Η προσέγγισης είναι φιλική. «Ξέρεις ότι μπορείς να βασιστείς πάνω μας». Το θύμα συναινεί. Πνιγμένο από χρέη, βλέπει αυτόν τον γενναιόδωρο επισκέπτη ως ευεργέτη. Λίγους μήνες αργότερα, ο τοκογλύφος θα επιστρέψει, για να απαιτήσει το -διογκωμένο με ετήσιο επιτόκιο έως και 1.000%- οφειλόμενο ποσό, υπό την απειλή ακόμη και όπλου.

Από την εμφάνιση του κορωναϊού στην Ιταλία, το Φεβρουάριο, αυτοί οι «καλοί Σαμαρείτες», βασικά γρανάζια της μαφίας, καταλαμβάνουν τους πίσω χώρους καταστημάτων και τις πλατείες του χωριού.

«Οι τοκογλύφοι δεν είναι ποτέ άλλοτε τόσο δραστήριοι, όσο στις περιόδους κρίσης, όπως μια ύφεση ή μια φυσική καταστροφή», σημειώνει η εισαγγελέας Αλεσσάντρα Ντόλτσι, επικεφαλής της Διεύθυνσης Ερευνών Κατά της Μαφίας στο Μιλάνο. Η πανδημία αποτελεί, για το οργανωμένο έγκλημα, μια μοναδική ευκαιρία ενίσχυσης της δύναμής του. Στη δικαιοδοσία της, στην καρδιά αυτής της ευημερούσας, αλλά και σκληρότατα πληγείσας από την πανδημία Ιταλίας, η δικαστικός σημείωσε ότι το «λευκό περιλαίμιο» της «Ντραγκέτα», της ισχυρής Μαφίας της Καλαβρίας, ήταν οι πρώτοι που προσέφεραν ζεστό χρήμα -υπό τη μορφή δανείου έως 300.000 ευρώ- στους ευρισκόμενους στα πρόθυρα της χρεοκοπίας επιχειρηματίες.

Είτε Καλαβρέζοι, είτε όχι, αυτοί οι «προστάτες» είναι ιδιαιτέρως προσεκτικοί. Από το βορρά έως το νότο της χερσονήσου, προσαρμόζονται στις ανάγκες και γνωρίζουν τον τρόπο, με τον οποίο γίνονται απαραίτητοι. Έτσι, στο Παλέρμο της Σικελιάς για παράδειγμα, είδαν τον αδελφό ενός φυλακισμένου αρχιμαφιόζου, στις αρχές Απριλίου, να οργανώνει τη διανομή καλαθιών τροφίμων στις φτωχότερες οικογένειες. Μια γενναιοδωρία, η οποία κάθε άλλο παρά αδιαφορία είναι: οι αποδέκτες αυτής της επισιτιστικής βοήθειας είναι πλέον υπόχρεοι στην οικογένεια του δωρητή.

Σύμφωνα με το ιταλικό Υπουργείο Εσωτερικών, η τοκογλυφία είναι η μόνη εγκληματική δραστηριότητα, η οποία γνώρισε αύξηση κατά τη διάρκεια της πανδημίας μεγαλύτερη του 9,6%. Τα στοιχεία του συγγραφέα Ρομπέρτο Σαβιάνο και του εισαγγελέα της Καλαβρίας Νικόλα Γκράτερι, είναι ανησυχητικά. Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις του Εμπορικού Επιμελητηρίου της Ρώμης, μετά την μερική επανέναρξη των εμπορικών δραστηριοτήτων, ο κίνδυνος οι έμπορο να απευθυνθούν σε τοκογλύφους αυξήθηκε κατά 50% το Μάιο.

Διανομείς μετρητών

«Χάρη στα κέρδη από τη διακίνηση ναρκωτικών ουσιών, το οργανωμένο έγκλημα μπορεί να ανταποκριθεί άμεσα στις απαιτήσεις των ατόμων που χρειάζονται βοήθεια ή των προβληματικών επιχειρήσεων, αντικαθιστώντας τις τράπεζες και το κράτος», σημειώνει η εισαγγελέας του Μιλάνου, η οποία ανησυχεί με το φαινόμενο «της προσέγγισης των μαφιόζικων ομάδων για πρώτη φορά από επιτυχημένους, συνήθως, επιχειρηματίες στον τουριστικό, ξενοδοχειακό ή κατασκευαστικό τομέα». Πρόκειται για ομάδες, οι οποίες, σύμφωνα με τις εν εξελίξει έρευνες, διείσδυσαν, επίσης, στην αγορά της Λομβαρδίας, ασχολούμενοι με τα υγειονομικά προϊόντα -κυρίως, την εισαγωγή μασκών- και τη διαχείριση των νοσοκομειακών αποβλήτων.

Τα ταμειακά τους αποθέματα φαίνονται ανεξάντλητα. Τις τελευταίες εβδομάδες, οι ιταλικές αρχές κατέσχεσαν ποσότητες ρεκόρ ναρκωτικών ουσιών αλλά και απροσδόκητα τεράστια χρηματικά ποσά. 

«Η προσφυγή σε αυτήν την παράνομη χρηματοδότηση οφείλεται, κατά κύριο λόγο, στη δυσπιστία ως προς ένα αποτυχημένο τραπεζικό σύστημα», δήλωσε ο Λουίτζι Κουόμο, διευθυντής της Ένωσης «Επιχείρηση SOS», που επικουρεί εξαρτημένες από τους τοκογλύφους επιχειρήσεις. Σύμφωνα με τις ομοσπονδίες εμπόρων, η υποσχεθείσα από το κράτος έκτακτη ενίσχυση, συμπεριλαμβανομένου ενός εγγυημένου δανείου 25.000 ευρώ, όταν δεν απορρίπτεται από τις τράπεζες, που θέτουν δρακόντεια κριτήρια για τη χορήγησή της, είναι ανεπαρκής ή υπερβολικά καθυστερημένη.

Λίγους μήνες μετά, στην πληρωμή των πρώτων γραμματίων, ο φύλακας άγγελος θα μεταμορφωθεί σε καταπιεστικό διάβολο, «φίλο», που θα μεταβαίνει στο κατάστημα καθημερινά και θα γνωρίζει καλά, τόσο τα λογιστικά βιβλία, όσο και τα ονόματα των παιδιών του οφειλέτη του… «Η τοκογλυφία είναι ένα ψυχολογικό έγκλημα», επιμένει ο Λουίτζι Κουόμο. «Το θύμα βρίσκεται υπό την επίδραση του θύτη, όπως στο σύνδρομο της Στοκχόλμης».

Μόλις υπογραφεί αυτό το Φαουστιανό Σύμφωνο, οι έμποροι βυθίζονται αναπόδραστα στον αδίστακτο κάτω κόσμο. «Χάνουν, σταδιακά, κάθε ελευθερία, κάθε ηρεμία», λέει η δικηγόρος Βιντσέντσα Ράντο. Η Ένωση Κατά της Μαφίας «Libera», της οποίας είναι η υπεύθυνη νομικών θεμάτων, δημιούργησε μία γραμμή βοήθειας, για να συγκεντρώσει μαρτυρίες. Στο τηλεφωνικό κέντρο, μόνο ικανοποίηση δεν υπάρχει. Τόσο πολύ κυριαρχεί ο νόμος της σιωπής. «Αυτήν τη στιγμή, λαμβάνουμε τέσσερις ή πέντε κλήσεις ημερησίως από φοβισμένους πολίτες. Λένε ότι η Μαφία τους πλησιάζει … Όμως, κανείς δεν τολμά να κατονομάσει τον τοκογλύφο του».

Φόρος στέγης

Ο Λουίτζι Φερούτσι, ιδιοκτήτης μιας παραθαλάσσιας παμπ -στο υπό την ναπολετάνικη μαφία Καστέλ Βολτούρνο- ανήκει στους λίγους που με θάρρος αντιτάχθηκαν στις απειλές των μαφιόζων. «Ήταν το 2009, την παραμονή Χριστουγέννων. Ένας νεαρός δεκαεννιάχρονος μου ζήτησε 1.000 ευρώ. Αρνήθηκα. Επέστρεψε την επόμενη μέρα με έναν αρχιμαφιόζο και με απείλησαν ότι θα μου ανοίξουν το κεφάλι». Ο Λουίτζι Φερούτσι τους κατήγγειλε στην αστυνομία. Έκτοτε, δεν εκβιάστηκε. Γι ‘αυτόν, ο εκβιασμός και η τοκογλυφία συμβαδίζουν, καθώς οι Μαφιόζοι μεταβαίνουν, κατά κάποιον τρόπο, από τη μια τεχνική στην άλλη, αναλόγως της τρέχουσας οικονομικής κατάστασης. 

Στην ηγεσία της Ιταλικής Ομοσπονδίας των Ενώσεων Κατά του Εκβιασμού και Κατά της Τοκογλυφίας («FAI»), εκτιμούν ότι αναμένεται ένα δύσκολο καλοκαίρι, όχι μόνο λόγω της έλλειψης τουριστών ή των υγειονομικών μέτρων. Η απειλή θα έρθει από το πίσω μέρος της κουζίνας. «Οι εκβιαστές της Camorra συνήθως περνούν τρεις φορές το χρόνο: πριν από τα Χριστούγεννα, το Πάσχα και τον Δεκαπενταύγουστο. Δεδομένου της καραντίνας το Πάσχα, θα επιδιωχθεί η κάλυψη του κενού κατά την επόμενη προθεσμία», τονίζει. «Και θα είναι προφανώς πιο επίμονοι από απ’ό,τι συνήθως».
Αυτή η πρακτική συνδυασμού τοκογλυφίας και εκβιασμού έχει καθιερωθεί εδώ και πολύ καιρό. «Από τα τέλη του 19ου αιώνα, οι εκβιασμοί αναπτύχθηκαν στην κοινωνία και την οικονομία της Σικελίας, κυρίως στο εμπόριο των εσπεριδοειδών», θυμάται ο στρατηγός Τζουζέπε Γκοβερνάλε, ο επικεφαλής της Διεύθυνσης Ερευνών Κατά της Μαφίας («DIA»). «Σήμερα, όπως χθες, και ειδικά αυτήν την περίοδο πανδημίας, η τοκογλυφία επιτρέπει τη διατήρηση αυστηρού ελέγχου της περιοχής και την παγίωση μιας μορφής κοινωνικής συναίνεσης». Σύμφωνα με πληροφορίες μας, η επόμενη εξαμηνιαία έκθεση της Διεύθυνσης Ερευνών «DIA», η οποία θα δημοσιευτεί στα μέσα Ιουλίου, θα περιλαμβάνει ένα ειδικό κεφάλαιο ως προς την πανδημία, όπου θα επισημαίνεται ο τρόπος, με τον οποίο αυτή η μορφή αλληλεγγύης επέτρεψε στις εγκληματικές ομάδες να εδραιωθούν ακόμη περισσότερο στα προπύργιά τους, να ορίσουν νέες περιοχές, να διασφαλίσουν μελλοντικές συμπαιγνίες και αφοσίωση.

 «Ο Βιντσέντζο ο τρελός» και το Fiat Panda του

Το γραφείο του Εισαγγελέα Κατά της Μαφίας στην πόλη Ρήγιο της Καλαβρίας έθεσε σε εφαρμογή στις 16 Ιουνίου την επιχείρηση «Libera Fortezza». Εκείνη την ημέρα, πριν από την αυγή, τριακόσιοι αστυνομικοί και αξιωματικοί των τελωνειακών αρχών εισέβαλαν στην Καλαβρινή πόλη Polistena, για να συλλάβουν είκοσι δύο μέλη της «Longo Versace». Πρόκειται για μία θεαματική ξαφνική σύλληψη μιας οικογένειας της μαφιόζικης ομάδας «Ντραγκέτα», που αναβάθμισε την τοκογλυφία και τον εκβιασμό σε τοπική σπεσιαλιτέ.
Το ένταλμα σύλληψης δύο χιλιάδων σελίδων αποκαλύπτει τον τρόπο, με τον οποίο η οικονομία αυτής της μικρής πόλης παραδόθηκε σταδιακά στους ταμίες της μαφίας. Είναι αδύνατη η έναρξη μιας επιχείρησης χωρίς την έγκρισή τους, η ευημερία της χωρίς την καταβολή “φόρου” στον τρομερό «λογιστή» της «Longo Versace». Με το ψευδώνυμο «Βιντσέντζο ο τρελός», λόγω της απρόβλεπτης συμπεριφοράς του, αυτός ο σαραντάχρονος άνδρας, κουρέας επαγγέλματι, γύριζε πέρα δώθε την Polistena, με το Fiat Panda του, για να επιβάλει τον δικό του νόμο στους εμπόρους και να συλλέξει δεσμίδες μεταχρονολογημένων τραπεζογραμματίων και λευκών επιταγών.

Η περίπτωση του Μάσιμο B., επαγγέλματια λιθοδόμου, χρησιμεύει ως κοινό νήμα για την έρευνα. Υπό τη μάστιγα των οικονομικών δυσκολιών, ο τεχνίτης, που  είδε το αίτημα δανείου του να απορρίπτεται από την τράπεζά του, προσεγγίστηκε, τον Απρίλιο του 2013, από τον «Βιντσέντζο τον τρελό». Καταδεκτικός, ο λογιστής του χορήγησε ένα δάνειο 13.000 ευρώ σε μετρητά, με τον όρο ότι θα πρέπει να αποπληρώσει, συμπεριλαμβανομένων των τόκων, το ποσό των 40.000 ευρώ, ήτοι ετήσιο επιτόκιο 601,47%! Ο «λογιστής» του άσκησε αμέσως πίεση: τον καλούσε οκτώ έως δέκα φορές ημερησίως, απειλούσε με υφαρπαγή των εργαλειομηχανών του, αρχικά, και, στη συνέχεια, της επιχείρησής του, πριν αφήσει το μένος του να εκραγεί: «Εάν δεν πληρώσεις, σε βάζουμε σε ένα κουτί και σε πετάμε στη θάλασσα!» Ο τεχνίτης, ανήμπορος να πληρώσει, εξαναγκάζεται να επιτρέψει στον τοκογλύφο του να πληρώνεται ο ίδιος τα χρήματα από την εργασία του (ταφόπλακες, πάγκοι μπαρ κ.λπ.), και, στη συνέχεια, να αναλάβει τον έλεγχο του εργαστηρίου του. Ο «λογιστής» και το αφεντικό του φροντίζουν, λοιπόν, για την κυκλοφορία των νέων διαφημιστικών t-shirt της εταιρίας μαρμάρου, με τα αρχικά των ονομάτων τους να πλαισιώνουν αυτά του Μάσιμο B.

Μεγάλης κλίμακας ξέπλυμα

Ο καημένος εργάτης μαρμάρων δεν είχε διέξοδο. Μία νύχτα του Δεκεμβρίου, κατάπιε ένα ολόκληρο φιαλίδιο αγχολυτικών μαζί με ένα μπουκάλι λικέρ. Η αδερφή του τον έσωσε σε εξαιρετικά κρίσιμη κατάσταση, τον μετέφερε στα επείγοντα, πριν εισαχθεί στο ψυχιατρείο. Μόλις ανάρρωσε, ήταν ο πρώτος που κατήγγειλε τους τοκογλύφους. Πρόκειται για το σημείο εκκίνησης των ερευνών, που ενισχύθηκαν με δώδεκα άλλες μαρτυρίες …

Στην Polistena, όπως και αλλού, οι συνέπειες της προσφυγής στην τοκογλυφία, κατά το πρώτο εξάμηνο του 2020, θα αξιολογηθούν μακροπρόθεσμα. Κάθε ώθηση, ακόμη και η δωρεά μερικών δεκάδων ευρώ σε ένα άτομο, θα απαιτήσει μια χάρη ως αντάλλαγμα -την παροχή ενός καταφυγίου για μία κρυψώνα όπλων, τη συμμετοχή στην υλικοτεχνική υποστήριξη του εμπορίου ναρκωτικών… Όσον αφορά στις επιχειρήσεις, θα μπορούσαν να αποτελέσουν αμέσως αντικείμενο «κανιβαλισμού» των τοκογλύφων, ή, εάν το αφεντικό εξακολουθεί να τις ελέγχει, να χρησιμεύουν ως «βιτρίνα» για τις δραστηριότητες της μαφίας. Τα εστιατόρια και τα καταστήματα που επωφελήθηκαν κατά την καραντίνα από τη γενναιοδωρία των δωρητών, γίνονται, έτσι, εργοστάσια ανακύκλωσης του βρώμικου χρήματος. «Οι Μαφιόζοι θα τα χρησιμοποιήσουν ως κοινά ΑΤΜ», προειδοποιεί η Αλεσσάντρα Ντόλτσι, εισαγγελέας του Μιλάνου.

Εν τω μεταξύ, μια άλλη ημερομηνία έχει καταγραφεί στo ημερολόγιο των μαφιόζων. Αυτή δεν δείχνει τις προθεσμίες αποπληρωμής, αλλά το -ακόμη αβέβαιο- εκλογικό ημερολόγιο του 2021. «Οι επονομαζόμενοι ευεργέτες θα μπορούν να ξαναδούν τους οφειλέτες τους, για να μην τους ξεχάσουν, όταν μεταβούν στις κάλπες», προειδοποιεί η δικηγόρος Vincenza Rando. «Η τοκογλυφία βρίσκεται στη ρίζα του φαινομένου του “ανταλλάγματος ψήφων”». Την ώρα του απολογισμού, τα θύματα οφείλουν, λοιπόν, να επιστρέψουν μία ύστατη χάρη: να υποστηρίξουν, στις τοπικές εκλογές, τον αγαπημένο υποψήφιο θύτη τους.