Τι θα συνέβαινε αν τα αστικά οράματα διάσημων αρχιτεκτόνων και σχεδιαστών είχαν πραγματικά κατασκευαστεί; Με αφορμή το δημοσίευμα του Αtlantic. 

Ο Λε Κορμπυζιέ (Le Corbusier, 1887-1965), ήταν Ελβετός αρχιτέκτονας, διάσημος για τη συνεισφορά του σε αυτό που καλείται σήμερα μοντερνισμός. Πρωτοπόρος στις θεωρητικές μελέτες του σύγχρονου σχεδίου, αφιερώθηκε στην παροχή των καλύτερων συνθηκών διαβίωσης για τους κατοίκους των συσσωρευμένων πόλεων. Ήταν επίσης πολεοδόμος, ζωγράφος, γλύπτης, συγγραφέας και σχεδιαστής επίπλων.

Ο Λε Κορμπυζιέ πίστευε πως οι σύγχρονες πόλεις πρέπει να εκτείνονται προς τα επάνω και όχι προς την περιφέρεια. Ήθελε να κατεδαφίσει το Παρίσι και έβρισκε τους ουρανοξύστες της Νέας Υόρκης πολύ μικρούς. Στην «Πολυκατοικία της Μασσαλίας» πραγματοποίησε το όραμα της «κατακόρυφης πόλης». Ανάλογα συγκροτήματα έκτισε αργότερα σε ολόκληρη την κεντρική Ευρώπη, την Ινδία, τη Ρωσία, και μια κατασκευή στις Ηνωμένες Πολιτείες.

Ο Λε Κορμπυζιέ, που περιέγραψε το σύγχρονο σπίτι ως «μια μηχανή για να ζει κανείς μέσα της», θεωρείται ο δημιουργός ενός νέου αρχιτεκτονικού στιλ, καινοτόμου και εκσυγχρονιστικού. «Εργάστηκα για να δώσω στους ανθρώπους αυτό που έχουν περισσότερο ανάγκη σήμερα: τη σιωπή και την ειρήνη», έλεγε στο τέλος της ζωής του.

Η πρόταση του Λε Κορμπυζιέ να αντικαταστήσει τις κεντρικές συνοικίες του Παρισίου με εκτάσεις υψηλών πύργων δεν πραγματοποιήθηκε ποτέ. Αυτά τα οράματα των αρχών της δεκαετίας του 1920, λόγω και των ιστορικών συγκυριών, ο κόσμος δεν τα είδε ποτέ.

Ενώ το σχέδιο του Λε Κορμπυζιέ δεν υλοποιήθηκε ποτέ, υπογράμμισε την επιτακτική σχέση μεταξύ πρακτικού αστικού σχεδιασμού και ανθρώπινης ευημερίας, παράλληλα με την έννοια ότι η αρχιτεκτονική είναι μια ζωντανή εμπειρία – αυτή που διαπερνά και καθοδηγεί την ανθρώπινη ζωή τόσο σε φυσικό όσο και σε πνευματικό επίπεδο. Και αναμφισβήτητα επηρέασε όλους τους μετέπειτα αρχιτέκτονες με τις πέντε αρχές της αρχιτεκτονικής του: πιλοτή, επίπεδες σκεπές, ελεύθερο-ανοικτό εσωτερικό σχέδιο, μεγάλα παράθυρα, ελεύθερη πρόσοψη. Για την πολεοδομία θεωρούσε ότι τα κύρια υλικά είναι ο ήλιος, ο χώρος, τα δένδρα, το οπλισμένο σκυρόδεμα και ο σίδηρος.

Ο τεχνοκράτης Λε Κορμπυζιέ, λάτρης της ατομικής ιδιοκτησίας, θιασώτης της εκβιομηχάνισης και της μαζικά εκβιομηχανισμένης παραγωγής κατοικίας στιλ «πύργων», έχει κατηγορηθεί για τις στενές σχέσεις του με τη φασιστική Ιταλία ενώ υπήρξε και εκφραστής της άποψης ότι ο αρχιτέκτονας έχει απεριόριστες ικανότητες αλλά και δικαιώματα ως «παντογνώστης» στο να καθορίζει το πώς θα ζει ο λαός, έτσι οι απόψεις του έχουν χαρακτηριστεί από μελετητές του ως απολυταρχικές και ως νεοπλατωνικές. Ο Λε Κορμπυζιέ δεν είναι ο μόνος που είχε αστικά οράματα που δεν υλοποιήθηκαν ποτέ. Κι άλλοι σπουδαίοι αρχιτέκτονες φαντάστηκαν και σχεδίασαν διαφορετικές πόλεις, οι οποίες όμως είναι μη πραγματοποιημένες και προσφέρουν σήμερα κάτι περισσότερο από παλιές ιδέες που ανανεώνονται. Θυμίζουν στους ανθρώπους πώς ο κόσμος, τόσο σταθερός και σίγουρος για εμάς, θα μπορούσε εύκολα να ήταν τόσο διαφορετικός.

Η Broadacre City

Ένας άλλος αμφιλεγόμενος και ουτοπιστής αμερικανός αρχιτέκτονας υπήρξε ο Φρανκ Λόιντ Ράιτ (Frank Lloyd Wright, 1867-1959).  Το ατελείωτο τοπίο, οι Μεγάλες Πεδιάδες που απλώνονται από τον Κόλπο του Μεξικού ως τον Αρκτικό Καναδά, καθόρισαν τη νεωτερικότητα του Ράιτ. Μια πρώιμη μοντερνιστική εκδοχή, πολύ διαφορετική από τον ευρωπαϊκό μοντερνισμό του Λε Κορμπιζιέ. Το τοπίο, η κηπουρική, η πειραματική καλλιέργεια, η αστική γεωργία, η γη, η φύση, η κοινότητα, οι υποδομές, η οικολογία αλλά και η νεωτερική έκφραση της αυθεντικής αμερικανικής ταυτότητας απασχολούν τον Ράιτ.

«Ο μεγαλύτερος Αμερικανός αρχιτέκτονας όλων των εποχών», όπως έχει χαρακτηριστεί οραματίζεται την «Broadacre City», με αγροτικές φάρμες σε αγροτεμάχια τεσσάρων στρεμμάτων. Σε συνδυασμό με μικρής κλίμακας κέντρα, υποδομές και πάρκα, διαμορφώνει έναν καμβά αγροτικής αστικοποίησης πάνω από τον οποίο ίπτανται αυτοκινητόδρομοι.

Σε πολύ νεαρή ηλικία, από την αρχή του 20ού αιώνα, σχεδίαζε τα «Σπίτια των λιβαδιών» με τις χαμηλές οριζόντιες γραμμές σε αρμονία με τους κάμπους και στα οποία η ελευθερία του εσωτερικού χώρου είχε μεγαλύτερη σημασία από το εξωτερικό περίβλημα. Στη δύσκολη δεκαετία του ’30, αναζητώντας ποιοτικές και οικονομικές λύσεις για τη στέγαση της εργατικής τάξης και των μικρομεσαίων, ο Ράιτ εφάρμοσε ένα από τα πιο εμπνευσμένα σχέδιά του, τα σπίτια Usonian. Αρμονική με το αμερικανικό τοπίο εξωτερική μορφή, ηλιακή θέρμανση, φυσικός εξαερισμός και φωτισμός, και ένας κήπος με λουλούδια και λαχανικά προστατευμένος από το σχήμα γάμα του σπιτιού.

Ο Ράιτ όμως ήρθε σε επαφή με τον αναρχικό Κροπότκιν στην κομμούνα του Σικάγου, όπου έκανε συχνά διαλέξεις, αντιστάθηκε ενεργά στη συμμετοχή των ΗΠΑ στον παγκόσμιο πόλεμο, αντιστάθηκε στις πολιτικές αποκλεισμού των μαύρων και των Εβραίων από την επιχορηγούμενη από τις τράπεζες στέγαση, θεωρούσε την αγγλική αρχιτεκτονική απαύγασμα του βρετανικού ιμπεριαλισμού κ.λπ. Πίστευε ότι κάθε αμερικανική οικογένεια δικαιούται τέσσερα στρέμματα γης και ένα αυτοκίνητο. Κάθε πόλη πρέπει να είναι αυτάρκης και ο βαθμός επιτρεπτής ανάπτυξής της να εξαρτάται από τους διαθέσιμους υδάτινους πόρους και την καλλιεργήσιμη γη. Στο Γκούγκενχαϊμ εκτίθενται και τα φιλόδοξα σχέδιά του για την Ουάσιγκτον, το Πίτσμπουργκ αλλά και τη Βαγδάτη.

Έτσι, τα σχέδια του Ράιτ για τον αμερικάνικο χώρο κατοικίας ήρθαν σε αντίθεση με τις απόψεις της ομοσπονδιακής κυβέρνησης.

Το 1958 ο βασιλιάς Φαϊσάλ Β ‘του Ιράκ γιορτάζει τα 23α γενέθλιά του στο προξενείο στο Μανχάταν με ένα ξεχωριστό γεγονός: την αποκάλυψη του σχεδίου του Φρανκ Λόιντ Ράιτ για τη Μεγάλη Βαγδάτη. Ο νεαρός μονάρχης είχε προσκαλέσει κορυφαίους διεθνείς αρχιτέκτονες της εποχής να συνεισφέρουν στο νέο όραμα για τη Βαγδάτη.

Το όραμα του Ράιτ για τη Βαγδάτη περιελάμβανε όπερα, παζάρια, μουσεία, αγάλματα, καταρράκτες, πανεπιστήμιο ως ένα σύγχρονο Σπίτι Σοφίας, μπόλικη γενικά ανατολίτικα, αλλά όχι αϊστορική, φαντασία. Αλλά το Σχέδιο του Ράιτ για τη Μεγάλη Βαγδάτη δεν θα κατασκευαστεί ποτέ.

Nέα Βαβυλώνα

O αρχιτέκτονας και καλλιτέχνης Constant Nieuwenhuys σχεδιάζει το 1959 την αντι-καπιταλιστική πόλη Nέα Βαβυλώνα. Εδώ η έννοια της Βαβυλωνίας, από μια κακή συνθήκη ασυνεννοησίας μεταξύ των λαών, όπως είναι στη Βίβλο, μετατρέπεται στο αντίθετό της. Σε μια οικουμενική πόλη που συνθέτει τις διαφορές των λαών σε ένα αρμονικό σύνολο. Από καταραμένη πόλη, η Βαβυλώνα γίνεται η πόλη της ελπίδας.

Μια υπέργεια μεγα-κατασκευή είναι αυτή η πόλη όπου οι πολίτες ζούνε αντισυμβατικά. Απαλλαγμένοι από το άγχος της επαγγελματικής, πολιτικής και οικογενειακής ζωής οι πολίτες αυτής της πόλης αναζητούν την αυτό-πραγμάτωση και ολοκλήρωσή τους. Οι άνθρωποι ζούνε χωρίς το άγχος της προγραμματισμένης με το ρολόι ζωής. Αφοσιώνονται στη δημιουργικότητα και τα ταλέντα τους.

Plug-in City

Το 1964, ο Πίτερ Κουκ (Peter Cook) ένας από τους διασημότερους Άγγλους αρχιτέκτονες, λέκτορας και συγγραφέας σε αρχιτεκτονικά θέματα, ιδρυτής της διάσημης αρχιτεκτονικής ομάδας Archigram, προσέφερε τη νέα συναρπαστική ιδέα της Plug-in City, δηλαδή της συνδεδεμένης πόλης. Αυτή είναι μία από τις πιο διάσημες ουτοπίες που συμπεριλαμβανόταν στα 900 σχέδια της διεθνούς Αρχιτεκτονικής Ομάδας Αρκιγκραμ (Archigram). Το όραμα αυτό πρότεινε να αντιστραφούν οι όροι του πολεοδομικού σχεδιασμού κατά τέτοιον τρόπο ώστε η πόλη να είναι ένας μηχανισμός και να συγκρατείται ως ένας ενιαίος οργανισμός. Κάθε οικιστική μονάδα θα συνδεόταν άρρηκτα με τον κεντρικό μηχανισμό της πόλης, που θα προσέφερε όλες τις απαραίτητες υποδομές συγκεντρωτικά. Με αυτή την πρόταση οι πόλεις είναι υπερκατασκευές όπου κάθε κατοικία αποτελεί μονάχα ένα τμήμα του ευρύτερου μηχανισμού. Η πόλη δεν θα ήταν ποτέ ολοκληρωμένη και θα ήταν συνεχώς μεταβαλλόμενη. Θα λειτουργούσε με γιγάντιους γερανούς που θα μπορούσαν να διανέμουν βασικές υπηρεσίες της πόλης συνεχώς όπως αυτές των μεταφορών. Ετσι ο Πίτερ Κουκ μίλησε, ουσιαστικά και όχι μονάχα στα «χαρτιά», για τη συνεχή εξέλιξη των πόλεων, για την ανάγκη για συλλογική διαβίωση, τον αστικό σχεδιασμό που είναι αισθητικά ατελής και καρδιά εργοταξίου.

Μερικές ακόμα τέτοιες εμπνεύσεις των Archigram ήταν η Πόλη που Περπατάει (The Walking City) ή μένει εκεί που είναι ως Στιγμιαία Πόλη (The Instant City). Πόλεις που απελευθερώνουν και προτείνουν νομαδική ζωή και φαντασία.

Global City

Η ομάδα Superstudio, αρχιτέκτονες από τη Φλωρεντία, σχεδιάζει πόλεις που εκτείνονται από τη μια γωνιά της γης στην άλλη. Είναι μια οικουμενική πόλη, μια «Οικουμενόπολη» (Global City). Μετασχηματίζουν τη φύση σε μια δαμασμένη, ορθολογικοποιημένη εκδοχή της. Φυσικά πρόκειται για ένα ειρωνικό σχόλιο της παγκοσμιοποίησης. Ένα ισοπεδωμένο, στερημένο από τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του κάθε τόπου, περιβάλλον. Οι προτάσεις τους ήταν επίσης ένα καυστικό σχόλιο για τη μοντέρνα αρχιτεκτονική, ομογενοποιημένη, αδιαφοροποίητη, με τους ίδιους όγκους από ατσάλι και γυαλί. Είναι λοιπόν μια αρνητική ουτοπία. Οι Superstudio, σε αντίθεση με τους Βρετανούς Archigram, δυσπιστούν και κριτικάρουν την τεχνολογία.

Clusters in the Air

Οι ιδέες των Ιαπώνων Μεταβολιστών ήρθαν ως απάντηση στο συνωστισμό των ιαπωνικών πόλεων και πρότειναν διάφορες υπέρ- κατασκευές, που θα επέπλεαν πάνω από τις πόλεις ή τη θάλασσα. Επικεφαλής ο αρχιτέκτονας Arata Isozaki. Η ειρωνεία και κομψότητα του Isozaki διαφαίνεται στο project «Clusters in the Air» (συμπλέγματα στον αέρα), πρόταση για μία σειρά ομάδων κατοικιών που θα κρέμονταν στον ουρανό πάνω από το Τόκιο. Οι συγκεντρώσεις αυτές ξεκίνησαν ως κυβοειδή δένδρα: οι μονάδες κατοικίας, τα «φύλλα» αναπτύσσονται από τα «κλαδιά» που συνδέονται στο βασικό «κορμό». Καθώς τα «δένδρα» αναπτύσσονταν και εξαπλώνονταν, θα σχημάτιζαν ένα αλληλοσυνδεόμενο «δάσος», που θα επέκτεινε το διαθέσιμο χώρο για την κοινωνία από κάτω. Γενικά οι Ιάπωνες Μεταβολιστές κατανοούν την πόλη ως οντότητα υπό συνεχή χωρολειτουργική μεταβολή. Προτείνουν αστικές μεγαδομές γιγαντιαίας κλίμακας ή μελέτες ελικοειδών και θαλάσσιων πόλεων.

Ηλεκτρονική Πολεοδομία

Όχι πολύ μακριά από τους Μεταβολιστές, ο Έλληνας αρχιτέκτονας Τάκης Ζενέτος (1926-1977) οραματίζεται με την Ηλεκτρονική Πολεοδομία το 1962 τη δημιουργία ευέλικτων μεγαπόλεων-οικιστικών συγκροτημάτων που φτάνουν στα όρια της βιώσιμης ατμόσφαιρας. Οργανώνονται σε επάλληλα επίπεδα αναρτημένα από καλώδια πάνω από τις υπάρχουσες ιστορικές πόλεις και το φυσικό περιβάλλον. Χαρακτηρίζονται από μεταβλητή ευελιξία και σταδιακή ανάπτυξη στο χρόνο με τη χρήση της ηλεκτρονικής τεχνολογίας εξασφαλίζοντας πρόοδο για την κοινωνία.

Auroville

Η Αούροβιλ (Auroville) ή «πόλη της Αυγής», σχεδιάστηκε το 1968 από τον Γάλλο αρχιτέκτονα Ροζέ Ανζέ, σαν ο ουτοπικός παράδεισος που εμπνεύστηκαν ο Σρι Αρουμπίντο, διάσημος Ινδός ποιητής, φιλόσοφος και επαναστάτης του 20ου αιώνα και η συνεργάτιδα του Μίρα Αλφάσα, Γαλλίδα ζωγράφος και οπαδός του μυστικισμού, που έμεινε γνωστή στην Ινδία με το όνομα «Μητέρα». Η φιλοσοφία της διεθνούς πόλης Αούροβιλ, συνίσταται σε μια παγκόσμια διεθνή κοινότητα αφιερωμένη στην ενότητα των ανθρώπων, ανεξάρτητα από φυλή, θρησκεία και πολιτικές πεποιθήσεις. Στο κέντρο της Αουροβίλ βρίσκεται η Περιοχή της Ειρήνης, η οποία περιλαμβάνει το Ματριμαντίρ, μια ατελή σφαίρα που μοιάζει με μπάλα του γκολφ, και τους κήπους του, το αμφιθέατρο με τις Τεφροδόχους της Ανθρώπινης Ενότητας, δηλαδή χώμα 121 εθνών και 23 ινδικών κρατιδίων καθώς και μια λίμνη που βοηθά στη δημιουργία ατμόσφαιρας ηρεμίας και ειρήνης. Βορειότερα, είναι η έδρα της Βιομηχανικής Ζώνης όπου όμως βρίσκονται μόνο «πράσινες» βιομηχανίες. Οι επιχειρήσεις αυτές καλύπτουν τις ανάγκες τις πόλεις. Στο ίδιο σημείο βρίσκονται επίσης κέντρα εκπαίδευσης και οι διοικητικές υπηρεσίες.

Ανατολικά της Περιοχής της Ειρήνης είναι η Ζώνη του Πολιτισμού που είναι αφιερωμένη στην εκπαίδευση και την καλλιτεχνική έκφραση. Γι’ αυτό κι εδώ υπάρχουν εγκαταστάσεις αθλητικής και καλλιτεχνικής έκφρασης. Η Διεθνής Ζώνη, στα δυτικά, φιλοξενεί εθνικά και πολιτιστικά events προωθώντας αποτελεσματικά την πολυπόθητη Ανθρώπινη Ενότητα. Η Πράσινη Ζώνη είναι ο σιτοβολώνας της Αουροβίλ, όπου μπορεί κανείς να βρει φάρμες βιολογικών καλλιεργειών, γαλακτομεία, δεντρόκηπους, δάση, περιοχές με άγρια ζώα. Λέγεται ότι εδώ ζουν ζώα και φύονται φυτά που κινδυνεύουν από εξαφάνιση. Η μεγαλύτερη από τις ζώνες της πόλης είναι η οικιστική. Γύρω της υπάρχουν πάρκα και μόνο το 45% είναι χτισμένο. Εννοείται πως όλα τα κτίρια είναι εναρμονισμένα με το φυσικό περιβάλλον και αξιοποιούν στο έπακρο τις φυσικές πηγές ενέργειας.

Το όραμα υλοποιήθηκε μερικώς και ο επίγειος παράδεισος αναβλήθηκε μέχρι η γη να πάψει να είναι εμπόρευμα.