Η κρίση η οποία ξέσπασε στο νότιο Ισραήλ και τη Λωρίδα της Γάζας, μετά την οργανωμένη επίθεση μελών της Χαμάς κατά Κιμπουτς του νοτίου Ισραήλ, έχει ευρύτερες πτυχές και προεκτάσεις, πολιτικής, γεωπολιτικής, κοινωνιολογικής, ανθρωπιστικής και στρατιωτικής φύσεως.

Μέσα από 6 ερωτήματα θα προσπαθήσω να δώσω απαντήσεις σε σχέση με τα τεκταινόμενα στην περιοχή, τηρώντας αποστάσεις από προσεγγίσεις οπαδικού χαρακτήρα.

Διαχρονική ή προσωρινή διαμάχη;

Η ένταση στην περιοχή θα μπορούσε να τοποθετηθεί χρονικά ακόμη και στα προ-βιβλικά έτη, ωστόσο η διαμάχη μεταξύ Εβραίων και Παλαιστινίων «αποκρυσταλλώνεται» το πρώτο μισό του 20ου Αιώνα. Μετά την κατάρρευση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, το Ηνωμένο Βασίλειο αναλαμβάνει τη διοίκηση της περιοχής βάσει εντολής την οποία έλαβε από την Κοινωνία των Εθνών (1920).

Προηγήθηκε πριν τρία έτη η Διακήρυξη του Μπάλφουρ, μέσω της οποίας η βρετανική κυβέρνηση δήλωσε την υποστήριξη της, στην ιδέα ίδρυσης ενός Εβραϊκού Κράτους. Στην περιοχή, πέραν των αυτόχθονων Εβραίων, άρχισαν να συρρέουν και εβραϊκοί πληθυσμοί της διασποράς, εξαιτίας της ανόδου στην Ευρώπη, κινημάτων με αντι- εβραϊκή ρητορική, η οποία αργότερα θα μετουσιωθεί στο Ολοκαύτωμα. Στην περιοχή διαβιούσαν ήδη Παλαιστίνιοι, και σύντομα η διαρκής έλευση Εβραίων προκάλεσε διαμάχες, με αποκορύφωμα τη σφαγή της Χεβρώνας το 1929, κατά την οποία σφαγιάστηκαν 67 Εβραίοι.

Μετά την ίδρυση του Εβραϊκού Κράτους το 1948, και παρά τις ειρηνευτικές συμφωνίες που υπογράφτηκαν, η ρήξη εντάθηκε. Το 1964 ιδρύθηκε η Οργάνωση για την Απελευθέρωση της Παλαιστίνης, της οποίας ηγούνταν από το 1969 και εξής, ο Γιασέρ Αραφάτ. Το 1967, το Ισραήλ κατέλαβε τις έως τότε ανεξάρτητες περιοχές της Γάζας και της Δυτικής όχθης, περιοχές με πλειοψηφικό παλαιστινιακό πληθυσμό.  Ακολούθησαν δύο σοβαρές εξεγέρσεις γνωστές ως «Ιντιφάντα» τα έτη 1988 και 2000. Το 1995 μετά την υπογραφή του ΟΣΛΟ ΙΙ, το Ισραήλ αναγνωρίζει περιορισμένη αυτοδιοίκηση στη Γάζα.

Ποια η πληθυσμιακή σύνθεση;

Το Κράτος του Ισραήλ κατοικείται από 6 εκατομμύρια πολίτες. Οι Παλαιστίνιοι ζουν σε δύο περιοχές, στη Δυτική όχθη (περίπου 3,3 εκατομμύρια) και στη Λωρίδα της Γάζας (2 εκατομμύρια κάτοικοι). Μήλον της Έριδος αποτελεί, η Ιερουσαλήμ όπου στον περίφημο λόφο της Σιών, «συνωστίζονται» 3 θρησκευτικά δόγματα, ο Ιουδαϊσμός, ο Χριστιανισμός και το Ισλάμ. Τα Ιεροσόλυμα, παρά το γεγονός ότι καταλήφθηκαν  από το Ισραήλ το 1967, παραμένουν μια διαιρεμένη πόλη, όπου το δυτικό τμήμα ελέγχεται από τις κρατικές δυνάμεις του Τελ Αβίβ.

Ποιες οι γεωπολιτικές προεκτάσεις;

Μια πρώτη συνέπεια της τρομοκρατικής επίθεσης της Χαμάς, ήταν να τερματιστεί το πλαίσιο εξομάλυνσης των διμερών σχέσεων μεταξύ Ισραήλ και Σαουδικής Αραβίας. Παράλληλα, το Ισραήλ για πρώτη φορά μετά το 1979 απείλησε ευθέως την Αίγυπτο με βομβαρδισμό των εφοδιοπομπών που θα κατευθύνονταν προς τη Γάζα μέσω του περάσματος Rafah.

Σε αναστολή φαίνεται πως εισέρχεται γενικότερα η πρωτοβουλία εξομάλυνσης των σχέσεων Ισραήλ με τα αραβικά κράτη της περιοχής, όπως τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και το Μπαχρέιν. Η πρωτοβουλία ενθαρρύνθηκε από τις ΗΠΑ (συμφωνίες Αβράαμ).

Το Ιράν δηλώνει ευθέως ότι δεν έχει καμία εμπλοκή στις τελευταίες επιθέσεις, καίτοι εξοπλίζει τις συγκεκριμένες οργανώσεις. Το Ιράν δείχνει να προσανατολίζεται στο νέο του ρόλο όσον αφορά τις ενεργειακές συμφωνίες με την Κίνα. Οι ΗΠΑ σπεύδουν στην περιοχή με αρμάδα, για να λειτουργήσει αποτρεπτικά στο ενδεχόμενο μιας επίθεσης από το βορρά, εκ μέρους της Χεζμπολά.

Ταυτίζεται η Χαμάς με την Παλαιστίνη;

Η Χαμάς ελέγχει τη Λωρίδα της Γάζας από το 2007 μετά τη διεξαγωγή τοπικών εκλογών. Ωστόσο ανέστειλε κάθε είδους δημοκρατικής λειτουργίας στην περιοχή και ήρθε σε ανοιχτή ρήξη με την Παλαιστινιακή αρχή του Μαχμούτ Αμπας. Δια τούτο η Φατάχ και η Παλαιστινιακή αρχή εδρεύουν στη Δυτική Οχθη, ενώ η Γάζα τελεί υπο τον έλεγχο της Χαμάς. Στην πραγματικότητα οι Παλαιστίνιοι βρίσκονται υπο τη «δαμόκλειο σπάθη» μιας τρομοκρατικής οργάνωσης, χωρίς δυνατότητα πρακτικής αντίδρασης, καθότι αυτό θα επέφερε τη βίαιη καταστολή. Είναι απολύτως βέβαιο, ότι αν υπήρχε δυνατότητα έκφρασης, οι επίθεση κατά του Ερέτζ, θα καταδικάζονταν από το σύνολο των Παλαιστινίων. Τις τελευταίες ημέρες, ουσιαστικά οι Παλαιστίνιοι πληρώνουν το τίμημα μιας «βίαιης και αθέμιτης συγκατοίκησης».

Ποιες οι αντιμαχόμενες στρατιωτικές δυνάμεις στην περιοχή;

Το Ισραήλ καλώντας υπό τα όπλα τις εφεδρείες, συγκεντρώνει περίπου 300.000 στρατιωτική δύναμη, αν και πηγές από τις ΗΠΑ αναβιβάζουν τον αριθμό στους 500.000 στρατιώτες.

Η Χαμάς ιδρύθηκε το 1987 και χαρακτηρίζεται από Κράτη όπως οι ΗΠΑ και το Η.Β. ως «τρομοκρατική» οργάνωση. Υπό τα όπλα διαθέτει περίπου 10.000 προσωπικό, ενώ σε περίπτωση επιστράτευσης μπορεί να συγκεντρώσει περισσότερο από 30.000 μαχητές. Ο τρόπος δράσης κατά την τρέχουσα κρίση, δείχνει μια καλά ετοιμοπόλεμη δύναμη η οποία αντιπροσωπεύει αμιγώς τις αποκαλούμενες απειλές ασύμμετρου χαρακτήρα. Ρουκέτες μικρού και μέσου βεληνεκούς, τετρακόπτερα εξοπλισμένα με χειροβομβίδες, αλεξίπτωτα πλαγιάς και ταχύπλοα φουσκωτά, αιφνιδίασαν μια από τις πιο έμπειρες πολεμικές μηχανές του πλανήτη.

Στο σημείο αυτό, να προστεθεί στο ισοζύγιο δυνάμεων και η Οργάνωση «Τζιχάντ» η οποία απαριθμεί 7-8.000 προσωπικό.

Κομβικός ρόλο διαδραματίζει η σιιτική οργάνωση Χεζμπολά, η οποία μέχρις στιγμής αναλίσκεται σε μεμονωμένες επιθέσεις κατά του Βορείου Ισραήλ, κυρίως από το έδαφος του Λιβάνου. Υπενθυμίζεται ότι η Χεζμπολά και το Ισραήλ συγκρούστηκαν με πρωτοφανή σφοδρότητα στον πόλεμο των 34 ημερών του 2006. Μάλιστα τότε το Ισραήλ πέτυχε «Πύρρειο Νίκη», ήτοι το αποτέλεσμα ως προς την έκβαση παρέμενε δυσδιάκριτο και θολό.

Μάλιστα η Χαμάς «αντιγράφει» τακτικές της λιβανέζικης οργάνωσης, κυρίως στον τομέα δράσης (μαζική εκτόξευση ρουκετών) και στον τρόπο οργάνωσης αμυντικής τοποθεσίας (υπόγειες σήραγγες). Πολλά από τα τούνελ της οργάνωσης βρίσκονται σε πολύ μεγάλο βάθος (50-70 μέτρα), με αποτέλεσμα τα όπλα διείσδυσης της Πολεμικής Αεροπορίας του Ισραήλ (π.χ. GBU-28 Paveway III), να αδυνατούν να φτάσουν στα προειρημένα βάθη. Εκεί θα χρειαστεί να αναλάβει δράση το πεζικό και ειδικές δυνάμεις του Ισραήλ ώστε να φτάσουν στις σήραγγες και να τις καταστρέψουν τοποθετώντας εκρηκτικά. Σε μια τέτοια περίπτωση, οι απώλειες για τις ένοπλες δυνάμεις του Ισραήλ, θα είναι υψηλές. Πάντως στο Ισραήλ, συγκροτήθηκε ολιγομελές πολεμικό συμβούλιο για να διευθύνει την εκστρατεία.

Κύριος φόβος του Ισραήλ, παραμένει η διάσπαση των δυνάμεων του εξαιτίας ενός μετώπου στο βορρά.

Συμμετέχει η Ελλάδα; Ποιος ο ρόλος της;

Η Ελλάδα παραδοσιακά διαδραμάτιζε κομβικό ρόλο και διατηρούσε καλές διπλωματικές σχέσεις με τον αραβικό κόσμο. Η εξομάλυνση των σχέσεων με το Ισραήλ, δεν συνεπάγεται υποχρεωτικά και ρήξη με τα αραβικά κράτη. Η Ελλάδα οφείλει να εκμεταλλευτεί τον αναβαθμισμένο ρόλο της στην περιοχή, προς την κατεύθυνση εξομάλυνσης της κατάστασης. Η παρουσία της ελληνικής φρεγάτας στην περιοχή, στο πλαίσιο του ΝΑΤΟ, έχει χαρακτήρα εθιμοτυπικό.

Όσον αφορά, την αναβάθμιση του ελληνικού ρόλου, τούτο προκύπτει και από τις παλινωδίες της Τουρκίας, η οποία φιλοξένησε την ηγεσία της Χαμάς στα εδάφη της, το σύνολο της αντιπολίτευσης και ένα μέρος της κοινωνίας διαδηλώνει καθημερινά υπέρ των τρομοκρατών, και η κυβέρνηση προχωρά σε διφορούμενες δηλώσεις.

Εξαιτίας της τουρκικής στάσης, το Ισραήλ επανεξετάζει το ενδεχόμενο επαναπροσέγγισης και αποκατάστασης των διπλωματικών διαύλων και αναθεωρεί τους ενεργειακούς του σχεδιασμούς.

• Ο Νικόλας Παούνης είναι Διδάκτορας Διεθνών Σχέσεων, Ιστορικός