Οι μισθοφόροι έχουν αποκτήσει ολοένα και μεγαλύτερη επιρροή καθώς τα κράτη σε ολόκληρη την Αφρική βρίσκουν ότι οι στρατοί τους δεν μπορούν να περιορίσουν τη διευρυνόμενη εμβέλεια των ένοπλων ομάδων.

Ενόψει του ιερού μήνα του Ραμαζανιού κάθε χρόνο, έμποροι από γειτονικές πόλεις συρρέουν στη δημοφιλή αγορά βοοειδών στην πόλη Moura στο κέντρο του Μάλι. Αυτό το τελετουργικό συνεχίστηκε και φέτος.

Αλλά στις 27 Μαρτίου στρατιωτικά ελικόπτερα εμφανίστηκαν ξαφνικά στον ουρανό. Στρατιώτες του Μάλι και ξένοι στρατιώτες κατέβηκαν στην πολυσύχναστη αγορά για να στοχεύσουν μέλη ένοπλων ομάδων που είχαν τον έλεγχο της απομακρυσμένης πόλης για χρόνια.

Μάρτυρες είπαν στο Aljazeera ότι η αιματοβαμμένη επιχείρηση διήρκεσε για περισσότερες από τέσσερις ημέρες, με περίπου 300 άμαχους άνδρες, ορισμένοι από τους οποίους ύποπτοι μαχητές, εκτελέστηκαν με συνοπτικές διαδικασίες.

Ένας έμπορος είπε ότι δεκάδες άντρες, μεταξύ των οποίων δύο από τα αδέρφια του, εκτελέστηκαν από ρωσόφωνους στρατιώτες, οι οποίοι «τους πήραν αρκετά μέτρα μακριά και τους εκτέλεσαν».

Οι «μη γαλλόφωνοι λευκοί στρατιώτες» και οι «λευκοί άντρες με μια παράξενη γλώσσα» όπως περιγράφονται από ντόπιους στο Human Rights Watc, πιστεύεται ευρέως ότι είναι μέλη της ομάδας Wagner που συνδέεται με το Κρεμλίνο, των μοναδικών Ρώσων στρατιωτών αυτή τη στιγμή στη χώρα.

Ο στρατός του Μάλι περιέγραψε το περιστατικό ως «συστημική εκκαθάριση ολόκληρης της περιοχής». Αρνείται επίσης τη ρωσική συμμετοχή στην υπόθεση Moura και την παρουσία τους στη χώρα, αλλά λέει ότι συνεργάζεται με Ρώσους «εκπαιδευτές» στο πλαίσιο μιας μακροχρόνιας διμερούς συμφωνίας συνεργασίας με τη Μόσχα.

Προσοδοφόρος τομέας

Το επεισόδιο οδήγησε σε δυτική κριτική στη Μόσχα εν μέσω της εισβολής της στην Ουκρανία και της αυξανόμενης εμπλοκής στην αφρικανική ήπειρο.

Σε κάθε περίπτωση, είναι γεγονός η αυξανόμενη επιρροή ξένων μισθοφόρων σε ολόκληρη την Αφρική.

Ο αριθμός των ιδιωτικών στρατιωτών που δραστηριοποιούνται σε ολόκληρη την Αφρική παραμένει δημόσια άγνωστος, καθώς τείνουν να επιχειρούν κρυφά και σε ορισμένες περιπτώσεις, χωρίς εποπτεία. Αλλά περίπου 1000 από αυτούς πιστεύεται ότι λειτουργούν στο Μάλι. Στην Κεντροαφρικανική Δημοκρατία (CAR), περίπου 1.200-2.000 στελέχη της Wagner λέγεται ότι είναι επίσης παρόντες.

Αυτοί οι ιδιωτικοί στρατοί παρέχουν μια σειρά υπηρεσιών σε αφρικανικά κράτη, συμπεριλαμβανομένης της εκπαίδευσης, της υλικοτεχνικής υποστήριξης και ακόμη και της ανάληψης μάχης. Προστατεύουν επίσης ορισμένους πολιτικούς και τα περιουσιακά τους στοιχεία ή φυλάνε ιδιωτικές ξένες επενδύσεις όπως τοποθεσίες εξόρυξης.

Πέρα από τη Wagner που έχει επίσης εμπλακεί στη Λιβύη, τη Μοζαμβίκη και το Σουδάν, υπάρχουν κι άλλοι μισθοφόροι ιδιωτικών στρατών στην ήπειρο.

Για παράδειγμα, το Καμερούν συμφώνησε με Ισραηλινούς να εκπαιδεύσουν ένα επίλεκτο τάγμα το οποίο έχει κατηγορηθεί ότι έκαψε χωριά και διεξήγαγε εξωδικαστικούς φόνους και βασανιστήρια στις επιχειρήσεις του κατά των αγγλόφωνων αυτονομιστών και της Μπόκο Χαράμ.

Υπάρχει επίσης ο βρετανικός όμιλος Aegis Defense Services που δραστηριοποιείται σε 18 αφρικανικές χώρες, συμπεριλαμβανομένης της Αγκόλας και της Λαϊκής Δημοκρατίας του Κονγκό. Το 2016, ένας από τους πρώην διευθυντές παραδέχτηκε ότι η εταιρεία απασχολούσε πρώην παιδιά στρατιώτες από τη Σιέρα Λεόνε ως μισθοφόρους για τις ΗΠΑ στο Ιράκ επειδή ήταν «φθηνότεροι» από τους Ευρωπαίους.

Οι περισσότερες αφρικανικές κυβερνήσεις, που αντιμετωπίζουν την απειλή των ένοπλων ομάδων που θέλουν να διεκδικήσουν εδάφη, μοιράζουν δισεκατομμύρια δολάρια σε ιδιωτικές στρατιωτικές εταιρείες, καθιστώντας τη στρατιωτική επιχείρηση υπεργολαβίας επικερδή.

Συμπλήρωση ή υποκατάσταση του κράτους;

Σε αντίθεση με τις κρατικές δυνάμεις, οι ιδιωτικές στρατιωτικές εταιρείες έχουν λιγότερες γραφειοκρατικές επιπλοκές και αυτό τις έχει κάνει πιο ελκυστικές, λέει ο Ryan Cummings, διευθυντής της εταιρείας συμβούλων Signal Risk με έδρα το Γιοχάνεσμπουργκ.

«Η πληρωμή παρέχεται σε ιδιώτη στρατιωτικό εργολάβο και σε αντάλλαγμα, λαμβάνετε την παροχή διαφόρων υπηρεσιών ασφάλειας και άμυνας. Αυτό διαφέρει αρκετά, με τις δεσμεύσεις με στρατιωτικές δυνάμεις κυρίαρχων κρατών, καθώς οι αμυντικές συμφωνίες πρέπει να υπογραφούν σε διμερείς σχέσεις».

Αυτός μπορεί να ήταν ο λόγος πίσω από την απόφαση της Μοζαμβίκης να προσλάβει τον ιδιωτικό στρατό Wagner και τη συμβουλευτική ομάδα Dyck της Νότιας Αφρικής.

Καθώς ο υποεξοπλισμένος στρατός του κράτους απέτυχε να συντρίψει την ένοπλη ομάδα που έχει δεσμούς με το ISIL (ISIS), την οποία οι ντόπιοι αποκαλούν αλ-Σαμπάμπ, η πρωτεύουσα της Μοζαμβίκης το Μαπούτο στρατολόγησε μισθοφόρους αντί να αντιμετωπίσει αυτό που λένε οι αναλυτές ότι είναι η βασική αιτία– η οικονομική και πολιτική περιθωριοποίηση των Μοζαμβικανών μουσουλμάνων.

Έκτοτε, περισσότερες από 20 χώρες από την Αφρική και την Ευρώπη έχουν εμπλακεί άμεσα σε στρατιωτικές επιχειρήσεις στο Cabo Delgado και στην εκπαίδευση του στρατιωτικού προσωπικού της Μοζαμβίκης.

Σύμφωνα με τον Ryan Cummings, οι πιο επιτυχημένες συμφωνίες ιδιωτικών στρατιωτικών εργολάβων είναι σε χώρες όπου έχουν αναπτυχθεί για να συμπληρώσουν, αντί να υποκαταστήσουν τον κρατικό μηχανισμό ασφάλειας.

«Σε περιπτώσεις όπου προσήχθησαν για να κάνουν τη δουλειά του στρατού της χώρας υποδοχής, δεν υπήρξαν σημαντικές επιτυχίες, αντίθετα έτσι μπορούν δυνητικά να επιδεινώσουν τις κρίσεις».

Το 2016, μέσα ενημέρωσης της Νιγηρίας αποκάλυψαν λεπτομέρειες της σύμβασης που αφορούσε το γραφείο του συμβούλου εθνικής ασφάλειας και τρεις εταιρείες με περίπου 147 μισθοφόρους που παρείχαν επιχειρησιακή και τακτική υποστήριξη στον στρατό της χώρας μεταξύ Δεκεμβρίου 2014 και Απριλίου 2015.

Ο Eeben Barlow, ο επικεφαλής ενός εξ αυτών – Specialized Tasks, Training, Equipment and Protection (STTEP) – είπε αργότερα στο Al Jazeera ότι η αρχική τους αποστολή ήταν η διάσωση των 273 μαθητών που απήχθησαν από το Chibok στη βορειοανατολική Νιγηρία.

Ωστόσο, εβδομάδες μετά την εκπαίδευση της μονάδας, η αποστολή μετατράπηκε σε μια επιθετική επιχείρηση καθώς παρέδωσε μια σειρά από αιχμηρές ήττες στη Μπόκο Χαράμ.

Ο Barlow πρόσθεσε ότι η κυβέρνηση του Muhammadu Buhari υπέκυψε στις πιέσεις των ΗΠΑ μετά την ορκωμοσία της, το 2015, εμποδίζοντας τους μισθοφόρους να ολοκληρώσουν τις επιχειρήσεις τους.

Καθώς η Μπόκο Χαράμ εξακολουθεί να ενισχύεται στα βορειοανατολικά και θανατηφόρες συμμορίες ληστών να διαπράττουν βία στα βορειοδυτικά, υπήρξαν εκ νέου εκκλήσεις για μισθοφόρους – από κυβερνητικούς αξιωματούχους.

Η σύγκρουση με τους μισθοφόρους θεωρήθηκε υπεύθυνη για περισσότερους από 2.600 θανάτους αμάχων το 2021. Περισσότερες από τις δολοφονίες που σχετίζονται με την Μπόκο Χαράμ και το Ισλαμικό Κράτος στην επαρχία Δυτικής Αφρικής (ISWAP) την ίδια περίοδο, σύμφωνα με σε δεδομένα από το Έργο Δεδομένων Τοποθεσίας & Συμβάντων Ένοπλες Σύγκρουσης (ACLED).

Περισσότερες νίκες, περισσότερη επιρροή

Από το 2018, περίπου 2.000 πράκτορες της Wagner έχουν παίξει βασικό ρόλο στην απώθηση των ανταρτών στην CAR, διασφαλίζοντας την πρωτεύουσα και συνεπώς τη διοίκηση του  Faustin-Archange Touadéra.

Η ομάδα έχει επίσης αρχίσει να ασκεί ένα σημαντικό επίπεδο πολιτικής και οικονομικής επιρροής ως σύμβουλοι των κρατικών αξιωματούχων, δήλωσε η Pauline Bax, αναπληρώτρια διευθύντρια του Προγράμματος Αφρικής στη International Crisis Group.

«Εισπράττουν επίσης τελωνειακούς δασμούς στα συνοριακά περάσματα και προστατεύουν τις περιοχές εξόρυξης διαμαντιών και χρυσού», είπε η Pauline Bax στο Al Jazeera. «Η Wagner ελέγχει πλέον πλήρως την ασφάλεια γύρω από το μοναδικό βιομηχανικό ορυχείο χρυσού της χώρας. Καλώς ή κακώς, η πολιτική μοίρα του Touadéra εξαρτάται πλέον σε μεγάλο βαθμό από τη Ρωσία».

Καθώς οι Ρώσοι αυξάνουν την επιρροή στην CAR, η επιρροή της πρώην αποικιακής δύναμης της Γαλλίας έχει μειωθεί σημαντικά και «είναι απίθανο να ανακτήσει την επιρροή που είχε κάποτε στη χώρα», λέει ο Bax.

Ίσως είναι αυτή η συσσωρευμένη δύναμη που οδήγησε σε ένα κύμα θηριωδιών και ενίσχυσε τους φόβους για εκτεταμένες παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και δολοφονίες αμάχων σε χώρες όπου οι μισθοφόροι λειτουργούν χωρίς ευθύνη.

Εμπειρογνώμονες των Ηνωμένων Εθνών έχουν παραδεχτεί τη συμμετοχή αυτών των μισθοφόρων σε «παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, συμπεριλαμβανομένων εξαναγκαστικών εξαφανίσεων, συνοπτικών εκτελέσεων, αδιάκριτων δολοφονιών και σεξουαλικής εκμετάλλευσης και κακοποίησης».

Στο Μάλι, η ανάπτυξη στρατιωτών της Wagner, έχει επιδεινώσει τις σχέσεις με το Παρίσι.

Πριν λίγες μέρες, ο γαλλικός στρατός δημοσίευσε ένα βίντεο παρακολούθησης από drone που δείχνει μισθοφόρους της Wagner να θάβουν πτώματα κοντά στη βάση Γκόσι στο βόρειο Μάλι μετά την έξοδο των Γάλλων. Το Παρίσι από την πλευρά του κατηγόρησε τους Ρώσους ότι διέπραξαν ωμότητες σε μια συντονισμένη εκστρατεία συκοφαντικής δυσφήμισης.

Μια θεμελιώδης αποσύνδεση

Η συζήτηση για την αποτελεσματικότητα των ξένων μισθοφόρων, δεδομένης και της έλλειψης γνώσεων για τις χώρες στις οποίες δραστηριοποιούνται, ως λύσεις σε πολύπλευρες συγκρούσεις στην ήπειρο έχει δυναμώσει.

«Η χρήση βίας μπορεί να σταματήσει την εξάπλωση ή τη διείσδυση αυτών των ένοπλων ομάδων και συγκρούσεων», λέει ο Ryan Cummings. «Αλλά σίγουρα δεν πρόκειται να αντιμετωπίσει τα βασικά ζητήματα που τροφοδοτούν αυτές τις εξεγέρσεις, οι οποίες συνδέονται ειδικά με τα ζητήματα της διακυβέρνησης και της οικονομίας».

Για τον Chidi Nwaonu, ειδικό σε θέματα άμυνας της Peccavi Consulting με έδρα το Λονδίνο, οι μισθοφόροι μπορεί να αυξάνουν την ικανότητα των δυνάμεων ασφαλείας αλλά τελικά αποσυνδέουν περαιτέρω την πολιτική τάξη και τον λαό.

«Η χρήση αλλοδαπών για την επίλυση ενός προβλήματος της Νιγηρίας ή την προστασία των Νιγηριανών είναι η παραίτηση ενός από τα βασικά καθήκοντα μιας κυβέρνησης, η διασφάλιση του πληθυσμού και του εδάφους της χώρας», υποστήριξε.