Θα μπορούσε να είναι ένα χαρμόσυνο νέο για τους πολλούς, αν δεν έκρυβε πολλές παγίδες: Το πετρέλαιο έπεσε για πρώτη φορά στην ιστορία κάτω από μηδέν (0) δολάρια το βαρέλι! Ο «μαύρος χρυσός» είναι για την ώρα το μεγαλύτερο παράπλευρο «θύμα» της πανδημίας του νέου κορωνοϊού. Στις αγορές το πετρέλαιο διαπραγματεύεται τις τελευταίες μέρες σε «θερμοκρασίες υπό του μηδενός». Οι επενδυτές ιδρώνουν για να ξεφορτωθούν το πετρέλαιό τους σε μία αγορά υπερκορεσμένη και είναι έτοιμοι να πληρώσουν για να βρουν αγοραστή.

Κατά τη διάρκεια της συνεδρίασης στο Χρηματιστήριο της Νέας Υόρκης, την Τρίτη 21 Απριλίου 2020, οι πετρελαιοπαραγωγοί έφτασαν να πληρώνουν περισσότερα από 40 δολάρια στους αγοραστές για να ξεφορτωθούν το πετρέλαιό τους, που οι ίδιοι δυσκολεύονται πλέον να αποθηκεύσουν. Όταν τερμάτισαν οι συναλλαγές, το αργό πετρέλαιο έκλεισε στα -37,63 δολάρια το βαρέλι, έχοντας καταγράψει πτώση 305%, ή 55,90 δολαρίων το βαρέλι σε σχέση με την Παρασκευή, όταν η τιμή του αργού κινούνταν στα 18 δολάρια το βαρέλι.

«Tank Τops»: υπερκορεσμός πετρελαίου

Η άνευ προηγουμένου πτώση της τιμής του πετρελαίου δημιουργεί εύλογες ανησυχίες στους αναλυτές για το ενδεχόμενο η τιμή του βαρελιού να αγγίξει ακόμη και τα… -100 δολάρια, σύμφωνα με το Bloomberg. Και αυτό γιατί είναι ζήτημα λίγων εβδομάδων ακόμη η πλήρης εξάντληση των χώρων αποθήκευσης του αργού πετρελαίου (“tank tops”). Αυτό όμως θα είχε ως αποτέλεσμα την πτώση των τιμών του «μαύρου χρυσού» σε αρνητικά επίπεδα, όχι μόνο στις ΗΠΑ αλλά και σε όλο τον κόσμο. Το ενδεχόμενο αυτό θα μπορούσε να συμβεί, σύμφωνα με τον Florian Thaler της εταιρείας ερευνών Oilx, στα τέλη Μαΐου ή τις αρχές Ιουνίου, όταν όλοι οι αποθηκευτικοί χώροι παγκοσμίως θα έχουν φουλάρει εντελώς. Για την ώρα όλοι ξεπουλούν το πετρέλαιο που διαθέτουν και σχεδόν κανείς δεν αγοράζει, εκτός από την αμερικανική κυβέρνηση και την Κίνα, που άδραξαν την ευκαιρία να γεμίσουν κι αυτές τα στρατηγικά τους αποθέματα με πάμφθηνο πετρέλαιο.

Ο υπερκορεσμός είναι πλέον πραγματικότητα. Κάθε εβδομάδα αποθηκεύονται 50 εκατομμύρια βαρέλια αργού πετρελαίου. Αυτή η ποσότητα είναι αρκετή για να τροφοδοτήσει τη Γερμανία, τη Γαλλία, την Ιταλία, την Ισπανία και το Ηνωμένο Βασίλειο μαζί. Στην Ινδία τα διυλιστήρια έχουν αγγίξει το 95% της δυνατότητας αποθήκευσης καυσίμων, ενώ η Νιγηρία είναι αναγκασμένη να μειώσει την παραγωγή της επειδή δεν έχει άλλα περιθώρια αποθήκευσης. Εν ολίγοις οι αναλυτές εκτιμούν πως θα δούμε αρνητικές, ακόμη και πολύ αρνητικές τιμές του αργού πετρελαίου στις επόμενες βδομάδες, και θα χρειαστούν μήνες, αφού επανεκκινηθεί η παγκόσμια οικονομία, ώστε να επανέλθουν οι τιμές σε «φυσιολογικά» επίπεδα, αλλά ίσως και να μην επανέλθουν ποτέ διότι το πετρέλαιο είναι γενικώς ένα “καύσιμο σε αποδρομή”, καθώς η πετρελαιοκίνηση μετατρέπεται γοργά σε ηλεκτροκίνηση.

Πετρελαιοβιομηχανία και παγκόσμια οικονομία

Αυτό θα έχει φυσικά κοσμογονικές επιπτώσεις, τόσο στην οικονομία, όσο και στη γεωπολιτική κατάσταση στον κόσμο. Μέχρι την έλευση της πανδημίας και του lockdown η πετρελαιοβιομηχανία ήταν η μεγαλύτερη επιχείρηση στον κόσμο με την αξία της να αποτιμάται στα 5 τρισεκατομμύρια δολάρια. Καθημερινά έρεε στον πλανήτη μας ένας ολόκληρος «Αμαζόνιος πετρελαίου», δηλαδή περίπου 100 εκατομμύρια βαρέλια την ημέρα. Η μέση κατά κεφαλήν κατανάλωση πετρελαίου στη Βόρεια Αμερική ήταν 8,3 τόνους το χρόνο, στη Δυτική Ευρώπη, όπως και στην Ιαπωνία, ήταν 4 τόνους το χρόνο, ενώ στην υπόλοιπη Ασία μόλις 728 λίτρα το χρόνο. Αντίστοιχα το κόστος παραγωγής του πετρελαίου δεν ήταν παντού το ίδιο. Το κόστος άντλησης ενός βαρελιού πετρελαίου στη βόρεια Αμερική ή στη Βόρεια Θάλασσα (τύπου Μπρεντ) ξεπερνά τα 10 δολάρια το βαρέλι (πάνω από 20 δολάρια αν πρόκειται για σχιστολιθικό πετρέλαιο), ενώ στον Περσικό Κόλπο είναι μόλις 1 δολάριο το βαρέλι! Οι συγκρίσεις είναι αναπόφευκτες.
Πρέπει να επισημάνουμε πως το πετρέλαιο δεν έχει σχέση μόνον με τη θέρμανση των σπιτιών, την κίνηση των αυτοκινήτων και τη λειτουργία των βιομηχανιών. Επηρεάζει μεγάλα κομμάτια της οικονομίας και χρησιμοποιείται στην παραγωγή πλαστικών, φαρμάκων, λιπασμάτων και άλλων «πρώτων υλών». Πάνω από 100.000 προϊόντα παράγονται σήμερα από πετρέλαιο: πλαστικά, νήματα, χρώματα, κόλλες, εντομοκτόνα, λιπάσματα, συνθετικό καουτσούκ, αποσμητικά, μελάνια, λιπαντικά, φάρμακα…

Προηγήθηκαν συγχωνεύσεις και αυξήσεις τιμών

Είναι γεγονός πως μια χούφτα εταιρειών-κολοσσών υπαγορεύουν τους όρους με τους οποίους ρέει η ενέργεια σε ολόκληρο τον πλανήτη. Στα τέλη του 20ου αιώνα παρατηρήθηκε μια τάση των πετρελαϊκών εταιρειών να συγχωνεύονται δημιουργώντας πραγματικούς υπερ-κολοσσούς με τζίρους που ξεπερνούν το ΑΕΠ των περισσοτέρων χωρών του πλανήτη μας. Κατά τη διετία 1999-2000 η BP συγχωνεύτηκε με τις Amoco και ARCO, η Exxon με τη Mobil, η Total με την Elf και η Chevron με την Texaco. Χρησιμοποιήθηκαν περίπου 200 δισεκατομμύρια δολάρια σ’ αυτές τις συγχωνεύσεις κι έδωσαν νέα κινητικότητα σ’ ένα ήδη γιγαντιαίο κλάδο. Οι νέες εταιρείες, που προέκυψαν από αυτές τις συγχωνεύσεις, διέθεταν περισσότερα ιδία κεφάλαια και κατείχαν μεγαλύτερο μερίδιο της πίτας.

Από τη στιγμή όμως που τελείωσε ο «χορός» των συγχωνεύσεων των πετρελαϊκών εταιρειών, και συγκεκριμένα από το 2001, τελείωσε «συμπτωματικά» και η εποχή του φθηνού πετρελαίου. Και πράγματι από τo 2001 η ανθρωπότητα πέρασε στην εποχή του ακριβού πετρελαίου. Αναλυτές του Economist προέβλεπαν για το 2005 την μέση τιμή του βαρελιού στα 38 δολάρια, ενώ αυτές έφτασαν τα 66 δολάρια το βαρέλι. Το 2008-2009, στο μέσω της παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής κρίσης, οι τιμές πετρελαίου άγγιξαν για κάποιο διάστημα τα 150 δολάρια το βαρέλι, καθιστώντας έτσι την κατανάλωση πετρελαίου απαγορευτική.

Για όλη τη δεκαετία του 2010-2020 οι τιμές πετρελαίου κυμαίνονταν από 50 μέχρι 80 δολάρια το βαρέλι και αυτές, πάνω κάτω, εκτιμούσαν πως θα είναι και οι τιμές για το μεγαλύτερο τμήμα της δεκαετίας του 2020, χωρίς ωστόσο να υπολογίσουν τις επιπτώσεις του “Μαύρου Κύκνου” που λέγεται COVID-19. Πλέον το ΔΝΤ εκτιμά πως η παγκόσμια οικονομία αναμένεται να συρρικνωθεί το 2020 τουλάχιστον κατά 3%, έχοντας πολύ χειρότερες επιδόσεις από την παγκόσμια κρίση του 2008–2009. Αυτό σημαίνει πως η πορεία ανάκαμψης των τιμών του πετρελαίου θα είναι εξαιρετικά αργή για όλο το 2020.

Κερδισμένοι και χαμένοι από το πετρελαϊκό κραχ

Βέβαια το Κραχ στις τιμές του αργού πετρελαίου δεν θα μεταφραστούν αυτόματα σε αντίστοιχη πτώση στις τιμές των πρατηρίων βενζίνης, Οι τιμές βενζίνης, ντίζελ και καυσίμων αεροσκαφών θα μειώνονται τον Μάιο και τον Ιούνιο αλλά δεν θα… χαρίζει κανείς καύσιμα ή θα δούμε αντίστοιχες τεράστιες, πρωτόγνωρες μειώσεις. Άλλωστε σε χώρες όπως η Ελλάδα το 1 από το 1,5 Ευρώ της τιμής του πετρελαίου κίνησης, είναι Ειδικός Φόρος Κατανάλωσης που πηγαίνει στον κρατικό προϋπολογισμό.

Πάντως εκτιμάται πως μια μέση ελληνική οικογένεια πιθανόν να εξοικονομήσει περίπου 100 Ευρώ τον επόμενο μήνα, εφόσον αρθούν τα περιοριστικά μέτρα κίνησης, για την αγορά καυσίμων. Για τις αεροπορικές εταιρίες η πτώση στις τιμές του αργού θα έχει ως αποτέλεσμα να γίνουν φθηνότερες οι πτήσεις που είναι ήδη σχεδόν άδειες καθώς ο κόσμος παραμένει έγκλειστος στα σπίτια του.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση, που είναι ένας μεγάλος εισαγωγέας καυσίμων, αναμένεται να έχει όφελος από τις πτώσεις των τιμών του πετρελαίου, που θα βοηθήσει στην πιο γρήγορη ανάκαμψη των ευρωπαϊκών οικονομιών. Το ίδιο και η Κίνα, που είναι καθαρός εισαγωγέας, και δράττει την ευκαιρία να γεμίσει τα ντεπόζιτά της με φθηνό πετρέλαιο.

Αντίθετα οι μεγάλοι χαμένοι θα είναι η αμερικανική βιομηχανία σχιστολιθικού πετρελαίου, που είναι ήδη υπερχρεωμένη, η Ρωσία, η Σαουδική Αραβία, η Βενεζουέλα, το Ιράν και άλλες χώρες που εξαρτώνται από τις εξαγωγές πετρελαίου και ορυκτών καυσίμων. Πως θα αντιδράσει η Ρωσία, μια χώρα με πανίσχυρο στρατό και πυρηνικά όπλα, όταν θα δει ότι τα έσοδα από το πετρέλαιο θα έχουν σχεδόν στερέψει; Υπόψιν πάνω από το 70% των εσόδων της Ρωσίας προέρχονται από την πώληση ορυκτών καυσίμων και πρώτων υλών. Το υπόλοιπο μερίδιο αφορά κυρίως οπλικά συστήματα. Θα στραφεί άραγε η Μόσχα στο εμπόριο όπλων, με ό,τι αυτό συνεπάγεται; Αναμένονται κοσμογονικές ανακατατάξεις που θα επαναδιαμορφώσουν το παγκόσμιο σκηνικό. Η επόμενη μέρα τρομάζει. Εισερχόμαστε σε αχαρτογράφητα ύδατα που προεικάζουν την έλευση μιας εντελώς νέας εποχής στον πλανήτη μας.

Η επανάσταση στην ηλεκτροκίνηση και το τέλος του πετρελαίου

Η επανάσταση στις μεταφορές βρίσκεται σε εξέλιξη, η οποία θα μπορούσε να αλλάξει εντελώς την αγορά πετρελαίου τις ερχόμενες δεκαετίες. Οι νέες τεχνολογίες, όπως η διάδοση των ηλεκτρικών αυτοκινήτων και της παραγωγής ηλιακής ενέργειας, θα μπορούσαν να επηρεάσουν πιο έντονα την αγορά πετρελαίου και τη μακροπρόθεσμη ζήτησή του. Όπως είχε πει ο πρώην υπουργός Πετρελαίου της Σαουδικής Αραβίας σεΐχης Ζακί Γιαμανί «η λίθινη εποχή δεν τελείωσε λόγω της έλλειψης λίθων και η εποχή του πετρελαίου θα τελειώσει, αλλά όχι λόγω της έλλειψης πετρελαίου».

Πριν από εκατό χρόνια, σχεδόν το 80% της κατανάλωσης ενέργειας στις ΗΠΑ αντιστοιχούσε στον άνθρακα. Μέσα σε 20 χρόνια, το ποσοστό αυτό μειώθηκε στο μισό και σε 40 χρόνια στο ένα πέμπτο, καθώς το πετρέλαιο εκτόπισε τον άνθρακα ως η βασική πηγή ενέργειας στον κόσμο. Αυτό συνέβη, παρά το γεγονός ότι ο άνθρακας ήταν φθηνότερος από το πετρέλαιο, επειδή δεν υπήρχε πραγματική εναλλακτική επιλογή για την κίνηση των οχημάτων. Σήμερα, στα αυτοκίνητα αντιστοιχεί περίπου το 45% της κατανάλωσης πετρελαίου στον κόσμο. Τα ηλεκτρικά αυτοκίνητα μπορεί το 2040 να αντιστοιχούν στο 90% του συνολικού στόλου των αυτοκινήτων στις αναπτυγμένες οικονομίες και σε πάνω από το 50% στις αναδυόμενες οικονομίες.

Η πανδημία επιταχύνει τις εξελίξεις

Με την αύξηση των ηλεκτρικών αυτοκινήτων και της ανανεώσιμης ενέργειας, ο κόσμος βρίσκεται πιθανόν στο μεταίχμιο μίας επανάστασης στην τεχνολογία των μεταφορών και της ενέργειας, η οποία θα μπορούσε να αλλάξει την αγορά πετρελαίου, όπως είχε αλλάξει την αγορά άνθρακα πριν από εκατό χρόνια. Όπως ο άνθρακας, το πετρέλαιο θα δει το μερίδιό του στη ζήτηση ενέργειας να βυθίζεται τις επόμενες δεκαετίες, ξεκινώντας από το 2020.

Με τις προοπτικές αυτές, δεν αποτελεί έκπληξη ότι οι παραγωγοί πετρελαίου και οι αυτοκινητοβιομηχανίες ετοιμάζονται για το τέλος της εποχής του πετρελαίου», αναφέρουν, προσθέτοντας: «πολλές αυτοκινητοβιομηχανίες επενδύουν πολύ σε τεχνολογίες ηλεκτρικών οχημάτων. Αντίστοιχα, πολλές πετρελαιοεξαγωγικές χώρες, που βασίζονται στα έσοδα από το πετρέλαιο για τον προϋπολογισμό τους και τη δημιουργία θέσεων εργασίας, είχαν αρχίσει μεγάλης κλίμακας κινήσεις διαφοροποίησης για να προετοιμάσουν τις οικονομίες τους για το φθηνότερο πετρέλαιο. Ωστόσο τους πρόλαβε το Κραχ του πετρελαίου, εν μέσω πανδημίας του COVID-19, για να επιταχύνει τις διαδικασίες…