Μια νέα μελέτη που αναβίωσε την πληθυσμιακή ιστορία της Ιβηρικής Χερσονήσου τα τελευταία 8.000 χρόνια δίνει μια εκπληκτικά πολύπλοκη εικόνα της καταγωγής του σύγχρονου ανθρώπου, που αποδομεί τους ισχυρισμούς περί ξεχωριστών γεωγραφικών πληθυσμών, Ευρωπαίων, Αφρικάνων και Ασιατών. Σύμφωνα με την έρευνα που δημοσιεύεται στην επιστημονική επιθεώρηση Science, από την αρχή της ανθρώπινης μετανάστευσης, η Ιβηρική χερσόνησος-σπίτι της σύγχρονης Ισπανίας και της Πορτογαλίας-ήταν ένας τόπος όπου οι πολιτισμοί της Αφρικής, της Ευρώπης και της Μεσογείου έχουν ανακατευτεί.

Ads

Η ομάδα 111 γενετιστών και αρχαιολόγων κατέγραψε 8.000 χρόνια γενετικής στην περιοχή. Εξήγαγε μάλιστα δείγματα DNA από σκελετούς 403 Ιβήρων, οι οποίοι έζησαν μεταξύ 6000 π.Χ. και 1600 μ.Χ. για ενδείξεις σχετικά με το πώς και πότε διάφοροι πληθυσμοί έγιναν μέρος του γονιδίου της Ιβηρικής Χερσονήσου. Η εικόνα που προέκυψε δείχνει άφθονη γενετική πολυπλοκότητα, αλλά αυτό το εύρημα υπονοεί ταυτόχρονα μια μοναδική μυστηριώδη μετανάστευση πριν από περίπου 4.500 χρόνια που αλλοίωσε εντελώς το DNA του αρχαίου Ιβηρικού.

Οι άνδρες από τις στέπες

Ξεκινώντας από την εποχή του Χαλκού, η γενετική σύνθεση της περιοχής άλλαξε δραματικά. Οι «μετανάστες» από την Κεντρική Ευρώπη πέρασαν τα Πυρηναία, αντικαθιστώντας την ανδρική γενεαλογία της Ιβηρικής σε διάστημα 400 ετών.

Ads

Οι μετανάστες της Εποχής του Χαλκού, που μετακινήθηκαν περίπου το 2.500 π.Χ., κατάγονταν εν μέρει από αγρότες της Νεολιθικής εποχής, ενώ τα υπόλοιπα γενετικά τους χαρακτηριστικά είναι ανάλογα με εκείνα των κατοίκων της ρωσικής στέπας. Γι αυτό και γονίδια που συνδέονται με ανθρώπους από τις στέπες κοντά στη Μαύρη και την Κασπία θάλασσα ανιχνεύονται στο γονίδιο των ανθρώπων της Ιβηρικής. Το συμπέρασμα της μελέτης είναι ότι η γενετική καταγωγή από τη στέπα «εισήχθη» στην Ευρώπη από νομάδες κτηνοτρόφους, οι οποίοι μετοίκησαν δυτικά από την Ασία.

Ποιοι ήταν αυτοί οι άνδρες και ήρθαν ειρηνικά;

Η «Υπόθεση Στέπα» θεωρεί ότι αυτή η ομάδα εξαπλώθηκε ανατολικά στην Ασία και δυτικά στην Ευρώπη περίπου την ίδια εποχή και έφτασε και στην Ιβηρική. Αν και το 60% του συνολικού DNA της περιοχής παρέμεινε το ίδιο, τα χρωμοσώματα Υ των κατοίκων αντικαταστάθηκαν σχεδόν εξ ολοκλήρου από το 2.000 π.Χ. Αυτό υποδηλώνει μαζική εισροή ανδρών από τις στέπες, δεδομένου ότι τα χρωμοσώματα Υ μεταφέρονται μόνο από τους άνδρες.

«Φαίνεται ότι η επιρροή ήταν πολύ ανδροκρατούμενη», λέει ο Miguel Vilar, γενετιστής ανθρωπολόγος που εργάζεται ως ανώτερος υπεύθυνος προγράμματος για την National Geographic Society.

Οι ερευνητές εξέτασαν το χρωμόσωμα Υ, που μεταδίδεται αναλλοίωτο από πατέρα σε γιο και επιτρέπει την καταγραφή της ανδρικής γενεαλογίας. Γύρω στο 2000 π.Χ, οι τοπικές γενεαλογίες χρωμοσώματος Υ είχαν εξαφανισθεί από την ιβηρική γενετική δεξαμενή, για να αντικατασταθούν από το γενετικό υλικό των νεοεισερχόμενων, όπως εξηγεί.

Η ανάλυση γενετικού υλικού έδειξε ότι οι Ιβηρες οφείλουν την καταγωγή τους σε ποσοστό 40% στον νέο πληθυσμό του Πολιτισμού του Λάγυνου. Ο συντάκτης της μελέτης Inigo Olalde, της Ιατρικής Σχολής του Χάρβαρντ, αναφέρει: «Οι Ιβηρες δεν σκοτώθηκαν ούτε εξορίστηκαν. Δεν υπάρχει αρχαιολογική ένδειξη για ξέσπασμα βίας την περίοδο εκείνη. Οι νεοφερμένοι επικράτησαν ειρηνικά, χάρη στην αυξημένη αναπαραγωγική τους ικανότητα και ευνοήθηκαν από την υπάρχουσα πατριαρχική δομή της κοινωνίας εκείνης».

Πολιτισμός του Λάγυνου

Στα τέλη της Νεολιθικής περιόδου, ένας καταστροφικός λοιμός οδήγησε σε δραματική συρρίκνωση του πληθυσμού της ασιατικής στέπας. Καθώς μέρος του πληθυσμού που επέζησε άρχισε να μετακινείται προς τα δυτικά, υιοθέτησε πολιτισμικά πρότυπα πληθυσμών που είχε συναντήσει στην πορεία του. Στην Κεντρική Ευρώπη, η ανθρώπινη αυτή μείξη οδήγησε στην εμφάνιση του Πολιτισμού του Λάγυνου, γύρω στην 3η χιλιετία π.Χ. Οι απόγονοι των εκπροσώπων αυτού του πολιτισμού δημιούργησαν πατριαρχικές κοινωνίες σε πολλά σημεία της Ευρώπης, συμπεριλαμβανομένης και της Ιβηρικής Χερσονήσου.

Ο Vilar θεωρεί ότι οι άντρες της στέπας θα ήρθαν σε άλογα, έχοντας χάλκινα όπλα και εισήγαγαν την εποχή του Χαλκού στην περιοχή και όπως υποστηρίζει: «αυτό δείχνει ότι θα μπορούσε να έχει συμβεί μια μετανάστευση σε ολόκληρη την ήπειρο της Ευρώπης και σίγουρα είναι μεγάλη η επιρροή στο Νότο».

Η μελέτη έδειξε ότι οι σύγχρονοι Βάσκοι, που μιλάνε τη μοναδική μη ινδοευρωπαϊκή γλώσσα της Δυτικής Ευρώπης, φέρουν γενετικούς δείκτες που σχετίζονται στενά με εκείνους των ανθρώπων της στέπας. Και σε αντίθεση με τους σύγχρονους Ισπανούς, οι σύγχρονοι Βάσκοι δεν δείχνουν την ίδια ποσότητα γενετικής ανάμειξης που συνέβη στη χερσόνησο κατά τη διάρκεια των αιώνων.

Η ομάδα βρήκε επίσης ένα μοναδικό άτομο με βορειοαφρικανικό DNΑ. Τα οστά του χρονολογούνται περίπου το 2.500 π.Χ. Η παρουσία αυτού του μοναχικού αφρικανού, σύμφωνα με τους μελετητές, υποδηλώνει πρόωρη, σποραδική ανταλλαγή μεταξύ της Ιβηρικής και της Βόρειας Αφρικής, επιβεβαιώνοντας και τις αρχαιολογικές ανακαλύψεις αφρικανικού ελεφαντόδοντου στην περιοχή. Ωστόσο η ομάδα των ερευνητών πιστεύει ότι η μετακίνηση ανθρώπων της Βορείου Αφρικής έγινε ευρέως στην Ιβηρική περίπου τα τελευταία 2.000 χρόνια.

Ανάμιξη από την εποχή των παγετώνων

Η μελέτη αποτελεί μια σύνθετη εικόνα της γενετικής ιστορίας της Ισπανίας – εικόνα που ενισχύεται από μια άλλη μελέτη που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Current Biology. Στη μελέτη αυτή, ερευνητές από την Ισπανία και τη Γερμανία διαπίστωσαν ότι οι κυνηγοί-συλλέκτες και οι αγρότες που ζούσαν στην Ιβηρική Χερσόνησο ήταν επίσης γενετικά πιο διαφορετικοί από ό, τι πιστεύαμε προηγουμένως. Βρήκαν στοιχεία ότι διάφορα φύλα κυνηγών-συλλεκτών αναμιγνύονταν στη ζεστή Ιβηρική Χερσόνησο, την οποία χρησιμοποιούσαν ως καταφύγιο στην εποχής των παγετώνων πριν από 19.000 χρόνια.

«Το DNA τους ήταν μια έκπληξη», λέει ο Vanessa Villalba-Mouco, ένας αρχαιολόγος που ηγήθηκε της έρευνας για το Ινστιτούτο Max Planck για την Επιστήμη της Ανθρωπολογικής Ιστορίας στη Γερμανία και το Πανεπιστήμιο της Σαραγόσα στην Ισπανία. «Οι ενδείξεις για το τι συνέβη εκείνη την εποχή μας βοηθούν να κατανοήσουμε την εξέλιξη της επόμενης περιόδου. Δοκιμάζουμε όλο και περισσότερα άτομα για να γνωρίσουμε την ιστορία τους με πιο ακριβή τρόπο».

«Το αρχαίο DNA μάς βοηθά να αποσυνθέσουμε την ιδέα ότι έχουμε ξεχωριστούς γεωγραφικούς πληθυσμούς όπως τους Αφρικανούς ή τους Ασιάτες ή τους Ευρωπαίους», λέει ο Vilar. «Όχι μόνο είναι ανομοιογενείς οι άνθρωποι που ζουν σε περιοχές όπως η Ιβηρική, αλλά και οι ίδιοι οι μετανάστες ήταν το προϊόν διαφόρων κυμάτων μετανάστευσης».

Ανάλογο –και καλύτερα καταγεγραμμένο– φαινόμενο σημειώθηκε στην Ιβηρική και μετά την κατάρρευση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, όταν νομαδικά φύλλα από τη Βόρεια και την Κεντρική Ευρώπη εισέβαλαν στη σημερινή Ισπανία. Οι Βησιγότθοι, που μιλούσαν γλώσσα παραπλήσια των σουηδικών, των γερμανικών και των αγγλικών, κυριάρχησαν στη χερσόνησο και ίδρυσαν βασιλικούς οίκους που επιβιώνουν μέχρι σήμερα.