Στις πολυκατοικίες αυτές, που γκρεμίζονται τώρα από τους βομβαρδισμούς και πέφτουν σαν τραπουλόχαρτα, έχω ζήσει. Καμάρια της Γάζας και των εργολάβων της, στέκονταν ψηλά στους 20 ορόφους και αγναντεύαν όλη την θάλασσα, όλη τη Μεσόγειο. Από τόσο ψηλά, το βράδυ με φεγγάρι, η θέα της φαρδιάς αμμουδερής ακτής της Γάζας και του ασημένιου μονοπατιού μέσα στη Μεσόγειο ήταν μαγευτική. «Με καλό καιρό, σε τρεις μέρες είσαι στη Κρήτη» σκεφτόμουνα.

Εκεί έμεινα τον πρώτο καιρό, αρχές του 1996. Θυμάμαι μια τέτοια νύχτα, αγναντεύοντας το πέλαγος πρόσεξα για πρώτη φορά τον μουεζίνη στη βραδινή προσευχή. Τον είχα ξανακούσει, δεν ήξερα αν είναι ο ίδιος καν, αλλά εκείνη τη βραδιά ο τόνος μου φάνηκε σπαρακτικός.

Ήτανε χρόνια ανάτασης για τους Παλαιστίνιους, ελπίζανε ότι οι συμφωνίες του Όσλο θα ξημέρωναν καλύτερες μέρες για αυτούς και τη πατρίδα τους. Περιμένανε τον Αραφάτ να επιστρέψει, και οι Ισραηλινοί θα παρέδιδαν σταδιακά την πολιτική διοίκηση (περιοχές Α του Όσλο), στην Παλαιστινιακή Αρχή, σε κάποιες πόλεις της Δυτικής όχθης και στη Γάζα, με προτεραιότητα «Gaza first».

Οι δήμαρχοι ήταν ακόμα διορισμένοι από τους Ισραηλινούς. Η Λωρίδα της Γάζας είναι ένα αμμώδες παραλληλόγραμμο με μήκος 40 χλμ. και μέσο πλάτος γύρω στα 10 χλμ., αν και σε κάποια σημεία φτάνει και στα μόνο 5 χλμ.Μετά μετακόμισα σε άλλη γειτονιά της Γάζας. Για αρκετό καιρό νοίκιασα σε μια γειτονιά, ας πούμε την Καλλιθέα της Γάζας, με όμορφα διώροφα σπίτια με κήπους και περιβόλια. Στη Γάζα, στους δρόμους, όπως εμείς φυτεύουμε τις νεραντζιές, αυτοί βάζουν ένα άλλο δέντρο με πολύ όμορφο κορμό, σαν γλυπτό. Ήταν πολύ όμορφη γειτονιά.

« Έτσι όμορφη θα ήταν η Γάζα πριν το ‘49» σκεφτόμουν, πριν αρχίσουν να συρρέουν απελπισμένοι δεκάδες χιλιάδες άνθρωποι – οι πρόσφυγες. Και μετά πάλι το ‘67 και άλλοι ακόμα. Εκεί κοντά ήταν όλες οι υπηρεσίες των Ηνωμένων Εθνών, UNDP, UNWRA. Η σπιτονοικοκυρά μας θυμάμαι, μια μέσης ηλικίας καλοβαλμένη και καλλιεργημένη γυναίκα -ήτανε δασκάλα-, είχε στο σαλόνι της κρεμασμένο ένα κάδρο με φωτογραφία του μοναχογιού της, του Χουσάμ.

Τον Χουσάμ τον είχε δολοφονήσει η Μοσάντ στην Ιταλία. Θυμάμαι την αγορά της Γάζας, κοντά στη Τζαμπάλια στα βόρεια, ένα ανθρώπινο μελίσσι, εκατοντάδες άνθρωποι που ζουζούνιζαν σε ατμόσφαιρα γιορτής. Έψαχνα για άνηθο. Είχα μάθει τη λέξη στα αραβικά και ρώταγα όλους τους πωλητές. Κανείς δεν είχε. Μέχρι που έπεσα πάνω σε ένα νεαρό παλληκάρι, έναν όμορφο και ξανθό- σπάνιο πολύ το τελευταίο- Παλαιστίνιο πωλητή σε κάποιο πάγκο. Με νοήματα μου έγνεψε να τον ακολουθήσω. Αφήνοντας την αγορά με οδήγησε στο σπίτι του, εκεί κοντά. Σε ένα ισόγειο διαμερισματάκι, σε μια από τις μεγάλες πολυκατοικίες της Τζαμπάλια-  με χώμα για δάπεδο, στο μοναδικό δωματιάκι καθόταν η γυναίκα του με το μικρό τους μωράκι. Στην κουζίνα είχε ένα ματσάκι με άνηθο και μου το έδωσε.

Είχα αποσβολωθεί. Το παληκάρι αυτό είχε αφήσει τη δουλειά του για να με πάει στο σπίτι του να μου δώσει τον άνηθο που ήθελα. Ποτέ δεν θα ξεχάσω την οικογένεια αυτή μέσα στο δωματιάκι με το χωμάτινο δάπεδο και τους τοίχους από τσιμεντόλιθα, που μου φάνηκε -στο φως του λαμπρού ήλιου που έμπαινε από το παραθυράκι-, σαν να έβλεπα σε πίνακα του Ραφαήλ την οικογένεια του Ιωσήφ με τον μικρό Χριστό.Θυμάμαι τη Ράφα γιατί εκεί δούλευα, στις Τεχνικές Υπηρεσίες του Δήμου.

Η Ράφα είναι η τέταρτη πόλη, μετά τη Γάζα, το Ντειρ-ελ-μπαλα και τη Χαν Γιούνις, χτισμένη στην νότια άκρη της λωρίδας (όπου αρχίζει το Σινά), και μάλιστα η μισή ανήκει στην Αίγυπτο. Είναι χωρισμένη στη μέση με ψηλά συρματοπλέγματα, φυλάκια-πύργους με στρατιώτες, και στην ουδέτερη ζώνη περιπολούν Ισραηλινά τζιπ με πολυβόλα. Οι ντόπιοι -μέλη της ίδιας οικογένειας- που τους έτυχε να βρεθούν σε δύο διαφορετικά κράτη, πήγαιναν και μιλούσαν μέσα από τα συρματοπλέγματα σε ειδικά σημεία όπου τους άφηναν οι Ισραηλινοί.Εκείνη τη εποχή το 30% της λωρίδας κατεχόταν από εποικισμούς οι οποίοι είχαν δικό τους οδικό δίκτυο, και δεν επιτρεπόταν σε κανένα άλλον πρόσβαση.

Οι έποικοι -οι περισσότεροι Αμερικανοεβραίοι- έβγαιναν από τη Γάζα να πάνε στις δουλειές τους και ξαναγύρναγαν το απόγευμα. Μια φορά που αθέλητα-ηθελημένα μπήκα σε ένα τέτοιο δρόμο, πριν κάνουμε 100 μέτρα, μας είχαν προλάβει 2 τζιπ με στρατιώτες με τα όπλα τους προτεταμένα. Κάθε πρωί που πήγαινα στη δουλειά από τη Γάζα στη Ράφα -καμιά 35αριά χιλιόμετρα  από τον μεσόγειο δρόμο- με σταμάταγε Ισραηλινός στρατιώτης και, αν ήμουν μόνος στο αμάξι, με γύριζε πίσω, δεν με άφηνε να περάσω, «Security issues». Έτσι και εγώ μετά από λίγο καιρό λίγο πριν από το φυλάκιο, έπαιρνα ωτο-στοπ κάποιο πιτσιρικά, οπότε, καθώς ήμασταν δύο στο αμάξι, πέρναγα το τσεκποιντ και έφτανα στη Ράφα.

Δεν υπήρχε παραλιακός δρόμος γιατί στο μεταξύ παρεμβάλλονταν δύο Ισραηλινοί εποικισμοί. Μεταξύ τους υπήρχαν τα στρατόπεδα – παραγκουπόλεις των προσφύγων.

Χιλιάδες άνθρωποι στοιβαγμένοι σε ‘πόλεις’ από τσιμεντόλιθα και λαμαρίνες, και στη μέση, στα στενά χωμάτινα σοκάκια έτρεχαν τα αυλάκια της αποχέτευσης. Τα παιδιά πάντως, όλη η ατελείωτη μαρίδα, ήταν χαρούμενα, μου γέλαγαν και μου φώναζαν κάθε φορά που πέρναγα επιστρέφοντας.Όλοι τους ήταν φιλόξενοι και φιλικοί από τον πιο φτωχό έως τους πλούσιους και μορφωμένους.

Ιδιαίτερα οι ξένοι είχαμε την τιμητική μας. Μας θεωρούσαν βοηθούς, φίλους και μάρτυρες τους, μάρτυρες ότι δεν είναι τα τέρατα που τους παρουσιάζουν, μάρτυρες της δυστυχίας και της καταπίεσής τους. Εμάς μάλιστα τους Έλληνες μας είχαν ιδιαίτερη συμπάθεια, ξέρανε για τη βοήθεια που τους πρόσφερε η τότε ελληνική κυβέρνηση όταν μεταφέρθηκε το στρατηγείο της Φατάχ από τη Βηρυτό στη Τυνησία και ότι πρώτη εκείνη στην Ευρώπη είχε αναγνωρίσει το PLO.

Μερικοί, πιο διαβασμένοι, μου είπαν ότι οι Παλαιστίνιοι κατάγονται από τους Κρήτες. Όταν σε μια εκδήλωση για τους φυλακισμένους στη Ραφα, είδα τους χορούς τους, πείστηκα. Απόρησα τότε γιατί κάποιοι ειδικοί, κάποιο πανεπιστήμιο, δεν κάνει αυτή την έρευνα.Στη Ράφα όλη η παραλία ήταν κατειλημμένη από Ισραηλινό εποικισμό. Πράγμα που σημαίνει ότι αυτοί οι άνθρωποι, μερικές εκατοντάδες μέτρα από τη θάλασσα δεν είχαν πρόσβαση σε αυτή. Τους θυμάμαι να στοιχίζονται σε μακριές σειρές, μπροστά από τα τσεκπόιντ,  για να πάνε στη παραλία να δούνε τους συγγενείς τους ή να δροσιστούν στη θάλασσα – στην υπέροχη αμμουδερή παραλία της Γάζας.Στη Ράφα γνώρισα πολλούς συναδέλφους μου, μηχανικούς.

Οι περισσότεροι είχανε σπουδάσει στο Κάιρο η στη Τουρκία (από τη Δ. Όχθη ερχόντουσαν πολλοί και στην Ελλάδα). Ο Ισάμ, μηχανολόγος μηχανικός, μου έλεγε ότι όταν γύρισε από τις σπουδές του οι Ισραηλινοί του πρότειναν να γίνει πληροφοριοδότης τους. Απ’ ότι είδα, από αυτή τη δοκιμασία είχαν περάσει όλοι. Σε καλόπιαναν στη αρχή, σου λέγαν πόσο καλό θα ήταν αυτό για σένα και την οικογένειά σου (για να βγει και να ξαναμπεί κάποιος ντόπιος στη Γάζα τότε -όπως και τώρα- ήταν κάτι περίπου αδύνατο, έστω και για λόγους υγείας), και αν αυτό δεν έπιανε, σε φοβέριζαν. Η πιο τραγική περίπτωση όμως είναι να είχαν οι υπηρεσίες τους κάτι για σένα και να σε εκβίαζαν. Αυτό το κάτι μπορούσε να είναι οτιδήποτε μυστικό δικό σου ή στενού συγγενή σου, κάτι ποινικό, μια σεξουαλική προτίμηση η μια μοιχεία, κλπ. Γνώρισα ένα τέτοιο άτομο, τον Μούσμπαχ. Βέβαια μετά το καταλάβαμε, γιατί έμαθα ότι αυτοκτόνησε. Δούλευε στο UNDP, ήταν ένας μελαχρινός νέος, πολύ ευγενικός, κοντός και γεροδεμένος που στηριζόταν σε πατερίτσα. Το όνειρό του (που το πραγματοποίησε) ήταν να επισκεφτεί την Αγγλία. Φαίνονται όλα τόσο πράσινα εκεί, έλεγε.

Ο Μούσμπαχ με είχε πάει σε μια ανασκαφή στη Γάζα όπου Γάλλοι αρχαιολόγοι είχαν αποκαλύψει το πανέμορφο ψηφιδωτό δάπεδο μιας πρωτοχριστιανικής εκκλησίας (η Γάζα είναι από τις αρχαιότερες πόλεις στον κόσμο, στη Ράφα αναποδογύριζες την άμμο και έβρισκες αρχαία νομίσματα). Ανακάλυψα ότι δεν υπήρχε παλαιστινιακή οικογένεια που να μην έχει μέλος της στη φυλακή. Όταν έμπαινες στο σαλόνι ενός σπιτιού, οι φωτογραφίες των μαρτύρων -των νεκρών του αγώνα- και τα κάδρα τους κάλυπταν τους τοίχους. Το ίδιο και οι αφίσες στις μάντρες.

Θυμάμαι τον πορτοκαλεώνα στα βόρεια της Γάζας κοντά στο Έρετζ. Με είχε πάει να μου τον δείξει με καμάρι ένας φίλος, ο Χουσεΐν. Στη Γάζα η οικονομία -εκτός από βιοτεχνίες- φασόν για ισραηλινές εταιρείες, τα εμβάσματα των αποδήμων, την διεθνή και διμερή βοήθεια και τα μεροκάματα από εργασία στο Ισραήλ- βασιζόταν σε εξαγωγές εσπεριδοειδών και λουλουδιών. Εκεί καλλιεργούνε την ποικιλία της Χάιφα, που είναι (μαζί με τα αργίτικα) τα νοστιμότερα πορτοκάλια του κόσμου. Όμως τέτοια προϊόντα πρέπει να μεταφερθούν γρήγορα στον προορισμό τους αλλιώς η αξία τους καταρρέει. Που σημαίνει ότι πρέπει να περάσουν από το Έρετζ, το συνοριακό φυλάκιο.Και βέβαια θυμάμαι το Έρετζ. Πως να ξεχάσει κανείς το Έρετζ! Η μόνη δίοδος στο Ισραήλ, ένα τεραστίων διαστάσεων συνοριακό φυλάκιο με ειδικές πλατφόρμες για τα φορτηγά, τις νταλίκες και τους ΙΧ-δες, οι περισσότεροι ξένοι, expats. Εμείς -ανάλογα με τις συνθήκες- περιμέναμε όχι πολύ, καμιά ώρα μέχρι να ελέγξουν το αμάξι και τα χαρτιά μας.

Όμως οι νταλικιέρηδες, αυτοί που μετέφεραν της Γάζας τα λουλούδια ή τα πορτοκάλια, συχνά περιμένανε ολόκληρες ημέρες. Φυσικά, μετά από δύο μέρες τα προϊόντα τους είχανε αχρηστευτεί. Αυτό τους το κάνανε όποτε θέλανε. Το πιο όμως εντυπωσιακό -το πιο επιβλητικό και το μεγάλο- ήταν οι χιλιάδες εργάτες που έρχονταν εκεί από τις 5 τα ξημερώματα. Μπαίναν στον μακρύ διάδρομο ένας-ένας σαν τα ζώα, βγαίναν μετά τον έλεγχο από την άλλη και επιβιβάζονταν στα λεωφορεία των εργολάβων που μπορεί να τους πήγαιναν μέχρι και τη Χάιφα, στην άλλη άκρη της χώρας, 4 ώρες στο αμάξι. Εκεί θα δούλευαν σε οικοδομές κυρίως, σε εργοτάξια και αγροτικές εργασίες. Και θα περνούσαν και θα αγνάντευαν τα μέρη που γεννήθηκαν οι παππούδες τους, οι γονείς τους, ακόμα και οι ίδιοι, το Άσκελον (η Ασκελώνα), την Καλκίλια, την Γιάφα στο Τελ Αβιβ, την Χάιφα, μέρη για αυτούς τώρα απαγορευμένα. Το βράδυ θα γύριζαν πίσω γιατί δεν τους επιτρεπόταν διανυκτέρευση στο Ισραήλ. Αυτά όμως μέχρι που το Ισραήλ αποφάσισε να τους στερήσει και από αυτά τα μεροκάματα, το είπαν Jewish labour[1].Αυτά και άλλα θυμάμαι, ήταν 1996-1999.

Από τότε τα πράγματα έχουν χειροτερεύσει δραματικά, έστω και εάν ο Σαρόν αναγκάστηκε να ξηλώσει τους εποικισμούς της Γάζας (τους οποίους κατέστρεψαν πριν φύγουν) γιατί κόστιζαν πολύ. Οι Παλαιστίνιοι -όπως λέει ο Ντέιβιντ Χίρστ- υπήρξαν γενναιόδωροι: στο Όσλο προσφέραν το 70% της ιστορικής πατρίδας τους και αρκέστηκαν οι ίδιοι στο 30%. Όμως, ο Κλίντον τους πρόδωσε ελεεινά στα final status talks (συνομιλίες οριστικού καθεστώτος) στην Αίγυπτο, το 2000.

Έτσι, οι Ισραηλινοί με την στήριξη των Αμερικάνων ξεκίνησαν να λένε ότι δεν είχαν πλέον «συνεταίρο στην ειρήνη», παρόλο που οι Παλαιστίνιοι τους είχαν προσφέρει τόσο απλόχερα τη πατρίδα τους, αρκούμενοι σε ένα κολοβωμένο 30%. Στο μεταξύ, ο Τραμπ ξήλωσε τις υπηρεσίες των ΗΕ και αναγνώρισε την Ιερουσαλήμ σαν πρωτεύουσα. Ξαναπήγα στη Γάζα δύο φορές από τότε και είδα ότι ό,τι είχαμε φτιάξει καταστράφηκε από τις επιδρομές των Ισραηλινών: βομβάρδισαν πανεπιστήμια, σπίτια, γειτονιές ολόκληρες μετατρέψανε σε ερείπια, αναποδογύρισαν και καταστρέψανε όλες τις νταλίκες και τα φορτηγά, ξήλωσαν δρόμους και βιοτεχνίες. Και αυτό κάνουν πάλι σήμερα, Μάϊο του 2021.Τι περιμένουν λοιπόν, τι περιμένουμε όλοι μας από αυτό το λαό, τον πιο αδικημένο λαό από όλους;

Να εξαφανιστεί αυτοβούλως και σιωπηλά από το θέατρο της Ιστορίας για να μην μας ενοχλεί; Τι έλεγαν οι Εβραίοι όταν πάθαιναν τα ίδια;

Ο Σαίξπηρ στον «Έμπορο της Βενετίας» βάζει τον Σαϋλοκ να λέει: «Μη δεν έχει ο Εβραίος μάτια; Μη δεν έχει ο Εβραίος χέρια και όργανα και μέλη και αισθητήρια και αγάπες και έχθρες. Μη δεν τρέφεται από την ίδια τροφή, δεν πληγώνεται από τα ίδια όπλα, δεν αρρωστά από τα ίδια πάθη, δεν γιατρεύεται με τα ίδια γιατρικά, δεν ζεσταίνεται και δεν κρυώνει από το ίδιο καλοκαίρι και τον ίδιο χειμώνα επίσης καθώς και ο Χριστιανός; Αν μας κεντήσετε μη δεν θα αιματώσωμεν; Αν μας γαργαλίσετε μη δεν θα γελάσωμεν;

Αν μας φαρμακεύσετε (=δηλητηριάσετε) μη δεν θα αποθάνωμεν; Και αν μας αδικήσετε δεν θα ζητήσωμεν εκδίκηση; Αν σας ομοιάζουμε και στα άλλα θα σας ομοιάσουμε και εις τούτο. Αν ένας Εβραίος πειράξει έναν Χριστιανό, ποία είναι η ταπεινοφροσύνη του; Εκδίκησις! Αν ένας Χριστιανός πειράξει έναν Εβραίο, τι παράδειγμα υπομονής του έδωκε ο Χριστιανός; Εκδίκησιν! Την κακία οπού μ’ εδίδαξες θα σου την κάμω και εγώ, και θα πάγη άσχημα η δουλειά αν δεν ξεπεράσω τον δάσκαλό μου!»

Υ.Γ. τα ονόματα είναι φανταστικά. Μετάφραση του Σαίξπηρ, Ι.Βικέλα.

[1] Hebrew labor ή «κατάκτηση της εργασίας» είναι ένα ιδεώδες που υιοθέτησαν κατά καιρούς κάποιες εβραϊκές κοινότητες στο να προτιμώνται  δηλαδή Εβραίοι από μη Εβραίους στις εργασίες Εβραίων.