίας στη νεοϊμπεριαλιστική σφαίρα της Ρωσίας, παρόμοια με τη Λευκορωσία» είπε χαρακτηριστικά.

Η Αρμενία εγκλωβισμένη στη μέση;

Η Αρμενία δεν δείχνει να αγνοεί τις μελλοντικές προκλήσεις. Μιλώντας στη La Repubblica, ο Πασινιάν δήλωσε ότι φοβάται ότι η Αρμενία θα μπορούσε να καταλήξει παγιδευμένη μεταξύ της Ρωσίας και της Δύσης.

«Οι δυτικές χώρες ή οι εμπειρογνώμονες… χαρακτηρίζουν την Αρμενία ως φιλορωσική χώρα. Από την άλλη πλευρά, πολλοί κύκλοι στη Ρωσία θεωρούν την Αρμενία ή την κυβέρνησή της… φιλοδυτική», είπε.

Μη μπορώντας να κάνει αρκετά για να ικανοποιήσει καμία από τις δύο πλευρές, η Αρμενία μπορεί να διακινδυνεύσει να αποξενώσει και τις δύο, αφήνοντας τον εαυτό της εκτεθειμένο.

Πολλοί στο Ερεβάν έχουν ήδη αρχίσει να φοβούνται μια πιθανή ρωσική «επίπληξη». Αυτή θα μπορούσε να είναι οικονομική, δεδομένου ότι η Ρωσία ελέγχει τεράστια τμήματα της οικονομίας της Αρμενίας, από τις τηλεπικοινωνίες έως την ενέργεια. Το Κρεμλίνο απαγόρευσε τις εισαγωγές γαλακτοκομικών προϊόντων από την Αρμενία τον Απρίλιο – φαινομενικά μετά από κάποιες πρόσφατα ανακαλυφθείσες ανησυχίες για την υγεία., ωστόσο για πολλούς μεταφράζεται ως πρώτη απάντηση της Μόσχας για το γεγονός ότι το Ερεβάν που εξέταζε την επικύρωση του καταστατικού της Ρώμης.

Ή θα μπορούσε να είναι κάτι χειρότερο. «Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η Ρωσία έχει ένα τεράστιο καταστροφικό δυναμικό στην περιοχή», δήλωσε ο Τερ-Ματεβοσιάν, αναφερόμενος στη σημαντική στρατιωτική βάση της Ρωσίας βόρεια του Ερεβάν.

*Πηγή: CNN