Η Ιλιάδα του Ομήρου, ένα από τα σημαντικότερα έπη της παγκόσμιας λογοτεχνίας, αποκαλύπτει μια απροσδόκητη οικολογική διάσταση που παρέμενε σχετικά ανεξερεύνητη μέχρι σήμερα.

Παρότι οι περισσότεροι γνωρίζουν την ιστορία της αρπαγής της ωραίας Ελένης από τον Πάρη, το έπος εμβαθύνει σε πολύ περισσότερα θέματα από μια απλή ερωτική ιστορία, όπως αναδεικνύει σε άρθρο του στο Conversation ο Wayne Mark Rimme, Λέκτορας στο Πανεπιστήμιο του Μάντσεστερ.

Στο έπος, που διαδραματίζεται στο δέκατο έτος του Τρωικού πολέμου, εντοπίζεται μια εντυπωσιακή περιβαλλοντική συνείδηση. Σύμφωνα με τον ίδιο, οι ήρωες δεν μάχονται μόνο εναντίον των ανθρώπινων εχθρών τους, αλλά αναλαμβάνουν επίσης το ρόλο των προστατών της φύσης σε ένα περιβάλλον που απειλείται από την ίδια την ανθρώπινη δραστηριότητα.

Η περιγραφή του φυσικού κόσμου στην Ιλιάδα χαρακτηρίζεται από μια βαθιά κατανόηση της ρευστότητας και της ευθραυστότητάς του. Το γεγονός ότι το τοπίο της αρχαίας Τροίας έχει αλλάξει τόσο δραματικά στη διάρκεια των τριών χιλιετιών που μεσολάβησαν, υπογραμμίζει αυτή την περιβαλλοντική ευαισθησία του έπους.

Ιλιάδα: Οι περιβαλλοντικές καταστροφές και οι παρομοιώσεις του Ομήρου

Ο πόλεμος παρουσιάζεται ως καταστροφική δύναμη για το περιβάλλον. Η τάφρος που σκάβουν οι Έλληνες για να προστατέψουν τα πλοία τους αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα της ανθρώπινης επέμβασης στη φύση, μια πράξη που προκαλεί την οργή των θεών. Παράλληλα, οι φυσικές καταστροφές, όπως οι κεραυνοί του Δία, προσθέτουν μια επιπλέον διάσταση στην περιβαλλοντική καταστροφή, προσθέτει ο ίδιος στο άρθρο.

Όπως υπογραμμίζει, ο Όμηρος χρησιμοποιεί εκτενώς παρομοιώσεις για να απεικονίσει τις περιβαλλοντικές δυνάμεις. Ιδιαίτερα εντυπωσιακή είναι η συχνότητα των μετεωρολογικών παρομοιώσεων, που υπερβαίνει τα πραγματικά καιρικά φαινόμενα που βιώνουν οι χαρακτήρες στο έπος.

Η περίπτωση του Έκτορα είναι χαρακτηριστική. Η μαχητική του ορμή παρομοιάζεται με ένα κύμα που συντρίβει ένα πλοίο και με ένα λιοντάρι που επιτίθεται σε βοοειδή. Αυτή η διπλή εικόνα, που συνδυάζει το άψυχο (κύμα) με το έμψυχο (λιοντάρι), αντιπροσωπεύει την εκδίκηση τόσο του πολεμιστή όσο και της φύσης.

Ιλιάδα: Το χαρακτηριστικό παράδειγμα περιβαλλοντικής συνείδησης

Η μάχη του Αχιλλέα με τον ποταμό Σκάμανδρο αποτελεί ίσως την πιο εμβληματική σκηνή περιβαλλοντικής συνείδησης στο έπος. Ο Αχιλλέας, οδηγούμενος από την εκδίκηση για το θάνατο του Πάτροκλου, μολύνει τον ποταμό με πτώματα, προκαλώντας την οργή του θεού-ποταμού.

Η σύγκρουση του Αχιλλέα με τον Σκάμανδρο αναδεικνύει την τελική υπεροχή της φύσης έναντι του ανθρώπου. Παρά την ακατανίκητη δύναμή του στη μάχη με θνητούς, ο Αχιλλέας παραλίγο να πνιγεί από τον οργισμένο ποταμό και σώζεται μόνο χάρη στην παρέμβαση θεοτήτων.

Η Ιλιάδα, αν και καλύπτει μόνο λίγες μέρες του δεκαετούς πολέμου, προσφέρει μια διαχρονική διδαχή για τη σχέση ανθρώπου-φύσης. Το κλέος (η δόξα) που επιδιώκουν οι ήρωες αποκτά νέα διάσταση όταν συνδέεται με την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος.

Αν και οι ήρωες του Ομήρου δεν παρουσιάζονται ως περιβαλλοντικοί ακτιβιστές με τη σύγχρονη έννοια – άλλωστε δεν υπήρχε περιβαλλοντικός λόγος στην αρχαία ελληνική γλώσσα – η αφήγηση αντανακλά τη συνειδητοποίηση της εύθραυστης θέσης του ανθρώπου μέσα στο φυσικό κόσμο.

«Το μήνυμα είναι διαχρονικό: για να επιβιώσουν οι ήρωες, πρέπει να ευδοκιμήσει η φύση», καταλήγει το άρθρο.