H ταχεία ανάπτυξη των ρωσικών ειρηνευτικών δυνάμεων στην εμπόλεμη ζώνη του Ναγκόρνο-Καραμπάχ αποδεικνύει την αποφασιστικότητα της Μόσχας να παρέμβει πυροσβεστικά αλλά και ως διαιτητής σε συγκρούσεις στο λεγόμενο  «Εγγύς Εξωτερικό» , δηλαδή στις χώρες που ανήκαν ως το 1991 στη Σοβιετική Ένωση.

Διαβάστε επίσης:

• Συμφωνία για Ναγκόρνο – Καραμπάχ: Μια νίκη για Τουρκία και Αζερμπαϊτζάν

Σημείο καμπής η κατάρριψη του ρωσικού ελικοπτέρου Mi-24

Ο πόλεμος στον Καύκασο, που ξεκίνησε στις 27 Σεπτεμβρίου 2020 με συγκρούσεις αζερικών και αρμενικών στρατευμάτων στη μεθοριακή ζώνη του Ναγκόρνο Καραμπάχ, εισήλθε σε μια επικίνδυνη φάση, η οποία μπορούσε να τον μετατρέψει σ’ έναν ακόμη Proxy War (Πόλεμος δια αντιπροσώπων) τύπου Συρίας και Λιβύης, με άμεση ανάμειξη της Ρωσίας και της Τουρκίας στις συγκρούσεις.

Τη Δευτέρα 9 Νοεμβρίου 2020, περίπου στις 5.30 μ.μ. ώρα Μόσχας, ένα ρωσικό ελικόπτερο τύπου Mi-24 καταρρίφθηκε στον εναέριο χώρο της Αρμενίας κοντά στον αρμενικό οικισμό Jerash. Το ελικόπτερο, όπως ανακοίνωσε το ρωσικό Υπουργείο Άμυνας, αποτελούσε άνηκε σε μονάδα της  ρωσικής στρατιωτικής βάσης στη βορειοδυτική Αρμενία. Το ρωσικό Mi-24 χτυπήθηκε από ένα αντιαεροπορικό σύστημα του Αζερμπαϊτζάν, που οι Ρώσοι αποκαλούν MANPADS, και κατέπεσε στην ορεινή περιοχή της Αρμενίας. Δύο μέλη του πληρώματός του σκοτώθηκαν και ένα τρίτο τραυματίστηκε σοβαρά.

Συναγερμός στη Μόσχα

Το συμβάν αυτό σήμανε συναγερμό στη Μόσχα, που κατάλαβε πως ήταν η ώρα να δράσει και να επέμβει πυροσβεστικά στο Ναγκόρνο Καραμπάχ προτού η φωτιά γίνει πυρκαγιά και αναφλέξει όλο τον Καύκασο. Εκείνη τη στιγμή η Αρμενία αντιμετώπιζε το φάσμα μιας στρατιωτικής ήττας, καθώς η πρώτη γραμμή του μετώπου πλησίασε λίγα χιλιόμετρα από το Στεπανακέρτ, την πρωτεύουσα της αυτοαποκαλούμενης «Δημοκρατίας του Ναγκόρνο-Καραμπάχ» που ονομάζεται Αρτσάχ (Artsah) στα Αρμενικά. Ο πρόεδρος του Αρτσάχ, Arajik Harutyunyan, παραδέχθηκε πως τα στρατεύματα των Αρμενίων έχασαν στις 5 Νοεμβρίου 2020 τον έλεγχο της Σούσα, μιας στρατηγικής σημασίας πόλη που τα αντιμαχόμενα μέρη θεωρούν ιστορικά τη δική τους. Η κατάληψη της Σούσα από τα στρατεύματα του Αζερμπαϊτζάν ουσιαστικά απέκοπτε το Στεπανακέρτ και την καρδιά του Ναγκόρνο Καραμπάχ από την υπόλοιπη Αρμενία. Στο Εριβάν σήμανε συναγερμός.

Η Αρμενία θα μπορούσε θεωρητικά να χρησιμοποιήσει την κατάρριψη του ρωσικού ελικοπτέρου Mi-24 ως ευκαιρία για να ζητήσει στρατιωτική συνδρομή από τον Οργανισμό Συλλογικής Συνθήκης για την Ασφάλεια (CSTO), ο οποίος αποτελείται από τη Ρωσία, τη Λευκορωσία, το Καζακστάν, την Αρμενία και το Κιργιζιστάν. Σε υπαινιγμούς ότι η Αρμενία θα μπορούσε να ζητήσει παρέμβαση, η Ρωσία γνωστοποίησε ότι θα το έκανε μόνο εάν ο πόλεμος μεταφερθεί στο έδαφος της Αρμενίας, επειδή η Μόσχα αναγνωρίζει την εδαφική ακεραιότητα του Αζερμπαϊτζάν, επομένως και την επικυριαρχία του πάνω στην, κατοικημένη κυρίως από Αρμένιους, αυτόνομη περιοχή του  Ναγκόρνο-Καραμπάχ.

Μόσχα: ασκήσεις ισορροπίας μεταξύ Μπακού και Εριβάν

Η Μόσχα, όλο το προηγούμενο διάστημα, προσπάθησε να διατηρήσει καλές σχέσεις τόσο με την Αρμενία όσο και με το Αζερμπαϊτζάν, επειδή ένας πολύ μεγάλος αριθμός Αρμενίων (περίπου ένα  εκατομμύριο) και ένας μεγάλος αριθμός Αζέρων ζουν στη Ρωσία, μοιράζεται οικονομικούς δεσμούς με το Αζερμπαϊτζάν και την Ορθόδοξη θρησκεία καθώς και μια δεσμευτική ιστορική κληρονομιά με την Αρμενία. Η τελευταία θεωρείται ως ο πιστότερος σύμμαχος της Ρωσίας στον Καύκασο.

Το εύλογο ερώτημα είναι γιατί υπό τέτοιες συνθήκες οι δυνάμεις του Αζερμπαϊτζάν κατέρριψαν ένα ρωσικό ελικόπτερο εκατό χιλιόμετρα μακριά από τη γραμμή σύγκρουσης στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ, στο έδαφος της Αρμενίας; Αμέσως μετά την κατάρριψη του ελικοπτέρου ο Πρόεδρος του Αζερμπαϊτζάν Ιλάμ Αλίγιεφ παραδέχτηκε το λάθος και κατά τη διάρκεια τηλεφωνικής συνομιλίας του με τον Ρώσο πρόεδρο Βλαντιμίρ Πούτιν, ζήτησε συγγνώμη για το συμβάν και υποσχέθηκε να αποζημιώσει για τη ζημία, να βρει και να τιμωρήσει τους ενόχους. Την ίδια ημέρα, ο εισαγγελέας του Αζερμπαϊτζάν, Kyarman Aliyev, ξεκίνησε έρευνα και στρατιωτικοί ειδικοί επιθεώρησαν τον εκτοξευτή πυραύλων από τον οποίο κτυπήθηκε το ρωσικό ελικόπτερο, ανακρίνοντας τα μέλη της μονάδας στην οποία πραγματοποιήθηκαν οι βολές και κατάσχεσαν τα έγγραφά τους.

Τι προβλέπει η Συμφωνία της 9ης Νοεμβρίου μεταξύ Αρμενίας και Αζερμπαϊτζάν;

Ο Πούτιν εκμεταλλεύτηκε το λάθος των Αζέρων και έκανε μια προσφορά εκείνη τη νύχτα που ούτε ο Ιλάμ Αλίγιεφ ούτε ο Αρμένιος πρωθυπουργός Νίκολ Πασινιάν μπορούσαν να αρνηθούν, οπότε οι δύο υπέγραψαν τη συμφωνία για τον τερματισμό της σύγκρουσης Ναγκόρνο-Καραμπάχ. Και ο Βλαντιμίρ Πούτιν ορίστηκε εγγυητής. Συμφωνήθηκε ότι οι στρατοί του Αζερμπαϊτζάν και των Αρμενίων θα σταματούσαν στις θέσεις που κατείχαν τα μεσάνυχτα της 10ης Νοεμβρίου, και ότι οι Ρώσοι στρατιώτες της ειρηνευτικής δύναμης θα αναπτύσσονταν επειγόντως.

Στα δυτικά του Ναγκόρνο-Καραμπάχ, μέρος των περιοχών Γκαζά και Άγκνταμ θα πρέπει να επιστραφεί στο Αζερμπαϊτζάν έως τις 20 Νοεμβρίου. Η πόλη του Άνταμ, στο χαμηλό τμήμα του ανατολικού Καραμπάχ ονομάζεται και «Χιροσίμα του Αζερμπαϊτζάν». Η πόλη κατακτήθηκε από τους Αρμένιους το 1993, μετά από τις προσπάθειες των Αζερμπαϊτζάνων να διεισδύσουν προς το Στεπανακέρτ και πολύνεκρες μάχες. Μετά από αυτό, η πόλη κατεδαφίστηκε κτίριο με κτίριο.

Ανατολικά του Ναγκόρνο-Καραμπάχ προς τα αρμενικά σύνορα, η περιοχή Kelbajar θα πρέπει να επιστρέψει υπό τον έλεγχο του Αζερμπαϊτζάν έως τις 15 Νοεμβρίου και η περιοχή Λατσίν (Lachin) στην ίδια ζώνη έως την 1η Δεκεμβρίου 2020. Τα εκτοπισμένα άτομα πρέπει να επιστρέψουν σε όλες αυτές τις περιοχές και στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ υπό τον έλεγχο των ανθρωπιστικών οργανώσεων του ΟΗΕ.

Οι Αρμένιοι κράτησαν μόνο τον στρατηγικής σημασίας διάδρομο του Λατσίν, που έχει πέντε χιλιόμετρα πλάτος και θα βρίσκεται υπό τον έλεγχο Ρώσων στρατιωτών. Αυτός θα επιτρέπει την οδική σύνδεση μεταξύ της πρωτεύουσας Ναγκόρνο-Καραμπάχ, το Στεπανακέρτ και της μητέρας Αρμενίας. Ένας νέος δρόμος θα πρέπει να κατασκευαστεί κατά μήκος του διαδρόμου Λατσίν τα επόμενα τρία χρόνια, ο οποίος θα πρέπει να παρακάμψει την πόλη Σούσα, η οποία θα παραμείνει υπό τον έλεγχο του Αζερμπαϊτζάν.

Πανηγυρισμοί στο Μπακού και ο ρόλος της Τουρκίας

Μόλις έγινε γνωστή η είδηση της συμφωνίας στους δρόμους του Μπακού βγήκαν πλήθη κόσμου για να γιορτάζουν τη νίκη του Αζερμπαϊτζάν. Ο Αζέρος πρόεδρος Ίλαμ Αλίγιεφ είπε ότι αυτές οι συμφωνίες τερματίζουν τις συγκρούσεις στο Καραμπάχ, οι οποίες συνεχίζονται από το 1988 και ότι είναι ξεκάθαρη ήττα της Αρμενίας.

Τη νίκη του Αζερμπαϊτζάν χαιρέτισε και ο πρόεδρος της Τουρκίας, Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, καθώς υποστήριξε ανοιχτά την πολεμική λύση στη αρμενο-αζερικη σύγκρουση και είχε απορρίψει προηγουμένως την πρωτοβουλία της Ομάδας του Μινσκ (Ρωσία, Γαλλία, ΗΠΑ) για κατάπαυση του πυρός. Κατά τη διάρκεια της σύγκρουσης υπήρχαν πολλές εικασίες στα ρωσικά Μέσα Ενημέρωσης σχετικά με τον ρόλο της Τουρκίας στη σύγκρουση Αρμενίας-Αζερμπαϊτζάν. Την κατηγορούσαν σχετικά με τη μεταφορά ισλαμιστών εξτρεμιστών από τη Συρία, με την αποστολή στρατιωτικών εκπαιδευτών στο Αζερμπαϊτζάν και, γενικώς, σχετικά με τις γεωπολιτικές φιλοδοξίες της στον Καύκασο.

Στο Μπακού ισχυρίστηκαν ότι η Τουρκία θα συμμετάσχει επίσης στην παρακολούθηση της κατάπαυσης του πυρός, η οποία, ωστόσο, δεν αναφέρεται στο έγγραφο που υπέγραψαν οι Πούτιν, Πασινιάν και Αλίγιεφ. Ωστόσο ο Ερντογάν, μετά από τηλεφωνική συνομιλία με τον Πούτιν, είπε ότι η Τουρκία, μαζί με τη Ρωσία, θα παρακολουθεί επίσης την κατάπαυση του πυρός μέσω ενός κοινού κέντρου που θα δημιουργηθεί, όπως «στο πνεύμα της συμφωνίας για τη Συρία», και θα εδρεύει σε μια περιοχή του Αζερμπαϊτζάν, «που απελευθερώθηκε από την κατοχή των Αρμενίων».

Οργισμένες διαδηλώσεις στην Αρμενία

Αν και φαίνεται ότι η Αρμενία απέφυγε μια γενικευμένη ήττα με αυτή τη συμφωνία, ένα πλήθος ανθρώπων στο Εριβάν, όπως συμβαίνει συνήθως σε τέτοιες συνθήκες, βγήκαν στους δρόμους αναζητούσαν υπεύθυνους της «προδοσίας». Οι οργισμένοι Αρμένιοι διαδηλωτές εισέβαλαν στο κοινοβούλιο πριν από το ξημέρωμα της 10ης Νοεμβρίου, συγκρούστηκαν με την ασφάλεια του προέδρου του Κοινοβουλίου Αραράτ Μιρζογιάν, που τους απώθησε. Εισέβαλαν και στο γραφείο του πρωθυπουργού Πασινιάν, ζήτησαν την παραίτησή του και πήραν υπολογιστές, έγγραφα, ακόμη και την άδεια οδήγησης του.

Ο πρόεδρος της Αρμενίας Άρμεν Σαργκσιάν ισχυρίστηκε ότι δεν του ζητήθηκε η γνώμη για τη συμφωνία και ότι δεν συμμετείχε σε διαπραγματεύσεις, και ότι έμαθε από τον Τύπο για την υπογραφή της συμφωνίας για το τέλος της σύγκρουσης στο Καραμπάχ, καθώς και για τις προϋποθέσεις για τον τερματισμό του πολέμου.

Πρωθυπουργός Πασινιάν: «δεν υπήρχε άλλη διέξοδος»

Ο πρωθυπουργός Πασινιάν από την πλευρά του απάντησε στις κατηγορίες εναντίον του λέγοντας πως «υπάρχει ένας πολιτικός που απαιτεί την παραίτησή μου και άφησε τη θέση του στη Σούσα την προηγούμενη ημέρα…» Ο ίδιος χαρακτήρισε τη συμφωνία για το Ναγκόρνο Καραμπάχ εξαιρετικά δύσκολη, αλλά τόνισε ότι δεν υπήρχε άλλη διέξοδος, υποστηρίζοντας πως πήρε αυτή την απόφαση «ως αποτέλεσμα της ανάλυσης της στρατιωτικής κατάστασης» και ότι δεν είχε την πολυτέλεια να μην υπογράψει τη συμφωνία.

Ερωτηθείς εάν θα μπορούσε να είχε αποφευχθεί ο πόλεμος ο πρωθυπουργός της Αρμενίας απάντησε: «Ναι, αν συμφωνούσαμε να παραδώσουμε τις πέντε περιοχές γύρω από το Καραμπάχ. Αλλά ακόμη και σε αυτήν την περίπτωση, το καθεστώς του Καραμπάχ δεν θα είχε επιλυθεί. Θα μου πείτε αν ζητούσα τότε να παραδοθούν αυτά τα εδάφη γύρω από το Καραμπάχ; Κανείς δεν θα συμφωνούσε, συμπεριλαμβανομένου και εμού» (δηλώσεις Πασινιάν στο ρωσικό πρακτορείο TASS).

Το Αζερμπαϊτζάν πήρε περισσότερα από όσα περίμενε

Οι αναλυτές συμπεραίνουν πως τελικά το Αζερμπαϊτζάν έλαβε περισσότερα από τα αναμενόμενα από την εφαρμογή της ειρηνευτικής συμφωνίας υπό την αιγίδα της Ομάδας Μινσκ του ΟΑΣΕ. Για παράδειγμα, κανένα σχέδιο που είχε ανακοινωθεί προηγουμένως δεν προέβλεπε τον έλεγχο του Αζερμπαϊτζάν επί της πόλης Σούσα, που βρίσκεται στο κέντρο του Ναγκόρνο Καραμπάχ.

Επιπλέον η Αρμενία έχει δεσμευτεί να παρέχει μια οδική σύνδεση μεταξύ των δυτικών περιοχών του Αζερμπαϊτζάν και του αυτόνομου θύλακα του Ναχιτσεβάν που ανήκει στο Αζερμπαϊτζάν και η οποία μπορεί να επιτευχθεί μόνο μέσω της αρμενικής επικράτειας. Κι αυτή η διαδρομή θα ελέγχεται από Ρώσους στρατιώτες της ειρηνευτικής δύναμης.

Από τις 27 Σεπτεμβρίου, όταν ξέσπασαν και πάλι οι συγκρούσεις στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ, έχουν υπογραφεί ως τώρα τρεις ανακωχές. Η πρώτη συμφωνία εκεχειρίας, η οποία έγινε στη Μόσχα με τη μεσολάβηση του Βλαντιμίρ Πούτιν, υπογράφηκε από τις δύο πλευρές και παραβιάστηκε την επόμενη μέρα. Και η επόμενη εκεχειρία, που συμφωνήθηκε από την κυβέρνηση του Ντόναλντ Τραμπ, παραβιάστηκε μετά από μερικές ώρες.

Η ρωσική ειρηνευτική δύναμη έφτασε στο Ναγκόρνο Καραμπάχ

Ωστόσο και οι δύο πλευρές έλαβαν σοβαρά υπόψιν τους την τελευταία συμφωνία, γιατί ήδη από την Τρίτη 10 Νοεμβρίου το πρωί, τα ρωσικά μεταγωγικά αεροσκάφη IL 76 που απογειώθηκαν από το Ulyanovsk στο Βόλγα και προσγειώθηκαν το ένα μετά το άλλο στο αεροδρόμιο του Στεπανακέρτ στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ, ήταν γεμάτα με στρατιώτες της 15ης Ειδικής Μηχανοκίνητης Ταξιαρχίας. Θα μεταφερθούν συνολικά 2.000 Ρώσοι στρατιώτες με ελαφρύ οπλισμό, 90 τεθωρακισμένα μεταφοράς προσωπικού και 380 άλλα οχήματα και ειδικός εξοπλισμός και θα αναπτυχθούν σε μεθοριακά εδάφη παράλληλα με την απόσυρση του αρμενικού στρατού.

Η αρχική εντολή της ρωσικής ειρηνευτικής αποστολής θα περιοριστεί σε πέντε χρόνια, με αυτόματη ανανέωση για επιπλέον πέντε χρόνια, εάν καμία από τις δύο πλευρές δεν αποφασίσει να αποσυρθεί από τη συμφωνία.

Ρωσικές ειρηνευτικές αποστολές στο «Εγγύς Εξωτερικό»

Σύμφωνα με διάφορες διακρατικές συμφωνίες, η Ρωσία πραγματοποιεί ειρηνευτικές στρατιωτικές αποστολές στο «Εγγύς Εξωτερικό» της και συγκεκριμένα στη Νότια Οσετία, στην Αμπχαζία, στην Υπερδνειστερία και στο Τατζικιστάν. Όταν ο τότε πρόεδρος της Γεωργίας Σακασβίλι προσπάθησε να ενσωματώσει τη Νότια Οσετία με στρατιωτική βία, οι πυροβολισμοί εναντίον των ρωσικών ειρηνευτικών δυνάμεων ήταν ο λόγος για τη σύντομη και θανατηφόρα ρωσική στρατιωτική επέμβαση στη βόρεια Γεωργία το 2008.

Η γρήγορη ανάπτυξη των ρωσικών δυνάμεων στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ ήταν μια ακόμη απόδειξη του ζωτικού ενδιαφέροντος της Ρωσίας για την περιοχή της Υπερκαυκασίας. Ταυτόχρονα η Μόσχα δείχνει ότι σκοπεύει να διαιτητεύσει σε συγκρούσεις κοντά στα σύνορά της, στο λεγόμενο «Εγγύς Εξωτερικό», ειδικά όταν εκτιμά ότι διακυβεύονται τα ρωσικά συμφέροντα.