Στις αρχές του 20ου αιώνα, ο πατέρας των σύγχρονων Ολυμπιακών Αγώνων, ο Πιερ ντε Κουμπερτέν, έγραψε ότι ο αγώνας έπρεπε να είναι «απαλλαγμένος από πολιτικές παρεμβάσεις».

Ωστόσο, πολλοί αθλητές ανά τα χρόνια επιλέγουν να μην υπακούσουν. Για παράδειγμα, ο Αλγερινός αθλητής του τζούντο, Fethi Nourine, αποσύρθηκε από τους Ολυμπιακούς Αγώνες του Τόκιο τον Ιούλιο του 2021 για να αποφύγει να αντιμετωπίσει τον Ισραηλινό ομόλογό του, τονίζοντας ότι «υποστηρίζει τον παλαιστινιακό αγώνα».

Μέσα σε δύο μήνες, ο ίδιος και ο προπονητής του δέχθηκαν 10ετή αποκλεισμό από τη Διεθνή Ομοσπονδία Τζούντο.

Όπως και σε άλλες παρόμοιες αποφάσεις, η Ομοσπονδία είχε βασίσει την απόφασή της στον αμφιλεγόμενο κανόνα 50.2 του Ολυμπιακού Χάρτη, ο οποίος αναφέρει τα εξής:

«Κανένα είδος διαδήλωσης ή πολιτικής, θρησκευτικής ή φυλετικής προπαγάνδας δεν επιτρέπεται σε Ολυμπιακούς χώρους, εγκαταστάσεις ή άλλες περιοχές».

Διαβάστε επίσης: Ολυμπιακοί Αγώνες / Ο Παλαιστίνιος κολυμβητής με τη σημαία στο στήθος – «Θέλουν να φύγω, αλλά εγώ είμαι εδώ»

Διχασμός στον Ολυμπιακό κόσμο

Αυτή και μόνο η πρόταση έχει καταφέρει να διχάσει έντονα τον Ολυμπιακό κόσμο από τότε που δημοσιεύτηκε ο Χάρτης, τον Ιούλιο του 2020.

Όπως υπενθυμίζουν σε κοινό τους άρθρο στο The Conversation τρεις καθηγητές στον τομέα των γλωσσικών επιστημών και της επικοινωνίας, οι ανησυχίες ήταν τόσο έντονες που τον Ιούνιο του 2020 η Επιτροπή Αθλητών της Διεθνούς Ολυμπιακής Επιτροπής ξεκίνησε διαβούλευση με περισσότερους από 3.500 αθλητές σχετικά με τον κανόνα.

Τα αποτελέσματα της μελέτης, που παραδόθηκε από την Publicis Sport & Entertainment τον Απρίλιο του 2021, φάνηκε να υποστηρίζουν τον κανόνα, με το 70% των αθλητών να θεωρούν ακατάλληλη την έκφραση των απόψεών τους στον αγωνιστικό χώρο και στις επίσημες τελετές, ενώ ένα 67% θεωρούσε πως έπρεπε να συμβεί το ίδιο και στο βάθρο.

Ωστόσο, μια διαφορετική έρευνα τον Φεβρουάριο του 2021 έκανε λόγο για «σαφή έλλειψη κατανόησης του κειμένου».

«Ο όρος “διαδήλωση” είναι απολύτως σαφής για το 62% των ερωτηθέντων, αλλά όχι για τους υπόλοιπους. Ο όρος “προπαγάνδα” είναι απόλυτα σαφής για το 70%, αλλά παραμένει αδιαφανής για τους υπόλοιπους. Ο όρος “διαμαρτυρία” ήταν “καθόλου” ή “απολύτως καθόλου” σαφής για το 49% των ερωτηθέντων», επεσήμανε μεταξύ άλλων.

Σύμφωνα με τους τρεις καθηγητές, εγείρεται τελικά το ερώτημα εάν οι αθλητές είχαν όλες τις πληροφορίες που χρειάζονταν για να αποφασίσουν σχετικά με τον κανόνα. Σε κάθε περίπτωση, η ΔΟΕ αποφάσισε να ακολουθήσει τις συστάσεις της Επιτροπής Αθλητών, χαλαρώνοντας τον κανόνα, περιορίζοντας ωστόσο την έκφραση των αθλητών κατά τη διάρκεια της περιόδου που καλύπτει τους Ολυμπιακούς Αγώνες, από τις τελετές και τα βάθρα μέχρι τους ύμνους.

Ολυμπιακοί Αγώνες, ιδεολογία και διαμαρτυρίες

Δεν είναι λίγες οι φορές άλλωστε που αθλητές έχουν κάνει στην άκρη το «no politica», επιλέγοντας να πάρουν θέση ή/και να διαμαρτυρηθούν. Ποιος μπορεί να ξεχάσει για παράδειγμα τις σηκωμένες γροθιές του Τζον Κάρλος και του Τόμι Σμιθ (σύμβολο του κινήματος «Μαύροι Πάνθηρες») στο βάθρο των Ολυμπιακών Αγώνων του 1968;

Οι δύο αθλητές μπορεί να αποβλήθηκαν από το Ολυμπιακό Χωριό και να αποκλείστηκαν δια βίου από τους Ολυμπιακούς Αγώνες, ωστόσο η εικόνα τους αποτελεί πλέον μέρος της Ολυμπιακής ιστορίας και μνημονεύεται μέχρι σήμερα.

Είναι οι πράξεις αυτές ασυμβίβαστες με την αρχή της πολιτικής ουδετερότητας των Ολυμπιακών Αγώνων; Η συζήτηση ήρθε στο προσκήνιο τον Ιούλιο του 2020, όπως αναφέρεται στο δημοσίευμα, όταν μια ομάδα 150 ακαδημαϊκών, αθλητών και ειδικών σε θέματα αθλητισμού υπέγραψε ανοιχτή επιστολή με την οποία ζητούσε την απαγόρευση του κανόνα.

Πέρα από τη διαμάχη γύρω από τον κανόνα 50.2, θα μπορούσαμε να αναρωτηθούμε αν το Ολυμπιακό κίνημα, από την ίδρυσή του, ασκεί προπαγάνδα μεταφέροντας – έστω στη θεωρία – το όραμα ενός καλύτερου κόσμου μέσω του αθλητισμού. Αυτό δεν σημαίνει ότι η λέξη έχει αρνητική χροιά, αλλά μάλλον ότι αναφέρεται σε ένα ιδεώδες, «τη μεγάλη ολυμπιακή ιδέα». Η λέξη χρησιμοποιήθηκε μάλιστα ρητά στο Δελτίο της Διεθνούς Ολυμπιακής Επιτροπής του Ιουνίου 1933:

«Με τον επιστροφή των Ολυμπιακών Αγώνων, όλοι πιστεύαμε και σίγουρα σκεφτήκαμε ότι η ειρηνική συνάντηση των λαών στο πεδίο του αθλητισμού θα έφερνε τα έθνη κοντά σε τέτοιο βαθμό, ώστε οι Ολυμπιακοί Αγώνες στη σύγχρονη μορφή τους θα γίνονταν ένα ισχυρό στοιχείο προπαγάνδας για την ιδέα της παγκόσμιας ειρήνης».

Από αυτή την άποψη, δεν θα μπορούσε να θεωρηθεί «πολιτική» η ομιλία του προέδρου της ΔΟΕ, Τόμας Μπαχ, στην τελετή έναρξης των Ολυμπιακών Αγώνων στις 23 Ιουλίου 2021; Παρουσιάζει ένα όραμα για τον κόσμο και εκφράζει ένα ιδεώδες, αυτό της «Ολυμπιακής κοινότητας», ενωμένη γύρω από το ίδιο σύστημα πεποιθήσεων.

Ο ίδιος άλλωστε αναφέρθηκε και στην αλληλεγγύη, μεταξύ άλλων: «Αλληλεγγύη σημαίνει πολύ περισσότερα από τον απλό σεβασμό ή την αποφυγή διακρίσεων. Αλληλεγγύη σημαίνει να βοηθάμε, να μοιραζόμαστε και να φροντίζουμε ο ένας τον άλλον».

Το όραμα των Ολυμπιακών Αγώνων και η ομάδα των προσφύγων

Όπως γράφουν οι τρεις καθηγητές στο άρθρο τους, η αλληλεγγύη εγγυάται την ενότητα- ο όρος «μαζί» επαναλαμβάνεται 10 φορές στην ομιλία του Μπαχ και το επίθετο «ενωμένος» εμφανίζεται άλλες 6 φορές. Ο Τόμας Μπαχ τονίζει τη δύναμη αυτής της ενότητας, η οποία μας επιτρέπει να ξεπεράσουμε τα μεμονωμένα άτομα και να σχηματίσουμε μια «αληθινή κοινότητα», την «Ολυμπιακή κοινότητα».

Το Ολυμπιακό κίνημα, όπως το συνέλαβε ο Pierre de Coubertin, θεωρητικά στοχεύει στη δημιουργία ενός καλύτερου, ηθικού και πιο αδελφικού κόσμου, όπως αναφέρεται στον Ολυμπιακό Χάρτη του 1958.

Η αλληλεγγύη είναι επίσης ο εγγυητής της ειρήνης στον κόσμο, όπως τόνισε στην ομιλία του ο Τόμας Μπαχ. Για παράδειγμα, η συνεργασία μεταξύ της ΔΟΕ και των Ηνωμένων Εθνών έφερε κοντά, για δεύτερη φορά στην ιστορία των Αγώνων, την Ολυμπιακή Ομάδα Προσφύγων. Η ομάδα αυτή περιλαμβάνει 29 αθλητές πολιτικούς πρόσφυγες, «μια εξαιρετική ομάδα ατόμων που εμπνέουν τον κόσμο», όπως δήλωσε ο Ύπατος Αρμοστής των Ηνωμένων Εθνών για τους Πρόσφυγες Filippo Grandi τον Ιούνιο του 2021:

«Το γεγονός ότι έχουν επιβιώσει από τον πόλεμο, τις διώξεις και την αγωνία της εξορίας τους καθιστά ήδη εξαιρετικούς ανθρώπους, αλλά το γεγονός ότι τώρα διαπρέπουν στη διεθνή αθλητική σκηνή με γεμίζει με τεράστια υπερηφάνεια».

Ο Τόμας Μπαχ εξέφρασε παρόμοια αισθήματα στο Ρίο ντε Τζανέιρο το 2016, όταν συγκροτήθηκε για πρώτη φορά η ομάδα προσφύγων:

«Αυτοί οι πρόσφυγες δεν έχουν σπίτι, ούτε ομάδα, ούτε σημαία, ούτε εθνικό ύμνο. Θα τους προσφέρουμε ένα σπίτι στο Ολυμπιακό Χωριό μαζί με αθλητές από όλο τον κόσμο. Αυτή η πρωτοβουλία … είναι ένα μήνυμα προς τη διεθνή κοινότητα ότι οι πρόσφυγες είναι άνθρωποι και ένας εμπλουτισμός για την κοινωνία».

Οι Ολυμπιακοί Αγώνες, λοιπόν, κάθε άλλο παρά «απολίτικοι» είναι, καθώς φέρουν μια ισχυρή ιδεολογία, η οποία αντικατοπτρίζεται στους Χάρτες και τα επίσημα κείμενα της ΔΟΕ.

«Πότε λοιπόν θα εξαφανιστεί ο κανόνας 50.2 από τον Ολυμπιακό Χάρτη, ώστε να αντικατοπτρίζει καλύτερα το ολυμπιακό πνεύμα;», αναρωτιούνται οι καθηγητές στο άρθρο τους.

Βέβαια, οι κυβερνήσεις και οι ηγέτες των χωρών χρησιμοποιούν κι αυτοί συχνά τους Ολυμπιακούς Αγώνες και γενικότερα τον αθλητισμό έτσι ώστε να ασκήσουν προπαγάνδα.

Ο Αδόλφος Χίτλερ προσπάθησε να χρησιμοποιήσει τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 1936 στο Βερολίνο για να «γιορτάσει» τις θεωρίες του περί φυλετικής υπεροχής, μόνο και μόνο για να δει το όνειρό του να γκρεμίζεται από τον μαύρο Αμερικανό αθλητή Jesse Owens που κέρδισε τέσσερα χρυσά μετάλλια.

Ακόμη και οι Ολυμπιακοί Αγώνες του Παρισιού έχουν επισκιαστεί σε μεγάλο βαθμό από την πολιτική κατάσταση στη χώρα, ενώ ζητήματα όπως ο πόλεμος στην Ουκρανία και η κατάσταση στη Γάζα πλανώνται πάνω από το Παρίσι και τη Λιλ.