Ο Branko Milanović, ένας από τους σημαντικότερους διεθνώς οικονομολόγους σε θέματα ανισότητας, υποστηρίζει ότι το φαινόμενο εμφανίζεται κυκλικά κι ότι το επηρεάζουν καθοριστικά οι πόλεμοι, οι πανδημίες, οι μεγάλες και απότομες τεχνολογικές αλλαγές, η πρόσβαση στην εκπαίδευση και οι πολιτικές αναδιανομής του εισοδήματος σε κάθε χώρα.

Ads

Καθώς η παγκόσμια οικονομία καταρρέει, ίσως καταρρεύσουν και οι κοινωνίες. Από τον Μάρτιο του 2020, ολόκληρος ο κόσμος επηρεάζεται από ένα κακό το οποίο είναι ανίκανο να χειριστεί αποτελεσματικά και για τη διάρκεια του οποίου κανείς δεν μπορεί να κάνει σοβαρές προβλέψεις. Οι οικονομικές επιπτώσεις της νέας πανδημίας του κοροναϊού δεν πρέπει να θεωρηθούν ως ένα συνηθισμένο πρόβλημα που η μακροοικονομία μπορεί να λύσει ή να ανακουφίσει. Αντίθετα, ο κόσμος θα μπορούσε να δει μια θεμελιώδη αλλαγή στην ίδια τη φύση της παγκόσμιας οικονομίας.

Η άμεση κρίση αφορά τόσο στην προσφορά όσο και στη ζήτηση. Η προσφορά μειώνεται επειδή οι εταιρείες κλείνουν ή μειώνουν τον όγκο εργασιών τους για να προστατεύσουν τους εργαζόμενους από τη μετάδοση του COVID-19, της ασθένειας που προκαλείται από τον νέο κορωναϊό. Τα χαμηλότερα επιτόκια δεν μπορούν να αντισταθμίσουν το έλλειμμα από εργαζόμενους που δεν πρόκειται να εργαστούν -όπως εάν ένα εργοστάσιο βομβαρδιζόταν σε έναν πόλεμο, ένα χαμηλότερο επιτόκιο δεν θα αναπλήρωνε την απώλεια προσφοράς αγαθών την επόμενη ημέρα, εβδομάδα ή μήνα.

Η άμεση κρίση είναι τόσο στην προσφορά όσο και στη ζήτηση

Ads

Το σοκ προσφοράς επιδεινώνεται από τη μείωση της ζήτησης λόγω του γεγονότος ότι οι άνθρωποι είναι κλειδωμένοι και πολλά από τα αγαθά και τις υπηρεσίες που καταναλώνουν δεν είναι πλέον διαθέσιμα. Εάν απομονώσετε τις χώρες και σταματήσετε την εναέρια κυκλοφορία, καμία ποσότητα ζήτησης και διαχείρισης των τιμών δεν θα κάνει τους ανθρώπους να πετούν. Εάν οι άνθρωποι φοβούνται ή τους απαγορεύεται να πάνε σε εστιατόρια ή δημόσιες εκδηλώσεις λόγω της πιθανότητας να μολυνθούν, η διαχείριση της ζήτησης μπορεί να έχει πολύ μικρό αποτέλεσμα – και όχι απαραίτητα το πιο επιθυμητό από την άποψη της δημόσιας υγείας.

Ο κόσμος αντιμετωπίζει την προοπτική μιας βαθιάς μετατόπισης: μια επιστροφή στη φυσική (natural) -δηλαδή στην αυτάρκη οικονομία (self-sufficient—economy). Αυτή η μετατόπιση είναι ακριβώς το αντίθετο της παγκοσμιοποίησης. Ενώ η παγκοσμιοποίηση συνεπάγεται καταμερισμό της εργασίας μεταξύ των διαφορετικών οικονομιών, η επιστροφή στη φυσική οικονομία σημαίνει ότι τα έθνη θα κινηθούν προς την αυτάρκεια. Αυτή η κίνηση δεν είναι αναπόφευκτη. Εάν οι εθνικές κυβερνήσεις μπορούν να ελέγξουν ή να ξεπεράσουν την τρέχουσα κρίση μέσα στους επόμενους έξι μήνες ή ένα χρόνο, ο κόσμος θα επανέλθει στην πορεία της παγκοσμιοποίησης, έστω και αν κάποιες υποκείμενες υποθέσεις (για παράδειγμα, πολύ τεντωμένες αλυσίδες παραγωγής με έγκαιρες παραδόσεις) ενδέχεται να πρέπει να αναθεωρηθούν.

Αλλά αν η κρίση συνεχιστεί, η παγκοσμιοποίηση θα μπορούσε να αναστραφεί. Όσο διαρκεί η κρίση και όσο πιο μακροπρόθεσμα υπάρχουν εμπόδια στην ελεύθερη ροή των ανθρώπων, των αγαθών και του κεφαλαίου, τόσο περισσότερο αυτή η κατάσταση των πραγμάτων θα φανεί κανονική. Θα δημιουργηθούν ειδικά συμφέροντα για να τη διατηρήσουν και ο συνεχιζόμενος φόβος μιας άλλης επιδημίας μπορεί να οδηγήσει σε εκκλήσεις για εθνική αυτάρκεια. Με αυτή την έννοια, τα οικονομικά συμφέροντα και οι νόμιμες ανησυχίες για την υγεία θα μπορούσαν να συμπέσουν. Ακόμα και μια φαινομενικά μικρή απαίτηση -για παράδειγμα, ότι όποιος μπαίνει σε μια χώρα πρέπει να παρουσιάσει, εκτός από ένα διαβατήριο και μια βίζα, ένα υγειονομικό πιστοποιητικό – θα αποτελούσε εμπόδιο στην επιστροφή στον παλαιό παγκοσμιοποιημένο τρόπο, δεδομένου του αριθμού των εκατομμυρίων ανθρώπων που ειδάλλως θα ταξίδευαν κανονικά.

Στην παρούσα κρίση, τα άτομα που δεν έχουν εξειδικευμένη εργασία απολαμβάνουν ένα πλεονέκτημα. Αυτή η διαδικασία εκτύλιξης μπορεί να είναι, κατ’ ουσίαν, παρόμοια με την εξάπλωση της παγκόσμιας οικουμένης (global ecumene) που συνέβη με την αποσύνθεση της Δυτικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας σε ένα πλήθος αυτοσυντηρημένων εδαφών μεταξύ του τέταρτου και του έκτου αιώνα. Στην προκύπτουσα οικονομία, το εμπόριο χρησιμοποιήθηκε απλώς για την ανταλλαγή πλεονασματικών αγαθών με άλλα είδη πλεονασμάτων που παράγονται από άλλες χώρες και όχι για την προώθηση εξειδικευμένης παραγωγής για έναν άγνωστο αγοραστή. Όπως έγραψε ο F. W. Walbank «Η Πτώση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας στη Δύση», «Σε ολόκληρη την [αποσυντιθέμενη] αυτοκρατορία υπήρξε μια σταδιακή αναστροφή στη χειροτεχνία μικρής κλίμακας, από το χέρι σε στόμα δεξιοτεχνία , που παράγει για την τοπική αγορά και για συγκεκριμένες παραγγελίες στην περιοχή.».

Αν μπορείτε να φτιάξετε το δικό σας φαγητό, εάν δεν εξαρτάστε από το δημόσιο ηλεκτρισμό ή νερό, δεν είστε μόνο ασφαλείς από τις διαταραχές που μπορεί να προκύψουν στις αλυσίδες εφοδιασμού τροφίμων ή στην παροχή ηλεκτρικού ρεύματος και νερού, είστε επίσης ασφαλέστεροι από το να μη μολύνεστε, επειδή δεν εξαρτάστε από τα τρόφιμα που παρασκευάζονται από κάποιον άλλο που μπορεί να μολυνθεί, ούτε χρειάζεστε επισκευές από ανθρώπους, οι οποίοι μπορεί επίσης να μολυνθούν, να έρθουν να διορθώσουν οτιδήποτε στο σπίτι σας. Όσο λιγότερο χρειάζεστε τους άλλους, τόσο ασφαλέστερα και καλύτερα είστε. Όλα όσα αποτελούσαν πλεονέκτημα σε μια ιδιαίτερα εξειδικευμένη οικονομία τώρα γίνονται ένα μειονέκτημα και το αντίστροφο.

Η μετακίνηση προς τη φυσική οικονομία δεν θα είναι κινούμενη από τις συνήθεις οικονομικές πιέσεις, αλλά από πολύ πιο θεμελιώδεις ανησυχίες, δηλαδή την επιδημική ασθένεια και το φόβο του θανάτου. Ως εκ τούτου, τα στάνταρντ οικονομικά μέτρα μπορούν να έχουν μόνο αποτρεπτικό χαρακτήρα: μπορούν (και πρέπει) να παρέχουν προστασία στους ανθρώπους που χάνουν τη δουλειά τους και να αποζημιώσουν αυτούς που συχνά στερούνται ακόμη και ασφάλισης υγείας. Καθώς οι άνθρωποι αυτοί δεν μπορούν να πληρώσουν τους λογαριασμούς τους, θα δημιουργηθούν διαδοχικά σοκ, από εξώσεις κατοικιών μέχρι τραπεζικές κρίσεις.

Παρόλα αυτά, ο ανθρώπινος φόρτος της νόσου θα είναι το πιο σημαντικό κόστος και αυτό θα μπορούσε να οδηγήσει σε κοινωνική αποσύνθεση. Όσοι απομείνουν απελπισμένοι, άνεργοι και χωρίς περιουσιακά στοιχεία θα μπορούσαν εύκολα να στραφούν εναντίον εκείνων που είναι σε καλύτερη κατάσταση. Ήδη, περίπου το 30% των Αμερικανών έχει μηδενικό ή αρνητικό πλούτο. Εάν περισσότερα άτομα αναδυθούν από την τρέχουσα κρίση χωρίς χρήματα, χωρίς δουλειά χωρίς πρόσβαση στην υγειονομική περίθαλψη και αν αυτοί οι άνθρωποι γίνουν απελπισμένοι και θυμωμένοι, σκηνές όπως η πρόσφατη απόδραση των κρατουμένων στην Ιταλία ή η λεηλασία που ακολούθησε τον τυφώνα Κατρίνα στη Νέα Ορλεάνη το 2005 θα μπορούσαν να γίνουν συνηθισμένα φαινόμενα. Εάν οι κυβερνήσεις στραφούν στη χρήση παραστρατιωτικών ή στρατιωτικών δυνάμεων για να καταστείλουν π.χ. ταραχές ή επιθέσεις απέναντι στην ιδιοκτησία, οι κοινωνίες θα μπορούσαν να αρχίσουν να αποσυντίθενται.

Έτσι, ο κύριος (ίσως και μοναδικός) στόχος της οικονομικής πολιτικής σήμερα πρέπει να είναι η πρόληψη της κοινωνικής καταστροφής. Οι προηγμένες κοινωνίες δεν πρέπει να επιτρέψουν στα οικονομικά των χρηματοπιστωτικών αγορών, ιδιαίτερα να τυφλωθούν από τις τύχες των χρηματοπιστωτικών αγορών και να παραβλέψουν το γεγονός ότι ο σημαντικότερος ρόλος που μπορεί τώρα να διαδραματίσει η οικονομική πολιτική είναι να διατηρήσει τους κοινωνικούς δεσμούς ισχυρούς κάτω από αυτή την εξαιρετική πίεση.

*Το άρθρο είναι του Μπράνκο Μιλάνοβιτς, Σερβοαμερικανού οικονομολόγου και αναρτήθηκε από τον Δημήτρη Αναστασίου στην σελίδα του στο facebook, σε δική του μετάφραση