Η πρόσφατη «βουτιά» της τουρκικής λίρας κατά 15% και η συνολική της πτώση κατά 42% μέσα στο 2021 έχουν φέρει την Τουρκία στο επίκεντρο της διεθνούς προσοχής, την πλειοψηφία των Τούρκων σε μεγάλη οικονομική δυσχέρεια και τον Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν σε αντικειμενικά δύσκολη θέση.

Τί σημαίνουν όλα αυτά; Έχει η κρίση στην Τουρκία ομοιότητες με την ελληνική κρίση του 2010-2015; Μπορεί η κοινωνική δυσαρέσκεια να πλήξει εκλογικά τον Ερντογάν; Είναι το ΔΝΤ επιλογή για την Τουρκία; Μπορεί η επίσκεψη του πρίγκιπα του Άμπου Ντάμπι να «σώσει» τον Ερντογάν και με τί όρους; Πώς αυτοί μπορούν να αποδειχθούν σημαντικοί για την Ελλάδα; Μπορεί η κρίση να οδηγήσει σε κλιμάκωση των ενεργειών της Τουρκίας στο Αιγαίο και την ανατολική Μεσόγειο;

Για να πάρουμε απαντήσεις σε αυτά τα ερωτήματα, ζητήσαμε τη συνεισφορά του αναπληρωτή καθηγητή στο τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Διεθνών Σχέσεων του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου και υπεύθυνο του Κέντρου Μεσογειακών, Μεσανατολικών και Ισλαμικών Σπουδών, Σωτήρη Ρούσσου.

Πώς θα περιγράφατε την κρίση που συμβαίνει στην Τουρκία αυτές τις ημέρες;

Η Τουρκία έχει πρόβλημα συναλλαγματικών διαθεσίμων εδώ και μερικά χρόνια, θα λέγαμε ότι ξεκίνησε λίγο πριν την πανδημία. Όσο μεγαλύτερη η ανάγκη της για συνάλλαγμα, τόσο πιο ακριβό γίνεται για εκείνη να το αγοράσει. Το προηγούμενο διάστημα κατάφερε να βρει συνάλλαγμα, να ανταλλάξει δηλαδή λίρες με δολάρια κυρίως από το Κατάρ και έτσι να κρύψει το πρόβλημα. Τώρα όμως φαίνεται να δυσκολεύεται ακόμα περισσότερο.

Η έλλειψη συναλλαγματικών διαθεσίμων συνδέεται με την ύφεση στην οποία έχει περιέλθει η τουρκική οικονομία. Ο κλάδος του τουρισμού έχει πληγεί εξαιτίας της πανδημίας και αυτός της ακίνητης περιουσίας αποδείχθηκε μικρότερων δυνατοτήτων από τις προσδοκίες που είχαν καλλιεργηθεί.

Έχει η κρίση στην Τουρκία ομοιότητες με την ελληνική κρίση του 2010-2015; Θα μπορούσε ο δανεισμός από το ΔΝΤ να είναι μια λύση;

Πρέπει να τονίσουμε πως η Τουρκία δε βρίσκεται σε φάση χρεοκοπίας. Πρόκειται για τις συνέπειες κακών επιλογών στη διοίκηση του τραπεζικού τομέα μέσα από την Κεντρική Τράπεζα και άρα ευθύνη του Ερντογάν. Αρκετοί οικονομολόγοι αποδίδουν τη σημερινή κατάσταση στο γεγονός ότι ο Ερντογάν δεν έχει προχωρήσει στη μείωση των επιτοκίων και το κλείσιμο της στρόφιγγας διακίνησης του χρήματος.

Η Τουρκία χρειάζεται σοβαρή εισροή συναλλάγματος που στην παρούσα φάση δεν μπορεί να γίνει με τους συνήθεις τρόπους, δηλαδή τις εξαγωγές και τον τουρισμό. Θα μπορούσε να επιτευχθεί μέσα από δανεισμό από το ΔΝΤ και την Παγκόσμια Τράπεζα, όμως κάτι τέτοιο συνεπάγεται συγκεκριμένες δημοσιονομικές υποχρεώσεις τις οποίες μέχρι τώρα έχει αποφύγει ο Ερντογάν. Αν ήθελε να πάει προς μια τέτοια κατεύθυνση, θα μπορούσε να το κάνει μόνος του, χωρίς να φανεί ότι του επιβάλλονται από το ΔΝΤ.

Συνεπώς ως επιλογές του μένουν τυχόν ιδιωτικοί φορείς που αυτή τη στιγμή δε φαίνονται, ο αυτόβουλος περιορισμός των επιτοκίων που έως τώρα αρνείται να κάνει και οι διακρατικές συμφωνίες. 

Τα ανοίγματα ευρωπαϊκών χωρών όπως η Γερμανία και η Ισπανία στην Τουρκία, δεν της προσφέρουν ένα δίχτυ προστασίας;

Η Γερμανία, η Ολλανδία και η Ισπανία είναι χώρες που είναι εκτεθειμένες στην Τουρκία. Αυτό παρέχει ένα δίχτυ προστασίας ως προς το ενδεχόμενο της κατάρρευσης. Η Τουρκία είναι πάρα πολύ μεγάλη για να καταρρεύσει. Όμως πέρα από αυτό, η Τουρκία έχει άμεση ανάγκη από ζεστό χρήμα, που οι ευρωπαϊκές επιχειρήσεις δεν μπορούν να της παρέχουν.

Τί αντίκτυπο έχει η πτώση της λίρας στην αγοραστική δύναμη των κατοίκων; Και αυτή με τη σειρά της τί μπορεί να σημαίνει πολιτικά;

Ο πληθωρισμός είναι ο εχθρός των φτωχών. Η αύξηση των τιμών λιανικής, ειδικά στα βασικά καταναλωτικά προϊόντα οδηγούν σε ακόμη μεγαλύτερη φτώχεια. Οι πιο εύποροι πολίτες πέρα από τη δυνατότητα να ανταπεξέλθουν στην άνοδο των τιμών, ενδεχομένως έχουν και κάποια αποθέματα σε πιο σκληρά νομίσματα.

Βεβαίως πλήττονται στρώματα στα οποία εκλογικά απευθύνεται ο Ερντογάν, όπως οι μικροί επαγγελματίες που έχουν υπάρξει η ραχοκοκαλιά του AKP και φτωχά στρώματα που φάνηκε να έχουν μια καλύτερη τύχη μέσα από τη ραγδαία ανάπτυξη των πρώτων περιόδων του Ερντογάν στην εξουσία. Ο πλανόδιος κουλουρτζής στον Βόσπορο και ο προερχόμενος από το Κουρδιστάν οικοδόμος είχαν δουλειά τα προηγούμενα χρόνια, δουλειά η οποία μειώνεται επειδή η αγοραστική δύναμη των «πελατών» τους έχει συρρικνωθεί. Οι άνθρωποι αυτοί είναι ιδιαίτερα δυσαρεστημένοι με τον Ερντογάν και είναι σχεδόν σίγουρο ότι στις επόμενες εκλογές θα μετακινηθούν. Όμως δεν μπορούμε να γνωρίζουμε ακόμα εάν θα στηρίξουν το μπλοκ των πρώην Κεμαλικών.

Η επίσκεψη του πρίγκιπα του Άμπου Ντάμπι, Μοχάμεντ μπιν Ζάγιεντ Αλ Ναϊάν στην Άγκυρα μπορεί να αλλάξει τα δεδομένα;

Εάν ο Ερντογάν δε θέλει να πάει σε σφιχτή οικονομική πολιτική, δύο είναι οι περιοχές στον κόσμο που μπορούν να του δώσουν μετρητά. Οι χώρες του Κόλπου και η Κίνα. Όσον αφορά στα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, για να ξεπεράσουν τη μέχρι τώρα κακή τους σχέση και να βοηθήσουν την Τουρκία, αυτή θα πρέπει να αλλάξει τη στάση της ως προς τους Αδελφούς Μουσουλμάνους. Η Τουρκία έως τώρα έχει στηρίξει κυβερνήσεις, κόμματα και κινήματα στα οποία έχουν σημαντικό ρόλο οι Αδελφοί Μουσουλμάνοι, η ισλαμιστική αυτή οργάνωση που αποτελεί αντίπαλο των ΗΑΕ. Λέγεται μάλιστα ότι σημαίνοντα στελέχη της οργάνωσης βρίσκονται αυτή τη στιγμή στην Κωνσταντινούπολη. Αν τα ΗΑΕ θελήσουν να δώσουν χρήματα στην Τουρκία, μάλλον θα αξιώσουν περιορισμό των σχέσεων της με τους Αδελφούς Μουσουλμάνους και αυτό θα αλλάξει τις ισορροπίες σε κάποιες χώρες, όπως για παράδειγμα η Λιβύη και η Συρία.

Θεωρώ τον Ερντογάν ικανό για μια τέτοια κίνηση, στο παρελθόν έχει αποδείξει ότι μπορεί να κάνει εντυπωσιακούς ελιγμούς. Όμως ο συγκεκριμένος έχει ένα όριο. Διότι αν κάνει πολλές τέτοιες παραχωρήσεις είναι πιθανό να χάσει από τον σκληρό πυρήνα της παράταξής του, τους ισλαμιστές. Θα πρέπει λοιπόν να βρει μια δύσκολη ισορροπία.

Επίσης όσον αφορά στην Ελλάδα, δε θα αξιολογούσα ως θετική εξέλιξη μια σημαντική βελτίωση στις σχέσεις Τουρκίας – ΗΑΕ ή με την Αίγυπτο, ειδικά όσον αφορά στην τύχη του τουρκολυβικού συμφώνου. Έως τώρα η θέση μας είναι κοντά με τις χώρες αυτές και μια τυχόν αποκατάσταση των σχέσεών τους με την Τουρκία μπορεί να μην τις έκανε φυσικά να αλλάξουν εντελώς στρατόπεδο αλλά ενδεχομένως να έθετε το τουρκολυβικό σύμφωνο σε χαμηλότερη προτεραιότητα.

Υπάρχει κίνδυνος η Τουρκία να επιδιώξει κάποιο είδος αντιπερισπασμού μεταφέροντας την κρίση στο Αιγαίο ή την Ανατολική Μεσόγειο;

Πολλοί λένε ότι η Τουρκία τείνει να εξάγει τις κρίσεις της. Δεν είναι ακριβώς έτσι. Η Τουρκία τείνει να εξάγει πολιτική αστάθεια, όπως έγινε στην περίπτωση της εισβολής στην Κύπρο ή στο επεισόδιο των Ιμίων. Όμως τώρα δεν είναι πολιτικά ασταθής. Δεν επίκειται πτώση της κυβέρνησης, ούτε ο Ερντογάν βασίζεται σε κάποιον σύμμαχο που μπορεί να ρίξει την κυβέρνησή του ανά πάσα στιγμή. Συνεπώς δε βλέπω κλιμάκωση των ενεργειών της Τουρκίας στο Αιγαίο και την ανατολική Μεσόγειο. Αυτό βέβαια δε σημαίνει πως θα σταματήσει να προβάλει αξιώσεις στο πλαίσιο της πάγιας πολιτικής της, όπως κάνει ήδη τα τελευταία χρόνια.

Μπορούμε να περιγράψουμε ένα καλό και ένα κακό σενάριο για τον Ερντογάν;

Το καλό σενάριο είναι να βρει χρήμα από πηγές που δε θα τον εκβιάσουν πολιτικά. Εφόσον έχει φανεί ότι η Ρωσία δεν μπορεί να βοηθήσει κανέναν οικονομικά, τέτοιες πηγές θα μπορούσαν να είναι το Κατάρ και η Κίνα. Αυτό θα σταθεροποιούσε την οικονομία και θα έδινε στον Τούρκο πρόεδρο ανάσες ώστε να πάει στις προγραμματισμένες εκλογές με καλύτερους για εκείνον όρους.

Το κακό σενάριο είναι να μην υπάρξει εισροή συναλλάγματος, να συνεχιστεί η πτώση της λίρας, η άνοδος του πληθωρισμού και αυτό να δημιουργήσει κοινωνική έκρηξη. Σε αυτό το σενάριο μπορεί να έχουμε και πολιτική αστάθεια και επακόλουθη εξαγωγή της, ειδικά με δεδομένο ότι ο στρατός στην Τουρκία δεν έχει πλέον τον σταθεροποιητικό ρόλο που είχε κάποτε.