Σήμερα συμπληρώνονται 27 χρόνια από τη σφαγή στη Σρεμπρένιτσα που αποτελεί μια από τις πλέον αποτρόπαιες πράξεις στη σύγχρονη παγκόσμια ιστορία. Στις 12 Ιουλίου 1995 και σε διάστημα οκτώ ημερών οι Σερβοβόσνιοι εκτέλεσαν περίπου 8.000 άρρενες Βόσνιους Μουσουλμάνους. Άλλοι 30.000 εκτοπίστηκαν. Τον Αύγουστο του 2001, το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο για την πρώην Γιουγκοσλαβία [ICTY] καταδίκασε τον σερβοβόσνιο στρατηγό,  Radislav Krstic, σε κάθειρξη 46 ετών. Τα όσα συνέβησαν συμπεριλήφθηκαν στο κατηγορητήριο εναντίον του Radovan Karadzic και του Ratko Mladic, οι οποίοι καταδικάστηκαν σε ισόβια κάθειρξη.

Το κείμενο που ακολουθεί είναι προδημοσίευση από το βιβλίο του Παύλου Νεράντζη «Η αλήθεια βομβαρδίζεται. Τα ΜΜΕ και ο πόλεμος με το βλέμμα ενός πολεμικού ανταποκριτή» που θα κυκλοφορήσει τις επόμενες εβδομάδες από τις εκδόσεις Παπαζήση:

Το απόγευμα της 11ης Ιουλίου 1995 οι Σερβοβόσνιοι καταλαμβάνουν την πόλη, αφού την έχουν βομβαρδίσει για δύο εικοσιτετράωρα. Ο Ratko Mladic δηλώνει πανηγυρικά μπρος στις τηλεοπτικές κάμερες ότι «θα εκδικηθεί τους Τούρκους» και σε δύο συναντήσεις του με τον διοικητή των ολλανδών κυανόκρανων, Thom Karremans και με τον εκπρόσωπο των προσφύγων, δεν αφήνει κανένα περιθώριο για διαπραγματεύσεις: «Ή θα επιζήσετε ή θα εξαφανιστείτε». Λίγες ώρες αργότερα οι κυανόκρανοι κυριολεκτικά παραδίδουν στους Σερβοβόσνιους χιλιάδες άμαχους. Αυτό που ακολουθεί δύσκολα μπορεί να περιγραφεί.

«Ο καθένας θα μπορούσε να νιώσει τη βία στα πρόσωπα των σερβοβόσνιων στρατιωτών που οδηγούσαν τον κόσμο σαν τα ζώα στα λεωφορεία… Ο καθένας που θα μπορούσε να σταματήσει αυτή τη μαζική έξοδο, θα έβλεπε τον πανικό και την απελπισία των ανθρώπων. Ένας πατέρας με παρακαλούσε, κλαίγοντας, να πάρω το παιδί του μόλις ενός έτους, γιατί δεν είχε κάποιον να το φροντίσει, μια κι αυτόν τον είχαν επιλέξει… Ήξερε ότι δεν θα το ξανάβλεπε ποτέ»,  γράφει η γερμανίδα νοσοκόμος, Christina Schmidt, μέλος των Γιατρών Χωρίς Σύνορα, σε μήνυμα που στέλνει στις 12 Ιουλίου στα γραφεία της οργάνωσης στο Βελιγράδι. Οι επίλεκτες δυνάμεις του στρατηγού Radislav Krstic υπό την άμεση επίβλεψη του Mladić, πρώτα υποχρεώνουν γυναικόπαιδα και υπέργηρους να επιβιβαστούν σε λεωφορεία και στη συνέχεια συγκεντρώνουν τους ενήλικες άρρενες σ’ ένα γήπεδο. Αυτή είναι και η πρώτη αναφορά που δίνεται στα διεθνή ΜΜΕ για ό,τι συμβαίνει στην Σρεμπρένιτσα, όπου δεν υπάρχει κανένας δημοσιογράφος. 

Αυτό που ακολουθεί θα γίνει αργότερα γνωστό, χάρη σε μαρτυρίες Σερβοβόσνιων που έχουν συλληφθεί και σε καταθέσεις λίγων επιζώντων…

Καθ’ όλη τη διάρκεια των μαζικών εκτελέσεων, ξένοι δημοσιογράφοι δεν μπορούν να πλησιάσουν την περιοχή, διότι δεν τους το επιτρέπουν οι σερβοβοσνιακές δυνάμεις. Η μαρτυρία του David Rohde της Christian Science Monitor, ο οποίος φτάνει στη Σρεμπρένιτσα χωρίς να τον αντιληφθούν οι Σερβοβόσνιοι στις 18 Αυγούστου 1995 θα αμφισβητηθεί, διότι δεν συνοδεύεται από φωτογραφικό υλικό (Pumphrey, 12/03/2010). Η απουσία πολεμικών ανταποκριτών έχει ως αποτέλεσμα να δοθεί μια στρεβλή εικόνα. Τα δυτικά ΜΜΕ στηρίζουν τα πρώτα τους ρεπορτάζ για τη σφαγή σε πολιτικές και στρατιωτικές πηγές, ορισμένες από τις οποίες έχουν κάθε λόγο να κρύψουν τις δικές τους ευθύνες, ενώ τα σερβικά ΜΜΕ αποσιωπούν και στη συνέχεια υποβαθμίζουν το γεγονός…

Ο Mersudin Hasanovic, o Uco, όπως τον αποκαλούν, είναι ένας από τους διασωθέντες της σφαγής. Ήταν τότε μόλις 16 ετών. Δεν συνέβη, όμως, το ίδιο με αγαπημένα του πρόσωπα που εκτελέστηκαν. Ο Mersudin αργότερα σπούδασε εγκληματολογία στο Πανεπιστήμιο του Σεράγεβο και σήμερα εργάζεται στον δημόσιο τομέα. Τον συναντώ στη Σρεμπρένιτσα. Οι μνήμες ανεξίτηλες, ο λόγος του χειμαρρώδης.  

«Ζούσαμε στη Σρεμπρένιτσα σχεδόν σ΄ όλη τη διάρκεια του πολέμου, αλλά όταν είδαμε ότι τα πράγματα άρχισαν να σκουραίνουν, φοβηθήκαμε και φύγαμε με την μητέρα μου για την Τούζλα η οποία προστατευόταν από τον βοσνιακό στρατό… Αρχές Ιουλίου του 1995 μάθαμε ότι οι Σερβοβόσνιοι είχαν περικυκλώσει την πόλη. Την ίδια περίοδο καθημερινά άρχισαν να καταφθάνουν στην Τούζλα εκατοντάδες άνθρωποι, οικογένειες με μικρά παιδιά, γυναικόπαιδα, ηλικιωμένοι. Όλοι ήταν τρομοκρατημένοι. Ιδιαίτερα μετά την 12η Ιουλίου ακούγαμε φοβερές ιστορίες για εκτελέσεις, για μαζικούς τάφους. Καταλαβαίνετε την αγωνία μας. Όσοι είχαμε φύγει νωρίτερα ρωτούσαμε τους νεοαφιχθέντες εάν ήξεραν κάτι για τους συγγενείς μας.

Εμείς είχαμε αφήσει πίσω τον παππού και τον θείο μου που ήταν καρδιοπαθής. Ο πατέρας μου ευτυχώς ήταν μακριά γιατί είχε τραυματιστεί νωρίτερα και νοσηλευόταν σε νοσοκομείο.
Στο αεροδρόμιο της Τούζλα, όπου είχαν στηθεί εκατοντάδες σκηνές για τους πρόσφυγες, βρήκαμε κάποια μέρα την αδελφή του πατέρα μου που μας είπε ότι στο Ποτοτσάρι οι Σερβοβόσνιοι είχαν συλλάβει τον παππού και τον θείο μου. Έκτοτε η τύχη τους αγνοούνταν. Περνούσαν οι μέρες, οι μήνες, αλλά δεν μαθαίναμε τίποτε…

Έξι χρόνια αργότερα ήρθαν τα κακά μαντάτα. Το 2001 είχαν αρχίσει να ανοίγουν τους μαζικούς τάφους και σ΄ ένα από αυτούς, κοντά στο χωριό Πίλιτσα, βρήκαν τη σορό του θείου μου. Με τη θεία μου επισκεφτήκαμε το νεκροτομείο στην Τούζλα, όπου η ίδια τον αναγνώρισε από τα ρούχα που φορούσε. Δύο χρόνια αργότερα κάναμε τον τάφο του στο Ποτοτσάρι και το 2004 αποφάσισα να έρθω με την οικογένειά μου πάλι στην Σρεμπρένιτσα. 

Ρωτώ τον Mersudin να σχολιάσει τη στάση των ολλανδών κυανόκρανων έναντι των αμάχων.

«Οι Ολλανδοί έλεγαν σε όσους μουσουλμάνους είχαν όπλα να τα καταθέσουν, ότι δεν τα χρειάζονται, ότι είναι ασφαλείς στη Σρεμπρένιτσα, διότι βρίσκονται αυτοί εκεί για να τους προστατέψουν από τυχόν επιθέσεις Σερβοβόσνιων. Το άσχημο είναι ότι οι συμπατριώτες μου τους πίστεψαν. Για αυτό και εξεπλάγησαν όταν διαπίστωσαν ότι η ειρηνευτική δύναμη δεν έκανε τίποτε, απολύτως τίποτε όταν η πόλη περικυκλώθηκε από τις σερβοσνιακές δυνάμεις. Δεν μου αρέσει να μιλώ για αυτά, αλλά κατά τη γνώμη μου τα Ηνωμένα Έθνη και όχι μόνον οι Ολλανδοί κυανόκρανοι είναι ένοχα για ό,τι συνέβη…  

Δεν ήταν εύκολο για μένα. Τα πρώτα χρόνια μετά την γενοκτονία μισούσα όλους τους Σέρβους, αλλά μεγαλώνοντας κατάλαβα ότι δεν είναι όλοι εθνικιστές. Δεν είναι όλοι τσέτνικς. Για παράδειγμα ένας από τους στρατηγούς του βοσνιακού στρατού ήταν Σέρβος. Το ίδιο συμβαίνει και σήμερα. Έμαθα, λοιπόν, να κρίνω τους ανθρώπους με βάση όχι την καταγωγή τους, αλλά για αυτό που είναι. Εδώ στην Σρεμπρένιτσα, άλλωστε, ζουν και σήμερα Σέρβοι. Συμβιώνουμε όπως και πριν τον πόλεμο ειρηνικά».

Στο τέλος της συζήτησής μας τον ρωτώ τι πιστεύει για το μέλλον.

«Δεν ξέρω εάν θα έχουμε πάλι πόλεμο. Δεν ξέρω εάν οι επόμενες γενιές θα έχουν προβλήματα. Ανησυχώ, όμως, γιατί οι εθνικιστές λένε ότι δεν ολοκλήρωσαν τα σχέδιά τους. Ανησυχώ γιατί οι Σέρβοι στα σχολεία τους δεν διδάσκουν στα παιδιά ότι έγινε μια γενοκτονία εδώ στον τόπο μας, στην Σρεμπρένιτσα».

Σε μια έκταση πολλών στρεμμάτων στο Ποτοτσάρι, δύο μόλις χιλιόμετρα μακριά, βρίσκονται πλέον χιλιάδες τάφοι των θυμάτων της γενοκτονίας, ενώ στην είσοδο του κοιμητηρίου σ΄ ένα ημικύκλιο πάνω σε κατάλευκες μαρμάρινες πλάκες έχουν χαραχθεί τα ονόματα των αδικοχαμένων. Ακριβώς απέναντι, στις άλλοτε εγκαταστάσεις της ειρηνευτικής δύναμης, όπου ακόμη φαίνονται ξεθωριασμένα από τον χρόνο τα σύμβολα των UN, στους τοίχους του Κέντρου Μνήμης της Σρεμπρένιτσα αποτυπώνεται σε μια έκθεση φωτογραφιών, βίντεο και έντυπου υλικού η τραγωδία ενός λαού λεπτό προς λεπτό τις μαύρες εκείνες μέρες του Ιουλίου του 1995.

«Θα ξέρετε βέβαια εκείνη τη φωτογραφία που απεικονίζει έλληνες εθελοντές να υψώνουν την ελληνική σημαία πάνω σε μια ορθόδοξη εκκλησία της Σρεμπρένιτσα, μαζί με εκείνες της Σερβίας, της Βεργίνας και του Βυζαντίου, και την άλλη που δείχνει τον Mladic να πανηγυρίζει μαζί τους. Να, εδώ συνέβη» -και δείχνει ένα σημείο πολύ κοντά- είναι τα πρώτα λόγια που λέει ο Azir Osmanovic, ο επιμελητής της έκθεσης που παρουσιάζεται στο Κέντρο Μνήμης της Σρεμπρένιτσα στη σύζυγό μου Άννα μόλις συστήνονται και μαθαίνει ότι είμαστε από την Ελλάδα. Τα ίδια ακριβώς λόγια μου είχε πει στο τέλος της συνέντευξης και ο Mersudin Hasanovic. Σε κανέναν δεν διέκρινα κάποιο ίχνος έχθρας ή διάθεση καταγγελίας. Μάλλον πίκρα, στενοχώρια για τη στάση της Ελλάδας τότε και σήμερα. 

«Δεν εκπροσωπούμε κανέναν, αλλά ως Έλληνες νιώθουμε ντροπή και την ανάγκη να ζητήσουμε συγνώμη» ήταν αυθόρμητα τα λόγια της Άννας.

Πράγματι ενώ τόσα χρόνια μετά, η Σερβία επισήμως έχει αποδεχθεί τις ευθύνες της για τη σφαγή της Σρεμπρένιτσα και ο πρόεδρος της χώρας ζήτησε συγγνώμη, ενώ οι εννέα ηθικοί αυτουργοί αυτού του εγκλήματος κατά της ανθρωπότητας, συμπεριλαμβανομένων του Karadžić και του Mladić, έχουν καταδικαστεί σε ισόβια από το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο για την πρώην Γιουγκοσλαβία, με τα διεθνή Μέσα να προβάλουν το θέμα στα πρωτοσέλιδά τους, το συντηρητικό κατεστημένο στην Ελλάδα, από ρασοφόρους, πολιτικούς και κυρίαρχα Μέσα μέχρι ένα τμήμα της κοινής γνώμης, εξακολουθούσε να έχει μια διαφορετική αντίληψη ή και άγνοια για την γενοκτονία της Σρεμπρένιτσα, θεωρώντας ότι «το τόξο της Ορθοδοξίας κινδυνεύει από το Ισλάμ». Επισήμως το κράτος κρατούσε σιγή ιχθύος και στο παρασκήνιο κάποιοι μιλούσαν ακόμη για «συνωμοσίες των ιμπεριαλιστών» και χαρακτήριζαν «ήρωες» τους δολοφόνους αμάχων. Στη δημόσια σφαίρα η επιχείρηση συγκάλυψης και η απουσία αυτοκριτικής διάθεσης συνεχιζόταν.

1.  Οι New York Times θα δημοσιεύσουν ένα πλήρες ρεπορτάζ για τη σφαγή πολλούς μήνες αργότερα, στις 29/10/1995, χάρη στη συνεργασία τεσσάρων δημοσιογράφων, δύο από τη Νέα Υόρκη (Stephen Engelberg και Tim Weiner) και δύο ανταποκριτών της εφημερίδας σε Βελιγράδι και Σεράγεβο (Jane Perlez και Raymond Bonner). 
2.  Στα σερβικά Uco σημαίνει Δάσκαλος.
3.  Σε ποδοσφαιρικό αγώνα της ελληνικής εθνικής ομάδας με τη Βοσνία, τον Νοέμβριο του 2016, έλληνες χρυσαυγίτες ύψωσαν πανό που έγραφε στη σερβική γλώσσα «Noz, zica, Srebrenica», δηλαδή «Μαχαίρι, συρματόπλεγμα, Σρεμπρένιτσα».