Όταν η Κεντρική Υπηρεσία Πληροφοριών (CIA) απέτυχε να αποτρέψει τις επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου 2001, πολλοί αναρωτήθηκαν αν θα μπορούσαν να γίνουν περισσότερα. Ποιος μπορεί να είναι ο πραγματικός λόγος για τον οποίο η κορυφαία μυστική υπηρεσία της αμερικανικής υπερδύναμης ήταν «τυφλή» στα σημάδια;

Η αποτυχία της CIA να εντοπίσει τα προειδοποιητικά σημάδια για τις τρομοκρατικές επιθέσεις την 11η Σεπτεμβρίου 2001 στους Δίδυμους Πύργους της Νέας Υόρκης, όταν 19 αεροπειρατές κατέλαβαν τέσσερα επιβατηγά αεροσκάφη και κατάφεραν να συντρίψουν τρία εξ αυτών πάνω σε τρία εμβληματικά κτίρια, προκαλώντας το θάνατο σχεδόν 3.000 ανθρώπων, τον τραυματισμό 6.000 και ανυπολόγιστες καταστροφές, τροφοδοτεί μέχρι σήμερα διάφορες θεωρίες συνωμοσίας, καθώς έχει γίνει ένα από τα πιο έντονα αμφισβητούμενα ζητήματα, παρά τις αναθεωρήσεις, τις εσωτερικές έρευνες και πολλά άλλα.

Το πρώτο χτύπημα έγινε από αεροσκάφος της εταιρίας American Airlines, με 92 επιβαίνοντες, που προσέκρουσε στον βόρειο Πύργο του Παγκόσμιου Κέντρου Εμπορίου, προκαλώντας καταστροφική έκρηξη, με τον ουρανοξύστη να τυλίγεται στις φλόγες. Εκατοντάδες άνθρωποι σκοτώνονται ακαριαία, ενώ αρκετοί είναι αυτοί που πηδούν στο κενό για να σωθούν. Ενώ οι εικόνες έκαναν τον γύρο του πλανήτη, ένα δεύτερο αεροπλάνο Boeing 767 της ίδιας εταιρείας, προσκρούσει 18 λεπτά αργότερα, στο νότιο Πύργο του Παγκόσμιου Κέντρου Εμπορίου. Ακολουθεί η πτήση 77 της American Airlines, που ξεκίνησε από την Ουάσιγκτον και είχε προορισμό το Λος Άντζελες, με 64 επιβάτες, που προσκρούει στο Πεντάγωνο, μέρος του οποίου καταρρέει. Με διαφορά λίγων λεπτών, καταρρέουν τελικά οι δίδυμοι πύργοι και ένα τεράστιο σύννεφο σκόνης καλύπτει τον ουρανό του Μανχάταν. Στο μεταξύ, ένα τέταρτο αεροσκάφος της United Airlines, που είχε απογειωθεί από το αεροδρόμιο του Νιου Τζέρσεϊ, με προορισμό το Λος Άντζελες, καταλαμβάνεται μετά την απογείωσή του από τρομοκράτες. Το αεροσκάφος κατέπεσε τελικά στην πολιτεία της Πενσιλβάνια. Τα 44 άτομα που επέβαιναν στο αεροπλάνο έχασαν τη ζωή τους ενώ ο στόχος των τρομοκρατών δεν έγινε ποτέ γνωστός.

Η ομοιομορφία της CIA και το προφίλ του υπαλλήλου

Από τη μία πλευρά είναι εκείνοι που λένε ότι η CIA έχασε προφανή προειδοποιητικά σημάδια. Από την άλλη, είναι εκείνοι που υποστηρίζουν ότι ήταν δύσκολο να προσδιοριστούν εκ των προτέρων οι απειλές και ότι η CIA έκανε ό, τι εύλογα μπορούσε να κάνει. Αλλά αν και οι δύο πλευρές είναι λάθος; Έγιναν πολλές έρευνες, επικεντρώνοντας κυρίως στη φρενήρη συσσώρευση στοιχείων μέχρι την 11η Σεπτεμβρίου, λίγες όμως εξέτασαν την εσωτερική δομή της ίδιας της CIA και, ειδικότερα, τις πολιτικές προσλήψεων, μια πτυχή την οποία «φωτίζει» δημοσίευμα του BBC.

Οι υποψήφιοι της CIA, ερευνητές και αναλυτές, υποβάλλονται σε μια σειρά ψυχολογικών, ιατρικών και άλλων εξετάσεων νοημοσύνης. «Οι δύο βασικές εξετάσεις είναι μια δοκιμή τύπου SAT για να διερευνηθεί η νοημοσύνη ενός υποψηφίου και ένα ψυχολογικό προφίλ για να εξεταστεί η διανοητική του κατάσταση», λέει ένας βετεράνος της CIA στο BBC. «Τη χρονιά που έδινα εξετάσεις εγώ, δέχτηκαν έναν υποψήφιο για κάθε 20.000 υποψήφιους. Αυτοί που επιλέχθησαν έμοιαζαν πολύ. Ήταν λευκοί, αρσενικοί, προτεστάντες Αμερικανοί».

Στη μελέτη τους για τη CIA, οι ειδήμονες Milo Jones και Phillipe Silberzahn γράφουν: «Το πρώτο σταθερό χαρακτηριστικό της ταυτότητας και της κουλτούρας της CIA από το 1947 έως το 2001 είναι η ομοιογένεια του προσωπικού της όσον αφορά τη φυλή, το φύλο, τις πεποιθήσεις τόσο στην υπόλοιπη Αμερική όσο και στον κόσμο συνολικά».

Η μελέτη του γενικού επιθεωρητή για τις προσλήψεις διαπίστωσε για παράδειγμα ότι το 1964, ένα παράρτημα της CIA, το Γραφείο Εθνικών Εκτιμήσεων, «δεν είχε μαύρους, εβραίους ή γυναίκες επαγγελματίες και είχε μόνο λίγους καθολικούς». Μέχρι το 1967, σύμφωνα με την έκθεση, υπήρχαν λιγότεροι από 20 Αφροαμερικανοί από περίπου 12.000 υπαλλήλους της CIA και η υπηρεσία διατήρησε την πρακτική της μη πρόσληψης μειονοτήτων από τη δεκαετία του 1960 μέχρι τη δεκαετία του 1980.

Μιλώντας για την εμπειρία του από τη CIA στη δεκαετία του ’80, ένας εσωτερικός έγραψε ότι η διαδικασία πρόσληψης «οδήγησε σε υπαλλήλους που έμοιαζαν πολύ με τους ανθρώπους που τους προσλάμβαναν – άντρες, λευκοί, κυρίως αγγλοσάξονες, μέσης και ανώτερης τάξης, απόφοιτοι φιλελεύθερων κολλεγίων. Η ποικιλομορφία στη CIA ήταν άγνωστη λέξη».

Όπως σχολιάζει και η «International Journal of Intelligence and Counterintelligence»: «Από την ίδρυσή της, η CIA έχει στελεχωθεί από την λευκή προτεσταντική ελίτ, όχι μόνο επειδή ήταν η τάξη που βρίσκονταν στην εξουσία, αλλά γιατί αυτή η ελίτ είδε τον εαυτό της ως εγγυητή και προστάτη των αμερικανικών αξιών και αρχών». Αυτό σημαίνει, ότι όχι μόνο μοιράζονται κοινές πεποιηθήσεις και επιδιώξεις αλλά και τα ίδια «τυφλά» σημεία.

Η λάθος εικόνα για τον Μπιν Λάντεν

Από την πρώτη στιγμή, οι ΗΠΑ χαρακτήρισαν ως υπ΄ αριθμόν ένα καταζητούμενο τον πολυεκατομμυριούχο Σαουδάραβα Οσάμα Μπιν Λάντεν, αρχηγό του τρομοκρατικού δικτύου της Αλ Κάιντα. Ο Οσάμα Μπιν Λάντεν έκανε τη δήλωση κήρυξης πολέμου στις Ηνωμένες Πολιτείες από μια σπηλιά σε έρημο το Φεβρουάριο του 1996. Οι εικόνες αποκάλυψαν έναν άνδρα με γένια φτάνοντας μέχρι το στήθος του, μικρόσωμο, φορώντας πανιά.

Ωστόσο, όπως δήλωσε ένας βετεράνος στην αμερικανική υπηρεσία πληροφοριών, «η CIA δεν μπορούσε να πιστέψει ότι αυτός ο Σαουδάραβας με τη γενειάδα θα μπορούσε να αποτελέσει απειλή για τις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής». Σε μια κρίσιμη μάζα αναλυτών, λοιπόν, ο Μπιν Λάντεν φαινόταν πρωτόγονος και δεν έφερε σοβαρό κίνδυνο. Ο Ρίτσαρντ Χόλμπρουκ, ανώτερος υπάλληλος υπό τον Πρόεδρο Κλίντον, το έθεσε έτσι: «Πώς μπορεί ένας άνδρας σε μια σπηλιά να επικοινωνήσει με την κορυφαία υπηρεσία επικοινωνιών στον κόσμο;».

Κάποιος όμως πιο εξοικειωμένος με το Ισλάμ θα είχε αντιληφθεί τα ίδια πράγματα και θα είχε τις ίδιες προσλαμβάνουσες;

Ο Μπιν Λάντεν είχε αυτήν την εικόνα όχι επειδή ήταν πρωτόγονος σε διάνοια ή τεχνογνωσία, αλλά επειδή μοντελοποίησε τον εαυτό του σε προφήτη. Η στάση του, που φάνηκε ανώδυνη και οπισθοδρομική σε ένα δυτικό ακροατήριο, ήταν αυτή που η ισλαμική παράδοση αποδίδει στους πιο ιερούς από τους προφήτες της.Έτσι οι Αμερικανοί υποτίμησαν την Αλ Κάιντα για πολιτισμικούς λόγους.

Όσο για το σπήλαιο, αυτό είχε ακόμα βαθύτερο συμβολισμό. Σε έναν μουσουλμάνο μια σπηλιά είναι άγια και ο Μπιν Λάντεν χρησιμοποίησε το σπήλαιο ως προπαγάνδα. Ο Μπιν Λάντεν δεν ήταν πρωτόγονος, ήταν στρατηγικός, ήξερε πώς να χειριστεί την εικόνα του Κορανίου για να υποκινήσει όσους αργότερα έγιναν μάρτυρες στις επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου.

Οι αναλυτές παραπλανήθηκαν επίσης από το γεγονός ότι ο Μπιν Λάντεν συχνά επικαλούνταν την ποίηση. Για τους λευκούς αναλυτές της μεσαίας τάξης, αυτό φαινόταν εκκεντρικό, ενισχύοντας την ιδέα ενός «πρωτόγονου σε μια σπηλιά». Για τους μουσουλμάνους, ωστόσο, η ποίηση έχει διαφορετικό νόημα. Είναι άγια. Οι Ταλιμπάν συνήθως εκφράζονται με την ποίηση.

Μέχρι το 2000, το «μετα-μοντέρνο κρησφύγετο» είχε προσελκύσει περίπου 20.000 νέους μουσουλμάνους, κυρίως μορφωμένους σε κολλέγια και με γνώσεις στη μηχανική, έτοιμους να πεθάνουν για την πίστη τους.

Ένα άλλο πρόβλημα στην προσέγγιση της CIA ήταν η άποψή της ότι ο Μπιν Λάντεν δεν θα ξεκινούσε μια σύγκρουση με τις ΗΠΑ, αφού  δεν θα μπορούσε να κερδίσει; Δεν είχαν κάνει το εννοιολογικό άλμα ότι η νίκη για τους τζιχαντιστές εξασφαλίζονταν όχι στη γη αλλά στον παράδεισο.

Η CIA θα μπορούσε να έχει διαθέσει περισσότερους πόρους στην έρευνα για την Αλ Κάιντα. Θα μπορούσε να έχει επιχειρήσει διείσδυση. Αλλά δεν ήταν σε θέση να αντιληφθεί το επείγον. Δεν διέθεσαν περισσότερους πόρους, επειδή δεν αντιλαμβανόταν την απειλή.

Έτσι το πρόβλημα δεν ήταν απλώς η αδυναμία σύνδεσης των κουκίδων μέχρι το Σεπτέμβριο του 2001, αλλά η αποτυχία σε ολόκληρο τον κύκλο αντίληψης κι εκτίμησης.

Η έλλειψη μουσουλμάνων είναι απλώς μια απεικόνιση του τρόπου με τον οποίο η ομοιογένεια υπονόμευσε την πρώτη υπηρεσία πληροφοριών του κόσμου. Παρέχει μια εικόνα για το πώς μια πιο ποικιλόμορφη ομάδα θα είχε δημιουργήσει μια πλουσιότερη αντίληψη όχι μόνο για την απειλή που θέτει η Αλ Κάιντα, αλλά και για τους κινδύνους σε όλο τον κόσμο. Πόσο διαφορετικά πλαίσια αναφοράς, διαφορετικές προοπτικές, θα είχε δημιουργήσει μια πληρέστερη και ισχυρότερη σύνθεση.

Επίσης, για παράδειγμα, ένα εκπληκτικά υψηλό ποσοστό προσωπικού της CIA είχε μεγαλώσει σε οικογένειες μεσαίας τάξης, υπέστη λίγες οικονομικές δυσκολίες, είχε περιορισμένες κοινωνικές εμπειρίες, επομένως δεν μπορούσε να αντιληφθεί τα σημάδια που λειτουργούσαν ως πρόδρομοι της ριζοσπαστικοποίησης.

Η CIA έχει κάνει βήματα προς την ποικιλομορφία μετά την 11η Σεπτεμβρίου αλλά το ζήτημα συνεχίζει να «στοιχειώνει» τον οργανισμό. Όπως και οι θεωρίες συνωμοσίας γύρω από την επίθεση, οι οποίες ενισχύθηκαν και τη στάση των αμερικανικών αρχών αλλά και τους πολέμους σε Αφγανιστάν και Ιράκ, εν είδει αντιποίνων, και διαρκώς εμπλουτίζονται μέχρι και σήμερα.