Η δολοφονία της 22χρονης Μάχσα Αμινί από την αστυνομία ηθών του Ιράν πυροδότησε ένα κύμα οργής και αμφισβήτησης του θεοκρατικού καθεστώτος, που εξελίσσεται στη σοβαρότερη κρίση νομιμοποίησης της θρησκευτικής ηγεσίας από την Ισλαμική Επανάσταση του 1979.

Το ρήγμα της θεοκρατίας με το κοινωνικό σύνολο είναι βαθύτερο από ποτέ, με τις διαδηλώσεις σε ολόκληρη τη χώρα να συμπληρώνουν 100 ημέρες στις 24 Δεκεμβρίου, παρά την πρωτοφανή καταστολή τους.

Η διάρκεια των διαδηλώσεων και η εν εξελίξει επαναστατική διαδικασία συνιστούν μια ξεκάθαρη απειλή για την Τεχεράνη – για πολλούς μεγαλύτερη από το «Πράσινο Κίνημα» που εκδηλώθηκε μετά τις αμφισβητούμενες προεδρικές εκλογές του 2009, όταν εκατομμύρια άνθρωποι κατέκλυσαν τους δρόμους. Οι θρησκευτικοί ηγέτες του Ιράν προσπάθησαν να παρουσιάσουν την κοινωνική έκρηξη ως αποσχιστικές εξεγέρσεις εθνοτικών μειονοτήτων που απειλούν την εθνική ενότητα και όχι την ιερατική εξουσία.

Η κοινωνική αναταραχή, με τις γυναίκες και τη νεολαία στο προσκήνιο, κλονίζει την προτεραιότητα που έχει καθορίσει την εξουσία του ανώτατου ηγέτη Αγιατολάχ Αλί Χαμενεΐ από το 1989 – την επιβίωση της Ισλαμικής Δημοκρατίας και του θρησκευτικού της κατεστημένου, με οποιοδήποτε κόστος. Ενώ ο αριθμός των διαδηλωτών μεταβάλλεται, τόσο ανοδικά όσο και πτωτικά, δεν έχει καταγραφεί ούτε μία ημέρα χωρίς διαδηλώσεις από τις 16 Σεπτεμβρίου.

Η βίαιη καταστολή, οι μαζικές συλλήψεις και οι εκτελέσεις διαδηλωτών – η συνήθης επιχειρησιακή διαδικασία για το καθεστώς του Ιράν- δεν κατάφεραν να περιορίσουν τις αντικαθεστωτικές διαμαρτυρίες, τις υποδαύλισαν.

Η καταστολή των διαδηλώσεων και η παροχή drones στη Ρωσία για τον πόλεμό της στην Ουκρανία έχουν κάνει τους δυτικούς ηγέτες να διστάζουν να πιέσουν για την αναβίωση της πυρηνικής συμφωνίας του 2015, το οποίο θα παρείχε στην Τεχεράνη πρόσθετους πόρους αξίας δισεκατομμυρίων δολαρίων.

Παράλληλα, η ίδια η Τεχεράνη υποστηρίζει ότι οι ΗΠΑ και μία μικρή ομάδα χωρών της Δύσης προσπαθούν να εντείνουν τις πιέσεις τους, να υποδαυλίσουν το χάος και την τρομοκρατία στο Ιράν, αποσκοπώντας σε μεγαλύτερες παραχωρήσεις υπέρ των ΗΠΑ για το πυρηνικό πρόγραμμα.

Τι σημαίνει για το 2023

Οι αναλυτές εκτιμούν ότι οι μη καθοδηγούμενες από κάποια πολιτική φιγούρα αντικαθεστωτικές διαδηλώσεις θα συνεχιστούν, χωρίς καμία πλευρά να υποχωρεί.

Με τον Χαμενεΐ, 83 ετών, να πιστεύει ότι ο συμβιβασμός στους ιδεολογικούς πυλώνες της Ισλαμικής Δημοκρατίας, όπως το υποχρεωτικό χιτζάμπ, θα φέρει την κατάρρευσή της, το καθεστώς θα στραφεί σε όξυνση της καταστολής, με αποτέλεσμα να αυξηθεί η οργή των 85 εκατομμυρίων κατοίκων, το 70% των οποίων είναι κάτω των 30 ετών.

Το ερώτημα για το ποιος θα τον διαδεχθεί τελικά ως ανώτατος ηγέτης, ένας ρόλος με τεράστια εξουσία, μπορεί να εντείνει τις κόντρες μεταξύ της ελίτ, διευρύνοντας ενδεχομένως τα ρήγματα στο κατεστημένο.

Τέσσερα χρόνια κυρώσεων δεν σταμάτησαν την επέκταση του πυρηνικού προγράμματος του Ιράν ούτε περιόρισαν την υποστήριξή του σε αντιπροσώπους στο εξωτερικό. Αλλά η εσωτερική κρίση του θα δώσει πιθανώς στις δυτικές δυνάμεις περισσότερα περιθώρια να αυξήσουν την πίεση στην Τεχεράνη.