Τι ενώνει τους διαδηλωτές στον Λίβανο, την Χιλή και τον Ισημερινό; Η οργή, στην οποία μετατράπηκε η αβάσταχτη κούραση από την κλιμακούμενη φτώχεια. Στον Ισημερινό ήταν το ΔΝΤ και τα μέτρα του. Στην Χιλή ήταν η αύξηση στα εισιτήρια του μετρό. Στον Λίβανο ήταν τα νέα φορο-χαράτσια ακόμη και στις τηλεφωνικές διαδικτυακές κλήσεις από εφαρμογές στα κιντά. Αφορμές οι οποίες λειτούργησαν ως η σταγόνα που ξεχείλισε το ποτήρι.

Για τον λαό του Λιβάνου, που βγήκε στον δρόμο να διαδηλώσει κάτω από το βάρος μιας συνεχώς αυξανόμενης οικονομικής και κοινωνικής κρίσης, καθώς και της ενδημικής διαφθοράς, ήταν μια χρονιά που ξεκίνησε με τον πλέον δυσοίωνο τρόπο: Τον Φεβρουάριο, ο George Zreik, ένας βιοπαλαιστής πατέρας που δεν μπορούσε πλέον να αντέξει τα δίδακτρα της μικρής κόρης του, αυτοπυρπολήθηκε στην αυλή του σχολείου της. Η απελπισμένη πράξη του σόκαρε μια χώρα, η πρόσφατη ιστορία της οποίας, με τους εμφυλίους, τις εισβολές και τις σφαγές, είναι μια έτσι κι αλλιώς διαρκής σοκαριστική αφήγηση.

Πάνω σε αυτό το συλλογικό ψυχολογικό υπόβαθρο, σωρεύτηκε η πράξη του πατέρα και, πριν μια εβδομάδα, το ξέσπασμα μεγάλων φονικών δασικών πυρκαγιών. Η θέα των πυροσβεστών, κακοπληρωμένων ή  εθελοντών, να ρίχνονται με το ίδιο αίσθημα αυτοθυσίας στη μάχη με τις φλόγες, με ελάχιστο και παλαιωμένο εξοπλισμό, ήταν το δεύτερο σοκ. Οι νέοι φόροι έμοιαζαν πλέον με «ανέκδοτο» βγαλμένο από την φαντασία του Τζόκερ. Η κοχλάζουσα λαϊκή δυσαρέσκεια, εξερράγη. 

Οι συνεχιζόμενες διαμαρτυρίες, οι οποίες έως τώρα έχουν φέρει εκατομμύρια ανθρώπους στο δρόμο και οδήγησαν στην παραίτηση τεσσάρων υπουργών, έχουν πρωτοφανή χαρακτήρα και κλίμακα. Σε αντίθεση με προηγούμενες κοινωνικές αναταραχές, εξεγέρσεις, κινηματικές εκρήξεις στη χώρα, η σημερινή εξέγερση διαπερνά όλες τις θρησκευτικές και ταξικές διαιρέσεις που ιστορικά καθιστούσαν τη μαζική κινητοποίηση μια δύσκολη υπόθεση. Οι Λιβανέζοι κάθε θρησκευτικής, εθνοτικής και ταξικής προέλευσης, συμπεριλαμβανομένων των Σουνιτών, των Σιιτών, των Χριστιανών και των Δρούζων, φτωχών, περισσότερο εύπορων και αγροτών, βρίσκονται στους δρόμους. Μάλιστα, όπως επισημαίνει ο Foreign Policy, για να αποφευχθούν οι παραδοσιακές κοινωνικές αποκλίσεις που θα μπορούσαν να υπονομεύσουν το κίνημα, κάθε ξεχωριστή ομάδα επικεντρώνεται στην κατάργηση της καθιερωμένης πολιτικής τάξης στη δική της κοινότητα: Οι Σουνίτες του βόρειου Λιβάνου κατέστρεψαν πορτρέτα του πρωθυπουργού Σαάντ Χαρίρι. Οι Χριστιανοί έριξαν στη φωτιά πορτρέτα του προέδρου, Μισέλ Αούν. Οι Σιίτες λεηλάτησαν γραφεία που συνδέονται με τη Χεζμπολάχ και με το Κίνημα Αμάλ, του προέδρου της Βουλής, Ναμπί Μπέρι.

Να σημειωθεί εδώ, ότι το πολιτικό σύστημα που ισχύει στον Λίβανο κατανέμει αναλογικά τις έδρες του Κοινοβουλίου και τα μεγαλύτερα πολιτικά αξιώματα ανάλογα με τις διαφορετικές θρησκείες και δόγματα.

Αυθόρμητες ακόμα και, εν πολλοίς, ανοργάνωτες, οι διαδηλώσεις θέτουν μερικά βασικά αιτήματα: Την παραίτηση τουλάχιστον του σημερινού υπουργικού συμβουλίου, αν όχι ολόκληρης της κυβέρνησης, την αντικατάστασή της από μια κυβέρνηση τεχνοκρατών που θα δει την διέξοδο  από την κρίση μέσω πολιτικών, οικονομικών και διοικητικών μεταρρυθμίσεων και, φυσικά, την κατάργηση των φόρων που έχουν ρημάξει τα φτωχότερα τμήματα της κοινωνίας.

Πρόκειται προφανώς για μια ανολοκλήρωτη ατζέντα που αντανακλά ακριβώς το αυθόρμητο. Ένα κυρίαρχο στοιχείο που εκφράζεται και με τις όλο και πιο συχνές εμφανίσεις διαδηλωτών βαμμένων σαν τον Τζόκερ.

Ωστόσο, παρά την ασυνήθιστη κοινωνική πίεση που ασκείται, με τη χώρα σε πραγματική στάση, το εδραιωμένο πολιτικό κατεστημένο στη Βηρυτό αρνείται να παραιτηθεί και προσπαθεί να ελιχθεί για να κερδίσει, προφανώς, χρόνο. Ετσι, ο Χαρίρι ανακοίνωσε τη Δευτέρα την υιοθέτηση μιας σειράς μεταρρυθμίσεων που μέχρι τώρα παρεμποδίζονταν λόγω των διαιρέσεων στον εσωτερικό του κυβερνητικού συνασπισμού.

Το «καρότο»…

Τα μέτρα ανακοινώθηκαν έπειτα από έκτακτη συνεδρίαση της κυβέρνησης. «Έδωσα προθεσμία στους εταίρους στο πλαίσιο της κυβέρνησης προκειμένου να θέσουν σε εφαρμογή ένα ελάχιστο ουσιαστικών και απαραίτητων μέτρων», δήλωσε ο Χαρίρι σε συνέντευξη Τύπου, μερικές ώρες πριν από τη λήξη ενός τελεσιγράφου 72 ωρών που είχε δώσει στα μέλη της κυβέρνησής του προκειμένου να εγκρίνουν το σχέδιό του.

Υποσχέθηκε κυρίως έναν «προϋπολογισμό του 2020 χωρίς επιπλέον φόρους για τον πληθυσμό» που θα συνοδευτεί από έλλειμμα 0,6% του ΑΕΠ. Ανακοίνωσε επίσης μια μείωση κατά 50% των μισθών του προέδρου και των πρώην προέδρων, των υπουργών και των βουλευτών, καθώς και νέους φόρους στις τράπεζες.

Ο Χαρίρι είπε ότι υποστηρίζει το αίτημα των διαδηλωτών για πρόωρες εκλογές. «Η φωνή σας ακούγεται, και αν ζητάτε πρόωρες εκλογές (…) εγώ, ο Σαάντ Χαρίρι προσωπικά είμαι μαζί σας».

Οι ανακοινώσεις του Χαρίρι, που μεταδόθηκαν απευθείας από τα μεγάφωνα στα σημεία των μεγάλων συγκεντρώσεων στο κέντρο της Βηρυτού, έγιναν δεκτές από τους διαδηλωτές με τα συνθήματα «Επανάσταση, επανάσταση» και «Ο λαός θέλει την πτώση του καθεστώτος», εμβληματικά της αμφισβήτησης.

«Ψέματα, είναι ψέματα», δήλωσε η Σαντάλ, μια διαδηλώτρια 40 ετών, με τη σημαία του Λιβάνου ζωγραφισμένη στο πρόσωπό της,, σε μια μάλλον χαρακτηριστική, της λαϊκής διάθεσης, αντίδραση. Όπως είπε, η ανακοίνωση του Χαρίρι «είναι στάχτη στα μάτια». «Ποιος μπορεί να εγγυηθεί ότι αυτές οι μεταρρυθμίσεις θα εφαρμοστούν;».

Απευθυνόμενος στους διαδηλωτές, ο πρωθυπουργός υποστήριξε ότι «οι αποφάσεις αυτές δεν ελήφθησαν για να σας ζητήσουμε να σταματήσετε να διαδηλώνετε ή να εκφράζετε την οργή σας» και πρόσθεσε: «Εσείς θα το αποφασίσετε, κανείς δεν σας επιβάλλει προθεσμία. Εσείς είστε η πυξίδα, από εσάς εξαρτάται να κινήσετε το υπουργικό συμβούλιο, είναι το κίνημά σας που οδήγησε στις αποφάσεις».

«Χαιρέτισε», μάλιστα, ένα κίνημα που «έσπασε όλα τα εμπόδια, κίνησε όλα τα κόμματα και όλους τους ηγέτες, και πάνω απ΄ όλα διέλυσε το εμπόδιο ενός τυφλού πολιτικού συστήματος».

…και το «μαστίγιο»

Διαφορετική είναι μέχρι στιγμής η τακτική της φιλο-ιρανικής Χεζμπολάχ, του ισχυρότερου πολιτικο-στρατιωτικού σχήματος της χώρας, ο ηγέτης της οποίας, Χασάν Νασράλα, έθεσε, το Σαββατοκύριακο που πέρασε, τις κόκκινες γραμμές της οργάνωσής του ενάντια στις απαιτήσεις των διαδηλωτών. Τόνισε, ότι η προεδρία του Χριστιανού συμμάχου του, Αουν, πρέπει να συνεχίσει ανεμπόδιστη και να μην ανατραπεί η σημερινή κυβέρνηση. Απείλησε μάλιστα, πως αν άλλα κόμματα προσπαθήσουν να επωφεληθούν από τις αναταραχές, τότε, ο ένοπλος βραχίονας της  Χεζμπολάχ θα αναλάβει δράση.

Οι προειδοποιήσεις του Νασράλα σίγουρα έπιασαν στον ηγέτη των Δρούζων, Ουαλίντ Τζουμπλάτ, ο οποίος, ενώ καλούσε τον Χαρίρι να παραιτηθεί, πλέον αποφάσισε να στηρίξει την κυβέρνηση.

Αν και είναι ακόμη νωρίς να εξαχθούν συμπεράσματα για τη στάση των διαδηλωτών απέναντι στο «μαστίγιο» του Νασράλα και το  «καρότο» του Χαρίρι, ωστόσο, μια «αύρα» μεταστροφής του φόβου που νιώθουν πολλοί Λιβανέζοι στο να προκαλέσουν ανοιχτά την παντοδυναμία της Χεζμπολάχ, αρχίζει να γίνεται διακριτή. Ετσι, χιλιάδες  κόσμου που άκουσαν το διάγγελμα του Νασράλα, απάντησαν ρυθμικά: «Όλοι τους, σημαίνει όλοι τους και ο Νασράλα είναι ένας από  αυτούς». Σύνθημα που «κατέταξε» τον ηγέτη της Χεζμπολάχ στην μισητή πολιτική ελίτ που κατέστρεψε τη χώρα.

Ανάλογες διαθέσεις εκφράζονται ακόμη και στο εσωτερικό της σιιτικής κοινότητας του Νασράλα. Στην Τύρο, στα νότια του Λιβάνου, προπύργιο της Χεζμπολάχ, ο κόσμος θέτει ερωτήματα όπως: «Πώς μπορούμε να πολεμήσουμε για σένα στην Συρία και  την Υεμένη, όταν πεινάμε στον Λίβανο;».

Για το Foreign Policy, το δίλημμα της Χεζμπολάχ και, κατ’ επέκταση, του Ιράν, είναι ότι η οργάνωση δεν μπορεί πλέον να ισχυριστεί ότι δεν είναι το κυρίαρχο κόμμα του Λιβάνου. Μπορεί να κατέχει μόνο το 10% του υπουργικού συμβουλίου, αλλά η πραγματική της δύναμη είναι μακράν μεγαλύτερη. Η Χεζμπολάχ για τον Λίβανο, ειδικά τον Νότο, είναι «κράτος εν κράτει». Ελέγχει την οικονομική και πολιτική ζωή της περιοχής, φροντίζει τις υποδομές, διαχειρίζεται τη δημόσια υγεία και παιδεία. Ενώ, ταυτόχρονα, είναι από τις πλέον αξιόμαχες και δοκιμασμένες «ασπίδες» έναντι του Ισραήλ. Δεδομένα τα οποία μέχρι τώρα της εξασφάλισαν ευρεία λαϊκή υποστήριξη, δημοφιλία και νομιμοποίηση. Ωστόσο, το αμέσως επόμενο  χρονικό διάστημα και όσο η κυβέρνηση εξακολουθεί να αντιμετωπίζει την κρίση με τακτικισμούς, τα προβλήματά της θα επιδεινωθούν, πολύ περισσότερο στην περίπτωση που, παρά τις υποσχέσεις του Χαρίρι, ληφθούν πιο οδυνηρά και βαθιά μη δημοφιλή οικονομικά μέτρα. Η πιθανή αποτυχία της κυβέρνησης να τα περάσει, θα οδηγήσει πολύ πιθανά σε πολιτική κατάρρευση, η οποία θα συμπαρασύρει το σύνολο της συστημικής πολιτικής σκηνής, στα ερείπια, πάντα, του κοινωνικού κράτους και της εντεινόμενης οικονομικής κρίσης.

Παρόλα αυτά, ακόμη και οι δυτικοί αναλυτές που πολλοί θα ήθελαν να δουν το αντίθετο, εκτιμούν ότι θα ήταν λάθος να υποτιμηθεί η Χεζμπολάχ και η ικανότητα του κυβερνώντος συνασπισμού να παραμείνει στην εξουσία. Διότι αυτό που ζει σήμερα ο Λίβανος είναι μια εξέγερση, όχι μια επανάσταση. Οι διαδηλωτές, κατά τα άλλα εντυπωσιακοί στις εκδηλώσεις τους και πολυάριθμοι, είναι απίθανο, ελλείψει συγκεκριμένου εναλλακτικού σχεδίου, να επιτύχουν την ανατροπή της μακρόχρονης πολιτικής τάξης. Εκείνοι που βρίσκονται στην εξουσία, αισθανόμενοι την πίεση, θα προσπαθήσουν να υλοποιήσουν μεταρρυθμίσεις που καθυστερούν πολύ και οι οποίες αποτελούν προϋπόθεση για την απελευθέρωση περίπου 11 δισεκατομμυρίων δολαρίων ξένης βοήθειας από διεθνείς δανειστές. Αλλά αυτό, όπως έδειξε και το παράδειγμα του Ισημερινού, είναι επίσης πιθανό να οδηγήσει εκ νέου σε έναν νέο εξεγερσιακό γύρο…

Αυτό το τελευταίο η Δύση δεν το θέλει (και) για τον Λίβανο, όσο ακριβώς δεν θέλει την ιρανική επιρροή στη χώρα. Από αυτήν την άποψη είναι και για την Δύση ένας φαύλος κύκλος.  Η πικρή εμπειρία των λαών της περιοχής από την περίφημη «Αραβική  Άνοιξη» που τελικά οδήγησε σε νέους πολέμους και σε όσα δεινά αυτοί σημαίνουν, συνιστούν γεωπολιτικό αδιέξοδο, κυρίως για τις ΗΠΑ, οι οποίες φαίνεται – και από την περίπτωση της Συρίας – πως δεν έχουν άλλα «καθρεφτάκια» «δημοκρατίας» να «πουλήσουν».

Προς το παρόν, ο Λίβανος σείεται από τις διαδηλώσεις. Αλλά ακόμη η εξουσία δεν «γυρνά ορφανή στους δρόμους»…