Με νηνεμία πριν από την μεγάλη καταιγίδα μοιάζει η κατάσταση στη Λιβύη. Ο μακροχρόνιος εμφύλιος πόλεμος, η δεύτερη φάση του οποίου έχει εξελιχθεί στο μεγαλύτερο «πόλεμο δια αντιπροσώπων» (proxy-war) της εποχής μας, έχει πλέον φθάσει σε μια κρίσιμη καμπή. Εννιά χρόνια από την έναρξη του και καθώς οι ΗΠΑ υποχώρησαν από τον ενεργό αρχικό τους ρόλο στην πτώση του καθεστώτος Καντάφι, μια ετερόκλητη ομάδα τολμηρών περιφερειακών δυνάμεων, με τελευταία την Τουρκία, εισήλθε στη Λιβύη, προωθώντας τα δικά της γεωπολιτικά σχέδια και συμφέροντα. 

Οι σύμμαχοι της κυβέρνηση της Τρίπολης 

Η διεθνώς αναγνωρισμένη κυβέρνηση της Τρίπολης (GNA) υπό τον Φαγέντ Αλ Σάρατζ, που είναι  φιλική προς την Μουσουλμανική Αδελφότητα, έχει ως κύριους συμμάχους της την Τουρκία και το Κατάρ, και ως ένα βαθμό την Ιταλία, εταιρείες της οποίας, όπως η ΕΝΙ, εκμεταλλεύονται τα κοιτάσματα υδρογονανθράκων στη δυτική Λιβύη. Επίσης η Ρώμη βασίζεται στην Τρίπολη για να σταματάει τη ροή των Αφρικανών μεταναστών που διασχίζουν τη Μεσόγειο με προορισμό τις ιταλικές ακτές. Αλλά και η Μεγάλη Βρετανία, που έπαιξε ενεργό ρόλο στην ανατροπή του Καντάφι, έχει τα δικά της συμφέροντα για να βλέπει με μεγαλύτερη συμπάθεια την Τρίπολη (GNA), παρά τη Βεγγάζη (LNA), που είναι πιο κοντά στη Μόσχα.

Ο στρατηγός Χαφτάρ και οι διεθνείς υποστηρικτές του

Ο στρατηγός Χαλιφά Χαφτάρ και ο Εθνικός Στρατός της Λιβύης (LNA) με έδρα το Τομπρούκ, υποστηρίζεται από τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα (ΗΑΕ), την Αίγυπτο, τη Σαουδική Αραβία και την Ιορδανία, που βλέπουν το πολιτικό Ισλάμ και τη Μουσουλμανική Αδελφότητα ως απειλή για τα δικά τους καθεστώτα. Υποστηρίζεται επίσης κι από τη Ρωσία η οποία, μετά τις επιτυχίες της στη Συρία, με τη στήριξη του καθεστώτος Άσαντ που ανέκτησε το μεγαλύτερο τμήμα της χώρας, επιθυμεί να επεκτείνει το “γεωπολιτικό αποτύπωμά” της στον αραβικό κόσμο, αλλά και να αποκτήσει μελλοντικά ναυτικές βάσεις στην Κυρηναϊκή. 

Η υποστήριξη της Γαλλίας στον Χαφτάρ ωθείται κυρίως από την ανάγκη να βοηθήσει τις πρώην αποικίες του Σαχέλ στη δυτική Αφρική να καταπολεμήσουν την ανάπτυξη των τζιχαντιστικών κινημάτων στην περιοχή, καθώς ενισχύθηκαν μετά την επανάσταση της Λιβύης το 2011, που αποτέλεσε καταλύτης. Το Παρίσι προτιμάει τον Χαφτάρ και μια Λιβύη με κοσμική διακυβέρνηση που θα μπορούσε να διασφαλίσει από βορρά την ασφάλεια των γαλλικών στρατευμάτων που στάλθηκαν πιο νότια, για να βοηθήσουν τις εύθραυστες κυβερνήσεις των χωρών του Σαχέλ απέναντι στα ισλαμιστικά κινήματα. Τέλος και η Ελλάδα έχει συνταχθεί, εμμέσως πλην σαφώς, με την πλευρά του Χαφτάρ, ειδικά μετά την υπογραφή του «πειρατικού» μνημονίου Άγκυρας – Τρίπολης, τον περασμένο Νοέμβρη, που υφαρπάζει μεγάλα τμήματα της ελληνικής ΑΟΖ, ανατολικά και νότια της Κρήτης. 

Οι ΗΠΑ στο ρόλο του «Ποντίου Πιλάτου»

Από την πλευρά τους οι ΗΠΑ, που διαδραμάτισαν ενεργό και αποφασιστικό ρόλο στην ανατροπή του Καντάφι, αποφεύγουν για την ώρα την ενεργή εμπλοκή σε αυτή τη δεύτερη φάση του λιβυκού εμφυλίου πολέμου, επιλέγοντας μια ουδετερότητα και μια πολιτική ίσων αποστάσεων, διατηρώντας  σχέσεις και διαύλους επικοινωνίας και με τις δύο πλευρές. Αναμφίβολα η Ουάσιγκτον δεν βλέπει με καλό μάτι τη σχέση της Τρίπολης με την Μουσουλμανική Αδελφότητα και το πολιτικό Ισλάμ και υποστηρίζει τον Χαφτάρ, που είναι και Αμερικανός υπήκοος, στον αγώνα του κατά των ισλαμιστών. Ωστόσο η Ουάσιγκτον δεν θα ήθελε να ενισχυθεί και άλλο η παρουσία της Ρωσίας στη Μεσόγειο με ενδεχόμενη απόκτηση ναυτικών βάσεων στην ανατολική Λιβύη. 

Ο ρόλος της Κίνας και της Ευρωπαϊκής Ένωσης

Αλλά και η Κίνα διατηρεί ενεργά συμφέροντα στη Λιβύη. Υπενθυμίζουμε πως επί Καντάφι κινεζικές εταιρείες ανέπτυσσαν κατασκευαστικά σχέδια πολλών δισεκατομμυρίων δολαρίων στη Λιβύη, όπου εργάζονταν χιλιάδες Κινέζοι, οι οποίοι αναγκάστηκαν να εκκενώσουν τη χώρα με την επανάσταση του 2011. Το Πεκίνο, αναζητεί τρόπο να επανακτήσει αυτό τον ρόλο, σε μια χώρα που βρίσκεται ακριβώς απέναντι από το λιμάνι του Πειραιά, τη μεγαλύτερη κινεζική επένδυση στη Μεσόγειο. 

Τέλος η Ευρωπαϊκή Ένωση, που ενδιαφέρεται περισσότερο από όλους για την τύχη της Λιβύης τόσο για το θέμα των πετρελαίων της, του ελέγχου των μεταναστευτικών ροών, καθώς και για ευρύτερους γεωπολιτικούς λόγους που έχουν να κάνουν με τη σταθερότητα του μεσογειακού γεωσυστήματος, έχουν ενεργοποιήσει την λεγόμενη «Επιχείρηση Ειρήνη» για τον έλεγχο της μεταφοράς οπλισμού προς τη χώρα, με πενιχρά έως τώρα αποτελέσματα. Η Γερμανία έχει οργανώσει διάσκεψη στο Βερολίνο για την επίλυση του λιβυκού προβλήματος, χωρίς τα επιθυμητά αποτελέσματα. Ενδεχόμενη αποτυχία της Ε.Ε. στη διευθέτηση του Λιβυκού θα αποδυναμώσει καίρια τις θέσεις της Ευρώπης σε όλη τη Μεσόγειο.

Είναι ο Λιβυκός εμφύλιος ένας «μίνι παγκόσμιος πόλεμος», όπως ο Ισπανικός κατά τη δεκαετία του 1930;

«Από πολλές απόψεις μπορείτε να θεωρήσετε τους πολέμους στη Συρία, στην Ουκρανία και ειδικά στη Λιβύη ως ισοδύναμους με τον ισπανικό εμφύλιο πόλεμο κατά τη δεκαετία του 1930», δήλωσε ο Πέτερ Σίνγκερ, ειδικός αναλυτής των πολεμικών συγκρούσεων του 21ου αιώνα  «Δεν είναι μόνο το γεγονός ότι διάφορες δυνάμεις πολεμούν δια μέσω πολλών αντιπροσώπων εκεί, μέσω ενός συνδυασμού επίσημων και μισθοφορικών δυνάμεων, αλλά χρησιμοποιούν επίσης τις συγκρούσεις ως ένα πεδίο δοκιμών σχετικά με το τι λειτουργεί και το τι μπορούν να αποτρέψουν». Για τον Σίνγκερ, ακριβώς όπως και τη δεκαετία του 1930, θα δούμε τα αποτελέσματα της έκβασης του λιβυκού πολέμου να έρχονται κατά κύματα στα επόμενα χρόνια αλλάζοντας, τόσο τον τρόπο πολέμου, όσο και τις υπάρχουσες ισορροπίες δυνάμεων. 

Υπόψιν, ο Ισπανικός Εμφύλιος Πόλεμος (1936-1939) υπήρξε ένας μίνι «παγκόσμιος πόλεμος» δια αντιπροσώπων ανάμεσα σε δύο στρατόπεδα, που εξέφραζαν αντικρουόμενες ιδεολογίες, πολιτικά, κοινωνικά και οικονομικά συστήματα, καθώς και αντιτιθέμενα γεωπολιτικά συμφέροντα. Ήταν μια σύγκρουση γοήτρου, και ταυτόχρονα και ένα πεδίο δοκιμών όπου δοκιμάστηκαν για πρώτη φορά νέα όπλα και τρόποι πολέμου, όπως π.χ. οι αεροπορικοί βομβαρδισμοί (βομβαρδισμός της Γκουέρνικα από γερμανικά αεροσκάφη, 26.4.1937. Λίγους μήνες αφότου τελείωσε ο εμφύλιος πόλεμος στην Ισπανία, με την επικράτηση των φασιστικών δυνάμεων του Φράνκο, ξεκίνησε στην Ευρώπη και ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος (1939-1945)…

* Θα ακολουθήσει αύριο το δεύτερο μέρος του άρθρου