Ιστορική χαρακτηρίζεται η τριήμερη επίσκεψη του Πάπα στα Βαλκάνια και συγκεκριμένα στη Βουλγαρία και στη Βόρεια Μακεδονία, την οποία και επισκέπτεται για πρώτη φορά ένας Πάπας. Έπειτα από μια σειρά ιστορικές επισκέψεις του Πάπα Φραγκίσκου στις μουσουλμανικές χώρες της αραβικής χερσονήσου και της βορείου Αφρικής, ο Ποντίφικας συνεχίζει με τα πολύπαθα Βαλκάνια, μια περιοχή όπου συνυπάρχουν -όχι πάντοτε αρμονικά- τρεις θρησκείες.

“Βουλγαρικός δάκτυλος” πίσω από την απόπειρα δολοφονίας του Πάπα Ιωάννη Παύλου του Β’;

Ο επικεφαλής της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας, πραγματοποιεί από την Κυριακή 5 Μαΐου 2019 τριήμερη επίσκεψη στα Βαλκάνια ξεκινώντας από τη Βουλγαρία. Την τελευταία φορά που επισκέφθηκε ένας Πάπας τη Βουλγαρία ήταν το 2002, όταν ο πολωνικής καταγωγής Ιωάννης Παύλος ο Β’ επισκέφθηκε τη χώρα, για να λύσει και τον “βουλγαρικό κόμπο” που κουβαλούσε και είχε να κάνει με την υποψία πως πίσω από την δολοφονική απόπειρα κατά της ζωής του, το 1981, κρύβονταν οι μυστικές υπηρεσίες της Βουλγαρίας του Ζίβκοφ. Ως γνωστόν το 1981 ο Πάπας Ιωάννης Παύλος ο Β’ τραυματίστηκε σοβαρά αφού πυροβολήθηκε από τον Μεχμέτ Αλί Αγκτσά. Ο Αγκτσά, που ήταν τουρκικής καταγωγής Βούλγαρος, θεωρήθηκε “δολοφόνος μιας χρήσης” που, σύμφωνα με τη CIA, δρούσε για λογαριασμό των βουλγαρικών μυστικών υπηρεσιών. Αυτές, λειτουργώντας ως “μακρύ χέρι” του Κρεμλίνου, υποτίθεται πως ήθελαν να εξουδετερώσουν τον πρώτο σλαβικής καταγωγής Πάπα διότι απειλούσε την ακεραιότητα του “Ανατολικού Μπλοκ” με την επιρροή που στην πλειοψηφία των πιστών Καθολικών Πολωνών.

Αν και η ανάμειξη των βουλγαρικών μυστικών υπηρεσιών δεν αποδείχθηκε ποτέ άμεσα ο Αγκτσά συνελήφθη και εξέτισε ποινή κάθειρξης 19 ετών στις ιταλικές φυλακές. Τελικά αποφυλακίστηκε το 2000 με απονομή Χάρης από τον τότε Πρόεδρο της Ιταλίας, έπειτα από αίτημα του ίδιου του Βατικανού. Κατά τη διάρκεια της συνάντησης του, στις 24 Μαΐου 2002, με τον τότε πρόεδρο της Βουλγαρίας Γκεόργκι Παρβάνοφ, ο Πάπας Ιωάννης Παύλος δήλωσε ότι “ποτέ μου δεν πίστεψα στη λεγόμενη ‘βουλγαρική ανάμειξη’ λόγω της μεγάλης εκτίμησης και του σεβασμού μου προς τον βουλγαρικό λαό”.

Η συντηρητική Ορθόδοξη Εκκλησία της Βουλγαρίας αντιδρά

Με την επίσκεψη του στη Βουλγαρία, η οποία εντάσσεται στα πλαίσια της πολιτικής του Βατικανού για προσέγγιση με τον Ορθόδοξο κόσμο, ώστε να αρχίσουν να επουλώνονται οι πληγές από το Σχίσμα του 1054, ο Πάπας Φραγκίσκος έχει προκαλέσει την καχυποψία της συντηρητικής, ακόμη και στις ιδανικότερες συνθήκες, Ορθόδοξης Εκκλησίας της Βουλγαρίας. Σύμφωνα με απόφαση της Ιεράς Συνόδου η Ορθόδοξη Εκκλησία της Βουλγαρίας δεν προτίθεται να συμμετάσχει στον επίσημο διάλογο Καθολικών-Ορθοδόξων, ούτε και αξιωματούχοι της να λάβουν μέρος σε κοινές εκδηλώσεις ή προσευχές με τον Πάπα. Ο Πάπας Φραγκίσκος αναμένεται να συναντηθεί με τον Πατριάρχη Βουλγαρίας Νεόφυτο, καθώς και να συνοδεύεται από ένα μέλος της Ιεράς Συνόδου στον Ορθόδοξο καθεδρικό ναό Αλεξάντερ Νιέφσκι της Σόφιας, ωστόσο ο Πάπας θα προσευχηθεί μόνος του. Δεν δόθηκε καμία ευλογία σε Βούλγαρους κληρικούς να συμμετάσχουν σε άλλες παπικές εκδηλώσεις και αυτή η απαγόρευση περιλαμβάνει και την Πατριαρχική Χορωδία. Αντ’ αυτής μια βουλγαρική ορθόδοξη παιδική χορωδία αναμένεται να τραγουδήσει για τον Παπά, σύμφωνα με τον εκπρόσωπο του Βατικανού, Αλ. Γισότι, που ελπίζει ωστόσο να συμμετάσχει τελικά και η επίσημη εκκλησιαστική χορωδία.

Αυτή η υπερσυντηρητική και σχεδόν φοβική στάση της βουλγαρικής Εκκλησίας έχει και την εξήγησή της. Η βουλγαρική εθνική αφύπνιση στα μέσα του 19ου αιώνα εκδηλώθηκε εξαρχής ως διμέτωπος αγώνας τόσο για τη διάσωση και αποκατάσταση της βουλγαρικής γλώσσας και εθνικής ταυτότητας, όσο και για την ίδρυση μιας εθνικής ορθόδοξης βουλγαρικής εκκλησίας. Ο αγώνας αυτός ξεκίνησε από τους εκκλησιαστικούς κύκλους των Βουλγάρων αστών κυρίως της διασποράς και στρεφόταν τόσο κατά της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, όσο και κατά του Οικουμενικού Πατριαρχείου, του φαναριώτικου κλήρου και της ελληνικής αστικής τάξης που ασκούσαν οικονομική, πολιτική, και πολιτιστική επικυριαρχία πάνω στο βουλγαρικό λαό. Από τότε η βουλγαρική Ορθόδοξη Εκκλησία θεωρείται θεματοφύλακας της ταυτότητας του βουλγαρικού έθνους, αναπτύσσοντας μια συντηρητική και αμυντική στάση απέναντι στα ανοίγματα προς άλλες εκκλησίες.

Με τους Καθολικούς της Βουλγαρίας

Ο Πάπας Φραγκίσκος θα συναντηθεί και με εκπροσώπους της καθολικής κοινότητας της χώρας και με πιστούς. Ο ποντίφικας θα συναντηθεί με Βούλγαρους Καθολικούς στην Εκκλησία του Αρχάγγελου Μιχαήλ, την οποία ο Άνγκελο Ρονκάλλι, απεσταλμένος του Βατικανού στη Βουλγαρία από το 1925 έως το 1934 και μετέπειτα δημοφιλής Πάπας με το όνομα Ιωάννης ΧΧΙΙΙ (γνωστός και ως ο “Βούλγαρος Πάπας”), βοήθησε να ανοικοδομηθεί μετά από έναν καταστροφικό σεισμό του 1928. Πρέπει να σημειωθεί πως στη Βουλγαρία ζουν σήμερα 50.000 Βούλγαροι Καθολικοί (ή το 0,8% του συνολικού πληθυσμού), οι περισσότεροι εκ των οποίων προέρχονται από τους μεσαιωνικούς αιρετικούς Παυλικιανούς της Φιλιππούπολης και της Νικόπολης, οι οποίοι και προσηλυτίστηκαν στον Καθολικισμό κατά τον 16ο και τον 17ο αιώνα, κυρίως χάρη στην ιεραποστολική δράση Ραγουσαίων εμπόρων και Καθολικών μισιονάρων.

Συνάντηση με πρόσφυγες στη φτωχότερη χώρα της Ε.Ε.

Η Βουλγαρία, η οποία εισήλθε στην Ευρωπαϊκή Ένωση το 2007, παραμένει η φτωχότερη χώρα της Έ.Ε. με το χαμηλότερο μέσο μηνιαίο μισθό και τη μικρότερη μέση μηνιαία σύνταξη. Παρά τις οικονομικές τις δυσκολίες βρίσκεται κι αυτή στην πρώτη γραμμή εισδοχής μεταναστών και προσφύγων που έρχονται από την Τουρκία προς την Ευρώπη. Σε μια εποχή που η ακροδεξιά, η ξενοφοβία και η αντιμεταναστευτική ρητορική αυξάνει στην Ευρώπη ο Πάπας Φραγκίσκος θέλει να στείλει ένα μήνυμα ανεκτικότητας, αλληλεγγύης και ανθρωπισμού, επισκεπτόμενος στη Βουλγαρία ένα κέντρο φιλοξενίας προσφύγων από τη Συρία και το Ιράκ. Εδώ ο Πάπας θα συνομιλήσει με τους πρόσφυγες και θα ακούσει τα προβλήματά τους.
Ο Πάπας παροτρύνει συνεχώς τις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις να κτίζουν γέφυρες και όχι τοίχους και να κάνουν ό,τι μπορούν για να καλωσορίσουν και να ενσωματώσουν τους μετανάστες, προτάσσοντας τον ανθρωπισμό και την αγάπη. Εντούτοις τα μηνύματα του προς την Ευρώπη, ακόμη και στην Ιταλία, δεν έχουν βρει ακόμη ευήκοα ώτα.

Το παράδοξο είναι πως οι περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες, ακόμη και οι φτωχότερες, όπως η Βουλγαρία, χρειάζονται επειγόντως μετανάστες. Ο πληθυσμός της Βουλγαρίας γηράσκει και μειώνεται δραματικά και η οικονομία της δεν θα μπορεί να συνεχίσει την ανάπτυξη της, ενώ απαιτούνται ρυθμοί ανάπτυξης 4% ετησίως για τα επόμενα 25 χρόνια μόνο και μόνο για να καλύψει την μεγάλη απόσταση που τη χωρίζει από το μέσο όρο της υπόλοιπης Ε.Ε.
Η Βουλγαρία, με το υψηλότερο ποσοστό θνησιμότητας και το χαμηλότερο ποσοστό γεννήσεων της Ευρώπης. Ο πληθυσμός της έπεσε από τα 9 εκατομμύρια το 1989 σε 7 εκατομμύρια σήμερα και αναμένεται να μειωθεί σε 5,4 εκατομμύρια μέχρι το 2050 και στα 3,9 εκατομμύρια μέχρι τα τέλη του αιώνα. Την ίδια περίοδο δεκάδες χιλιάδες νέοι Βούλγαροι εγκαταλείπουν τη χώρα κάθε χρόνο αναζητώντας νέες ευκαιρίες στο εξωτερικό. Κι αυτό είναι κάτι που δεν περνά απαρατήρητο από τον Πάπα Φραγκίσκο, που έχει αποκτήσει το προσωνύμιο “πάπας των φτωχών”.

Βατικανό και “Μακεδονική Ορθόδοξη Εκκλησία”

Την Τρίτη 7 Μαΐου ο Πάπας Φραγκίσκος θα βρίσκεται στα Σκόπια. Θα είναι η πρώτη επίσκεψη του επικεφαλής της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας στη Βόρεια Μακεδονία. Εδώ ο Πάπας θα συναντηθεί με θρησκευτικούς ηγέτες της χώρας στο μουσείο της Μητέρας Τερέζας το οποίο βρίσκεται στο κέντρο των Σκοπίων. Πρέπει να σημειωθεί πως στη Βόρεια Μακεδονία η λεγόμενη “Μακεδονική Ορθόδοξη Εκκλησία” αυτοανακηρύχτηκε Αυτοκέφαλη το 1967 από το Σέρβικο Πατριαρχείο, αλλά δεν αναγνωρίζεται από καμία άλλη Ορθόδοξη Εκκλησία. Είναι γεγονός πως αυτή η εκκλησία κέρδισε εξ αρχής το ενδιαφέρον του Βατικανού, το οποίο ήθελε να παρακάμψει τη Σέρβικη Ορθόδοξη Εκκλησία επειδή τη θεωρεί επίμονα αντικαθολική σε σύγκριση με τις άλλες Ορθόδοξες εκκλησίες. Σύμφωνα με τον αναλυτή Μπράνκο Γκοργκιέφσκι “οι σχέσεις μεταξύ της Ορθόδοξης Εκκλησίας της Μακεδονίας και του Βατικανού χαρακτηρίζονται από αμοιβαίο σεβασμό. Όμως πλέον είναι πιο απομακρυσμένες διότι ο στόχος της εκκλησίας της Μακεδονίας είναι να αναγνωριστεί από τους άλλους”, επισημαίνοντας την προσέγγιση με το Οικουμενικό Πατριαρχείο για το σκοπό αυτό.

Από την πλευρά τους οι Ορθόδοξες εκκλησίες της Σερβίας, της Βουλγαρίας και της Ελλάδας θεωρούν τη λεγόμενη “Μακεδονική Ορθόδοξη Εκκλησία” ως σχισματική και αντικανονική. Μέτα όμως από τη Συμφωνία των Πρεσπών και την αλλαγή του ονόματος της χώρας σε Βόρεια Μακεδονία, αυξάνονται οι πιθανότητες αυτή η εκκλησία να επιστρέψει στην κανονικότητα, να ενταχθεί στην δικαιοδοσία του Οικουμενικού Πατριαρχείου υπό την ονομασία “Αρχιεπισκοπή Αχρίδας” και να αναγνωριστεί έτσι κι από τις υπόλοιπες Ορθόδοξες εκκλησίες -παρά τη εμφανή δυσαρέσκεια του Σερβικού Πατριαρχείου.

Τιμώντας τη Μητέρα Τερέζα στα Σκόπια

Στα Σκόπια ο Πάπας θα συναντηθεί στο Προεδρικό Μέγαρο με τον Πρόεδρο Γκεόργκι Ιβανόφ, τον Πρωθυπουργό Ζόραν Ζάεφ καθώς και υπουργούς της Βόρειας Μακεδονίας. Στην συνέχεια θα συναντηθεί με τους θρησκευτικούς ηγέτες, ορθόδοξους, καθολικούς, σουνίτες, μπεκτασί κ.ά. της Βόρειας Μακεδονίας στο μουσείο της Μητέρας Τερέζας που βρίσκεται στο κέντρο των Σκοπίων. Ο Φραγκίσκος θα τιμήσει τη μητέρα Τερέζα, η οποία ήταν αλβανικής καταγωγής Καθολική, γεννημένη ως Anjeze Gonxhe Bojaxhiu στα Σκόπια το 1910. Ο Πάπας Φραγκίσκος αισθάνεται μια πνευματική συγγένεια με τη Μητέρα Τερέζα καθώς, όπως κι εκείνη, αγωνίζεται για τους φτωχότερους και πιο περιθωριακούς. Θα προσευχηθεί στο μνημείο της Μητέρας Τερέζας στα Σκόπια, που είναι κτισμένο πάνω στα ερείπια της εκκλησίας όπου εκείνη βαφτίστηκε, και η οποία καταστράφηκε από τον καταστρεπτικό σεισμό το 1963 στα Σκόπια.

Ο Πάπας Φραγκίσκος αναμένεται να τελέσει, υπό δρακόντεια μέτρα ασφαλώς, τη θεία λειτουργία στην κεντρική πλατεία των Σκοπίων όπου θα στηθεί μια μεγάλη εξέδρα και στη συνέχεια θα συναντηθεί στην καθολική εκκλησία με νέους των Σκοπίων, ιερείς και τις οικογένειές τους. Οι καθολικοί της Βόρειας Μακεδονίας αποτελούν μόλις το 0,4% του πληθυσμού και είναι κυρίως αλβανικής καταγωγής. Μετά και από αυτή τη συνάντηση ο Πάπας Φραγκίσκος και η συνοδεία του θα κατευθυνθεί στο αεροδρόμιο για να αναχωρήσει για το Βατικανό. Σε κάθε περίπτωση αυτό θα είναι το πρώτο ταξίδι ενός Πάπα στη Βόρεια Μακεδονία και πιθανότατα θα ενθαρρύνει αυτή τη μικρή βαλκανική χώρα, η οποία πρόσφατα άλλαξε το όνομα και το Σύνταγμά της επιλύοντας μια διαμάχη με την Ελλάδα διάρκειας 27 ετών, να αποκτήσει μια νέα και πιο ισχυρή σχέση με την Ευρώπη και να νιώσει έτσι πιο ασφαλής και ευημερούσα.

Πάπας, Βαλκάνια και “Σύγκρουση Πολιτισμών”

Αυτό δεν είναι το πρώτο ταξίδι του Πάπα Φραγκίσκου στα Βαλκάνια. Το 2014 ο Πάπας Φραγκίσκος είχε επισκεφθεί και την Αλβανία, όπου το 20% του πληθυσμού είναι καθολικοί και ζουν κυρίως στο βορρά. Στόχος του ήταν “να προωθήσει το μήνυμα της αρμονικής συνύπαρξης και να ενθαρρύνει το κλίμα γαλήνιας συνύπαρξης ανάμεσα στις θρησκείες, που μπορεί να αποτελέσει μήνυμα και για άλλα μέρη του κόσμου”, όπως είχε επισημάνει ο εκπρόσωπος του Βατικανού πατήρ Φεντερίκο Λομπάρντι. Στα Τίρανα, όπου τον υποδέχθηκε μια λαοθάλασσα, ο πάπας απότισε και φόρο τιμής στους κληρικούς που αντιστάθηκαν στους “τρομερούς διωγμούς” του καθεστώτος του Εμβέρ Χότζα. Ο ίδιος παρουσίασε τότε την Αλβανία ως “παράδειγμα πετυχημένης συνύπαρξης τριών θρησκειών” στα Βαλκάνια.

Και από ότι φαίνεται δε θα είναι και το τελευταίο. Ο Πάπας Φραγκίσκος θα πραγματοποιήσει επίσκεψη στη Ρουμανία κατά την περίοδο 31 Μαΐου – 2 Ιουνίου 2019. Η επίσκεψη του Πάπα στη Ρουμανία γίνεται έπειτα από πρόσκληση του Ρουμάνου προέδρου. Κατά τη διάρκεια της επίσκεψής του στη Ρουμανία, ο Πάπας Φραγκίσκος θα επισκεφθεί τις πόλεις Βουκουρέστι, Ιάσιο και Μπλαζ. Η επίσκεψη του “γεφυροποιού” Πάπα Φραγκίσκου έχει συμβολική και γεωπολιτική σημασία. Τα Βαλκάνια είναι μια περιοχή-γέφυρα, που συνδέει την Ανατολή με τη Δύση, το Βορρά με το Νότο και την Ευρώπη με την Ασία. Στο έδαφος τους άλλοτε τέμνονται επικίνδυνα και άλλοτε συνυπάρχουν αρμονικά η Ορθοδοξία με τον Καθολικισμό και το Ισλάμ, ενώ υπάρχει κι ένα πλήθος από μικρότερες θρησκευτικές ομάδες. Είναι η περιοχή που κατά τη δεκαετία του 1990 επιβεβαίωσε τη θεωρία της ‘Σύγκρουσης των Πολιτισμών” του Σάμιουελ Χάντιγκτον. Και ο Πάπας Φραγκίσκος ανήκει σ’ εκείνους που πιστεύουν πως αυτή η θεωρία είναι λάθος και πως στα Βαλκάνια τελικά θα διαψευσθεί.