Στις 23 Φεβρουαρίου 1917, η ρωσική  επανάσταση έθετε τέλος στην μακραίωνη μοναρχία και άνοιγε τον δρόμο στο σοβιετικό καθεστώς, που αποτέλεσε το μεγαλείο και την φρίκη της ΕΣΣΔ επί εβδομήντα χρόνια. Σήμερα, η Ρωσία του Βλαντιμίρ Πούτιν δυσκολεύεται να βρει τα λόγια για τον εορτασμό μιας αμφιλεγόμενης επετείου. Συνάντηση με τον ιστορικό Νικολά Βερτ.

Πώς αντιλαμβάνεται το σημερινό ρωσικό καθεστώς το έτος 1917;

Το Κρεμλίνο αισθάνεται άβολα. Η επανάσταση είναι ένα κεφάλαιο που ενοχλεί πάρα πολύ την ιδεολογία που έχει αρχίσει να εγκαθιδρύεται. Πρόκειται για ένα συνταρακτικό επεισόδιο αμφισβήτησης του κράτους από την κοινωνία, διάσπασης και αποδυνάμωσής του. Την στιγμή που σήμερα η επίσημη ιδεολογία βασίζεται στην συγχώνευση, όχι μεταξύ του κόμματος και του λαού, όπως στην σοβιετική εποχή, αλλά μεταξύ του κράτους και του λαού.

Από αυτήν την άποψη, δεν υπάρχει παρά μόνο μία θεμελιώδης στιγμή μεγαλείου και αυτή είναι  ο «μεγάλος πατριωτικός πόλεμος» [ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος στην Ρωσία]. Εορτάζεται επίσης η εκβιομηχάνιση και η ενίσχυση της Σοβιετικής Ένωσης από τον Στάλιν κατά την δεκαετία του 1930. Εξ ου και η ασάφεια και η σύγχυση για τις εκδηλώσεις μνήμης του 1917.  Ενώ ο εορτασμός της  επετείου του Οκτώβρη 1917 αποτελούσε την κυριότερη σοβιετική εορτή  επί δεκαετίες, δεν είναι πια εθνική εορτή, ούτε καν αργία.  Στα δε μέσα  της δεκαετίας του 1990, αντικαταστάθηκε από μια αόριστη ημέρα για την εθνική ενότητα.

Το σημερινό καθεστώς  δεν μπορεί να αποφασίσει σχετικά με το τι θα έπρεπε να εορτάζεται…

Δεν θα εορτάζεται ο Λένιν, ο οποίος ενσαρκώνει τον αθεϊστικό υλισμό. Η σχέση των Μπολσεβίκων έναντι της Εκκλησίας, η οποία έχει ανακτήσει την ισχύ της, είναι πολύ προβληματική. Ούτε και ο Στάλιν υπήρξε πιο τρυφερός με την Εκκλησία, όμως το ενδιαφέρον επικεντρώνεται στην θρησκευτική πολιτική του μετά το 1941, έπειτα από την μεγάλη πατριωτική συμφιλίωση του καλοκαιριού, που ακολούθησε την επίθεση των Ναζί στην ΕΣΣΔ.

Άραγε, ορισμένοι μύθοι του 1917 είναι ακόμα ζωντανοί;

Για εκείνους που ανήλθαν στην εξουσία στη Ρωσία αμέσως μετά την κατάρρευση της ΕΣΣΔ, η εξήγηση ήταν ολοφάνερη: υιοθέτησαν τη φιλελεύθερη θεωρία της συνωμοσίας που είχε εξυφανθεί από στοιχεία βαθύτατα ξένα προς τον ρωσικό λαό, ήτοι τους Μπολσεβίκους, μια συμμορία εγκληματιών αργυρώνητων από την Γερμανία,  οι οποίοι  δεν είχαν καμία λαϊκή νομιμοποίηση… Κάτι που επέτρεπε την καταδίκη του κομμουνισμού.

Για τον Πούτιν ωστόσο, είναι λιγότερο προφανές, διότι δεν μπορεί στ’ αλήθεια να επιμένει στην εικόνα ενός Λένιν, ως έμμισθου των Γερμανών και την ίδια στιγμή να εξυμνεί τον Στάλιν, ιδεολογικό κληρονόμο του προηγουμένου. Έτσι, η ρωσική κυβέρνηση ρίχνει λίγο τους τόνους ως προς τον Λένιν, και σήμερα ο Στάλιν είναι εκείνος που ενσαρκώνει το εθνικό μεγαλείο.

Οι σημερινοί κομμουνιστές, με επικεφαλής τον Ζιουγκανώφ [αρχηγό του Ρωσικού κομμουνιστικού κόμματος], εορτάζουν έναν εθνικό μπολσεβικισμό, δηλαδή και σε αυτό το σημείο την γραμμή του Στάλιν, ο οποίος υποστήριξε τον σοσιαλισμό εντός μίας μόνο χώρας, αντιθέτως προς τον Λένιν, ο οποίος ήταν οπαδός μιας παγκόσμιας επανάστασης. Ο Λένιν, ως ιστορικό πρόσωπο, φαίνεται να προκαλεί δυσφορία εν σχέσει με τον εθνικιστή Στάλιν που συνάδει περισσότερο με το πνεύμα του σύγχρονου πατριωτισμού.

Ο Λένιν βέβαια εξακολουθεί να εκτίθεται στο Μαυσωλείο της Κόκκινης Πλατείας. Δεν μιλούν όμως πλέον γι’αυτόν. Η εξουσία δεν αποφαίνεται, ούτε προτείνει έναν δομημένο λόγο. Διότι στην πραγματικότητα, δεν ξέρει τι να κάνει με το 1917. Θα υπάρξουν πανεπιστημιακά συνέδρια, κανένας  όμως πραγματικός εορτασμός της εκατονταετηρίδας.

Επιμένουν περισσότερο στο πριν και το μετά, στην συνέχεια της μακραίωνης ρωσικής ιστορίας. Τα τριακόσια χρόνια της δυναστείας των Ρομανώφ το 2013, ήταν πιο εύκολο να εορταστούν, καθώς μας επέτρεπε να αναστοχαστούμε το μεγαλείο της Ρωσίας, όταν ήταν αυτοκρατορία, επιδιδόμενοι σε ένα παρελθοντολογικό και νοσταλγικό  kitsch, των χοροεσπερίδων και των συγκεντρώσεων των δοκίμων. Η ρωσική μνήμη παραμένει ωστόσο ακρωτηριασμένη ως επί το πλείστον, αναφορικά με τα πραγματικά σημαίνοντα επεισόδια της ιστορίας του 20ού αιώνα, τα στρατόπεδα της Γκουλάγκ, την καταστολή… Αυτό δεν ήταν αποκλειστικότητα του 1917.

Της Βερονίκ Ντορμάν στην Liberation
Μετάφραση-Επιμέλεια: Γεωργία Πρωτογέρου