Τι γίνεται με το Κατάρ; Ενα χρόνο πριν, η Σαουδική Αραβία, το Μπαχρέιν, η Αίγυπτος και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, με την ανοιχτή υποστήριξη των ΗΠΑ, προχώρησαν σε αποκλεισμό και εμπάργκο του Κατάρ με το επιχείρημα ότι «στηρίζει» την «τρομοκρατία», όρος, ο οποίος στη «γλώσσα» των Αμερικανών και των συμμάχων τους στην περιοχή παραπέμπει απευθείας στο Ιράν.

Τότε, μάλιστα, επέδωσαν στη Ντόχα και τελεσίγραφο 13 σημείων με απαιτήσεις όπως, το κλείσιμο του τηλεοπτικού δικτύου Al Jazeera, την παύση των σχέσεων με το Ιράν, να αποχωρήσουν οι Τούρκοι στρατιώτες που έσπευσε να στείλει η Αγκυρα στο πλαίσιο των καλών σχέσεών της με το Κατάρ (σσ. η ειρωνεία της υπόθεσης είναι ότι στο Κατάρ έχει την έδρα της τεράστια αμερικανική βάση που λειτουργεί σαν κέντρο διαχείρισης των αμερικανικών δυνάμεων στον Περσικό Κόλπο, με 10.000 στρατιωτικούς και μεγάλο αριθμό πιλότων), να διακόψει τις σχέσεις με τους Αδελφούς Μουσουλμάνους στην Αίγυπτο και με τη Χαμάς.

Ενα χρόνο μετά και με το Κατάρ να παραμένει αμετακίνητο στις επιλογές του, όχι μόνο έχει ξεπεράσει τα εμπόδια από το εμπάργκο, αλλά, όπως διαπιστώνει και η γεωπολιτική επιθεώρηση «Foreign Policy», φαίνεται πως έχει αναδειχθεί ως ο κύριος νικητής της σύγκρουσης. Το «κουαρτέτο» κατά του Κατάρ απέτυχε στο να το αναγκάσει να αποδεχθεί τις 13 απαιτήσεις του, αν και αυτές ήταν σαφώς σχεδιασμένες να είναι υπερβολικές, ώστε να μην μπορούν να γίνουν αποδεκτές από τη Ντόχα. Ο πραγματικός στόχος της κίνησης αυτής, σύμφωνα με την ανάλυση, ήταν ουσιαστικά να καταστήσει το Κατάρ ένα υποτελές κράτος, ανίκανο να διεξάγει οποιαδήποτε ανεξάρτητη εξωτερική πολιτική. Για το σκοπό αυτό, η Σαουδική Αραβία και οι σύμμαχοί της ξεκίνησαν μια μαζική επικοινωνιακή επιχείρηση στις δυτικές πρωτεύουσες, ώστε να δυναμώσει η διπλωματική πίεση στο Κατάρ και να στραφεί η κοινή γνώμη εναντίον του.

Μπούμερανγκ

Όμως, με την παραπάνω τακτική, η κρίση έχει μέχρι στιγμής αποδειχθεί πως λειτούργησε υπέρ του Κατάρ. Ίσως η σαφέστερη ένδειξη αυτής της πραγματικότητας ήταν η επίσκεψη του εμίρη του Κατάρ, σεΐχη Ταμίμ μπεν Χαμάντ Αλ-Θάνι, στις ΗΠΑ και η συνάντησή του με τον Τραμπ στον Λευκό Οίκο, τον περασμένο Απρίλιο. Κατά την συνάντηση ο Τραμπ επιτέθηκε στη Σαουδική Αραβία, συμπεριλαμβανομένης και της αναφοράς του για χρηματοδότηση της τρομοκρατίας, αναγνωρίζοντας, ταυτόχρονα… την πρόοδο του Κατάρ σε αυτόν τον τομέα.

Ετσι, αντί, η Σαουδική Αραβία και οι φίλοι της να πείσουν τους σχολιαστές και τους πολιτικούς της Δύσης ότι το Κατάρ είχε σοβαρά προβλήματα που έπρεπε να αντιμετωπίσει, το αποτέλεσμα ήταν σε μεγάλο βαθμό το αντίθετο. Κυρίως, αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι το κουαρτέτο δεν κατάφερε να προβλέψει ότι το Κατάρ θα οργανώσει μια δική του, αποτελεσματική εκστρατεία δημοσίων σχέσεων στη Δύση. Η ανάλυση επικαλείται πηγή με γνώση του θέματος, σύμφωνα με την οποία, εκτιμάται ότι το Κατάρ έχει δαπανήσει περίπου 1,5 δισεκατομμύρια δολάρια σε αυτήν την εκστρατεία δημοσίων σχέσεων από την πρώτη στιγμή που ξέσπασε η κρίση αυτή στον Κόλπο. Παρόμοια ποσά δαπανήθηκαν για τον ίδιο λόγο και από τη Σαουδική Αραβία, σε μια υπογράμμιση της τεράστιας σημασίας που δίνει το Ριάντ και η Ντόχα στις προπαγανδιστικές «επιθέσεις γοητείας». Είναι χαρακτηριστικό της κλίμακας και των όρων αυτού του επικοινωνιακού πολέμου, ότι υπήρχαν διαφημιστικές καμπάνιες σε κανάλια όπως το CNN οι οποίες ακυρώθηκαν από αντίθετες διαφημίσεις, στα ίδια κανάλια.

Το αποτέλεσμα είναι ότι οι χώρες του «κουαρτέτου», και όχι το Κατάρ, να έχουν υποστεί τις σημαντικότερες αρνητικές συνέπειες στη φήμη τους και την καλή έξωθεν μαρτυρία τους. Οι μακρόχρονες προσπάθειες της Σαουδικής Αραβίας να εμφανίσουν ως «εξτρεμισμό» την παρέμβαση της Ντόχα σε μέρη όπως η Συρία και η Λιβύη έχουν υπονομευθεί από την ίδια την πραγματικότητα στις χώρες αυτές.

Από την άλλη, δύο πολιτικές εξελίξεις που ευνοούν την εικόνα του Κατάρ, συνέπεσαν με την κρίση στον Κόλπο. Η πρώτη εξέλιξη ήταν ότι το Κατάρ, για λόγους άσχετους με τον αποκλεισμό, άρχισε να ασχολείται λιγότερο με εξτρεμιστικές ομάδες στη Συρία. Με την κυβέρνηση της Συρίας να κερδίζει έδαφος στον εμφύλιο πόλεμο, μειώθηκε το κίνητρο της Ντόχα να στηρίξει αντικυβερνητικές ομάδες όπως η Ahrar al-Sham στο βορρά. Την ίδια ώρα, η Τουρκία έχει γίνει ο κύριος «χορηγός» τους. Αν και δεν σημείωσε καμία σημαντική στρατηγική μετατόπιση, η εξέλιξη αυτή ανέβασε τη Ντόχα στα μάτια των πρώην επικριτών της στη Δύση.

Η δεύτερη παράλληλη εξέλιξη ήταν η άνοδος του Μοχάμαντ Μπιν Σαλμάν στον θρόνο της Σαουδικής Αραβίας, λιγότερο από τρεις εβδομάδες μετά την επιβολή του αποκλεισμού στο Κατάρ. Η άνοδός του πυροδότησε πολλαπλά αποτελέσματα για το Κατάρ. Ο Σαλμάν χρησιμοποίησε τη διαμάχη με το Κατάρ για να εδραιώσει την υποστήριξη προς το πρόσωπό του στο εσωτερικό και να χρησιμοποιήσει αυτή την υποστήριξη εναντίον των περιφερειακών εχθρών της χώρας. Οι επικριτές του νέου ηγέτη της Σαουδικής Αραβίας χαρακτηρίστηκαν γρήγορα ως «πράκτορες» του Κατάρ. Το θρησκευτικό και πολιτικό κατεστημένο στο Ριάντ κατάλαβε αμέσως ότι απαιτούνταν από αυτό να εκφράσει μία ρητορική εναντίον του Κατάρ, συνοδεύοντάς την, κατά προτίμηση, με έκφραση άνευ όρων πίστης στον νέο διάδοχο του θρόνου.

Το παιχνίδι των δημοσίων σχέσεων

Αλλά αυτή η επίδειξη καταστολής εκ μέρους του Σαλμάν κλόνισε, όπως το θέτει η ανάλυση, τη διεθνή αντίληψη για τη σαουδαραβική πολιτική εν γένει. Αυτή τη δυναμική ήταν εξαιρετικά και άμεσα επωφελής για το Κατάρ, καθώς οι επικρίσεις εναντίον του Σαουδάραβα ηγέτη όλο και περισσότερο επισκίαζαν άλλα περιφερειακά ζητήματα. ‘Ετσι, κατηγορήθηκε στη Δύση και στην ευρύτερη Μέση Ανατολή για τον πόλεμο στην Υεμένη, επειδή ξεκίνησε σχεδόν ακριβώς δύο μήνες από τότε που διορίστηκε υπουργός άμυνας τον Ιανουάριο του 2015. Από την άλλη πλευρά, το Κατάρ, το οποίο εκδιώχθηκε από τον συνασπισμό ενάντια στην Υεμένη υπό την ηγεσία της Σαουδικής Αραβίας, άρχισε να εμφανίζεται ως υποστηρικτής των αραβικών και μουσουλμανικών υποθέσεων, παρά ως κυνικός γεωπολιτικός συνομωσιολόγος.

Μια παρόμοια δυναμική έλαβε χώρα από την προσέγγιση της Σαουδικής Αραβίας με το Ισραήλ. Η αίσθηση ότι η Σαουδική Αραβία και οι σύμμαχοί της πλησιάζουν το Ισραήλ προηγήθηκε της κρίσης με το Κατάρ και θεωρήθηκε ως μέρος μιας περιφερειακής σύμπνοιας εναντίον του Ιράν. Ωστόσο, η αυξανόμενη επιθετικότητα της Σαουδικής Αραβίας στην περιοχή επέτρεψε στο Κατάρ να παρουσιάσει αυτή τη σχέση ως μια θεμελιωδώς αντιδραστική συμμαχία.

Διαβάστε επίσης: «Μπούμερανγκ» για Σαουδική Αραβία και ΗΠΑ η απομόνωση του Κατάρ

Το «κερασάκι» στην παραπάνω αποτυχημένη επικοινωνιακή «τούρτα» του κουαρτέτου, ήταν ότι, ενώ οι κυβερνήσεις του συνέχιζαν να εμφανίζουν το Ιράν και τις ομάδες που υποστηρίζει σε άλλες χώρες της περιοχής, ως τη «μεγαλύτερη απειλή», οι Άραβες στην ευρύτερη Μέση Ανατολή όλο και περισσότερο αντιλαμβάνονται το ίδιο το κουαρτέτο ως μια αυταρχική «συνωμοσία» ενάντια στις φιλοδοξίες για πολιτική αλλαγή, εναντίον της οποίας συνεχώς η Σαουδική Αραβία και οι σύμμαχοί της τάσσονται από την εποχή των αραβικών εξεγέρσεων του 2011. Η Σαουδική Αραβία και οι σύμμαχοί της εξακολουθούν να ετεροκαθορίζουν ανοιχτά την εξωτερική πολιτική τους σε αντίθεση με τα ισλαμικά και επαναστατικά κινήματα, λέει το Foreign Policy. Το Κατάρ, αντιθέτως, θεωρείται φιλικό προς τις πολιτικές δυνάμεις σε ολόκληρο τον αραβικό κόσμο που επιθυμούν αλλαγή και αυτό όχι μόνο γιατί έχει εμφανιστεί ως θύμα της Σαουδικής Αραβίας εδώ και ένα χρόνο.

Ωστόσο, ενώ το Κατάρ μπορεί να κερδίζει το «δικαστήριο της κοινής γνώμης», η Σαουδική Αραβία βλέπει τον εαυτό της να κερδίζει από την άποψη της αλλαγής της κατάστασης σε πρακτικό επίπεδο. Από την πλευρά των Σαουδαράβων, η κρίση με το Κατάρ τους δίνει τη δυνατότητα να επικεντρωθούν στην επαναχάραξη του στρατιωτικού και πολιτικού χάρτη της περιοχής, καθώς η Ντόχα περιορίζεται από τη συνεχιζόμενη οικονομική πίεση. Γι’ αυτούς, η Ντόχα είναι σήμερα λιγότερο ικανή να διαδραματίσει καταλυτικό ρόλο σε χώρες όπως η Λιβύη, η Υεμένη, το Ιράκ και η Αίγυπτος.

Και πάλι όμως, αξιωματούχοι του Κόλπου που αντιτίθενται στην Ντόχα αναγνωρίζουν κρυφά ότι ο αντίπαλός τους κερδίζει μια ζωτική πτυχή της σύγκρουσης. Ανώτερος Αραβας αξιωματούχος δήλωσε στο Foreign Policy, καλούμενος να σχολιάσει την άποψη ότι το Κατάρ κερδίζει τον πόλεμο των δημοσίων σχέσεων: «Αν ήμουν το Κατάρ, θα άφηνα την εικόνα να κάνει τη δουλειά για μένα: Το μικρό Κατάρ ανάμεσα στις μεγάλες χώρες. Η Σαουδική Αραβία είναι η άλλη πλευρά. Είναι φυσιολογικό πολλοί να πάνε με την μεριά του Κατάρ».

Τίποτα δεν θα είναι ίδιο στον Κόλπο

Αλλοι αναλυτές δεν προσεγγίζουν την κατάσταση που έχει διαμορφωθεί στην περιοχή με όρους «νικητή» και «ηττημένου». «Δεν πιστεύω ότι είναι υπερβολικό να πούμε ότι αναδύονται νέα κέντρα εξουσίας στη Μέση Ανατολή», εκτιμά ο Ντέιβιντ Ρόμπερτς αναπληρωτής καθηγητής στο King’s College του Λονδίνου.

Μάλιστα, μια ένδειξη ότι το «κουαρτέτο» δεν το βάζει κάτω, είναι ότι πρόσφατα, σύμφωνα με τη γαλλική εφημερίδα Le Monde, το Ριάντ απείλησε να αναλάβει στρατιωτική δράση, αν η Ντόχα αποκτήσει το εξελιγμένο, ρωσικό σύστημα αντιπυραυλικής άμυνας S-400. Σύμφωνα με αυτή την προσέγγιση, καμία λύση δεν διαφαίνεται στον ορίζονται και οι επιπτώσεις της διαμάχης θα είναι βαθιές και θα διαρκέσουν.

«Η κρίση κινδυνεύει να έχει στην περιφερειακή ενότητα στον Αραβικό Κόλπο αντίστοιχες επιπτώσεις με την επέμβαση του Σαντάμ Χουσέιν στο Κουβέιτ το 1990», σχολίασε ο Κρίστιαν Ούλριχσεν ειδικός του πανεπιστημίου Rice στις ΗΠΑ. «Είναι δύσκολο να φανταστούμε πώς θα μπορέσει να αναδιαρθρωθεί ο Κόλπος», πρόσθεσε.

«Δεν υπάρχει κανένας νικητής και κανένας χαμένος», τόνισε ο Ούλριχσεν. «Οι πολίτες του Κατάρ επιδεικνύουν μεγάλη ανθεκτικότητα και ρεαλισμό καθώς προσαρμόστηκαν γρήγορα στη νέα πραγματικότητα και δημιουργώντας νέες εμπορικές συμφωνίες οι οποίες περιόρισαν, αλλά δεν εξάλειψαν, το κόστος της κρίσης», εξηγεί.

Το βέβαιο όμως είναι ότι όποιοι κι αν ήταν οι στόχοι της περσινής κίνησης του «κουαρτέτου» και των ΗΠΑ, το Κατάρ είναι ακόμη στο «παιχνίδι».