Στις 8 Μαΐου 2018, η κυβέρνηση της Λαϊκής Δημοκρατίας του Κονγκό ύστερα από αναφορά σειράς υποψιών για περιπτώσεις Έμπολα στο υπουργείο Υγείας κήρυξε επιδημία στη χώρα. Δέκα ημέρες αργότερα, ανακοινώθηκε ότι ο ιός είχε φθάσει στη Μπαντάκα, μια πόλη 1,2 εκατομμυρίων, και προειδοποίησε ότι αυτό θα μπορούσε να είναι μια «νέα φάση» στην επιδημία.

Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) υπολογίζει πλέον σε εκατοντάδες, 100 έως 300, τα κρούσματα του θανατηφόρου ιού σε περίοδο μόλις τριών μηνών στη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό. Το υπουργείο Υγείας από την πλευρά του ανακοίνωσε ότι κατά το πρόσφατο ξέσπασμα του ιού Έμπολα στη χώρα έχουν εντοπιστεί 54 κρούσματα, στα οποία περιλαμβάνονται 35 επιβεβαιωμένα, 13 πιθανά και 6 ύποπτα, ενώ οι θάνατοι των προσβληθέντων ανέρχονται σε 25.

Για την πιθανότητα να επεκταθεί το ξέσπασμα του ιού Έμπολα στην πρωτεύουσα της χώρας Κινσάσα και σε γειτονικές χώρες, προειδοποίησε ο αναπληρωτής γενικός διευθυντής του ΠΟΥ Πίτερ Σάλαμα.

Την ίδια ώρα η οργάνωση των Γιατρών Χωρίς Σύνορα ανακοίνωσε  ότι τρεις ασθενείς δραπέτευσαν από την καραντίνα που τους είχαν θέσει στην πόλη Μπαντάκα στις όχθες του ποταμού Κονγκό και ότι οι δύο από αυτούς πέθαναν. Ο τρίτος ασθενής βρέθηκε ζωντανός και τέθηκε υπό παρακολούθηση από την αποστολή των Γιατρών Χωρίς Σύνορα στην πόλη αυτή και τον ΠΟΥ, δήλωσε ο επικεφαλής της αποστολής των MSF στην Μπαντάκα Χένρι Γκρέι.

«Θα επαναλάβω τη φράση πως βρισκόμαστε στα όρια της επιδημίας και οι επόμενες εβδομάδες θα κρίνουν εάν το ξέσπασμα επεκταθεί και σε άλλες περιοχές ή αν θα καταφέρουμε να διατηρήσουμε τον έλεγχο», λέει ο γιατρός Πίτερ Σαλάμα, του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας.

Εν τω μεταξύ, η ΠΟΥ έχει αποστείλει σε χιλιάδες δόσεις το εμβόλιο για να αποτρέψει την εξάπλωση του ιού ενώ άλλες ΜΚΟ και υπηρεσίες βοήθειας, έχουν προχωρήσει στην κατασκευή εγκαταστάσεων αντιμετώπισης. Ωστόσο, όπως δημοσιεύει το Al Jazeera, οι ειδικοί στον τομέα της υγείας ανησυχούν ότι η εισαγωγή του ιού στην πόλη Μπαντάκα θα μπορούσε να οδηγήσει σε μια νέα, ενδεχομένως ανεξέλεγκτη φάση της επιδημίας.

Τι είναι ο Έμπολα και από πού προέρχεται;

Η νόσος του ιού Έμπολα ανακαλύφθηκε για πρώτη φορά το 1976 κοντά στον ποταμό Έμπολα στη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό. Η ακριβής προέλευσή του παραμένει άγνωστη, ωστόσο, με βάση τα διαθέσιμα στοιχεία και τη φύση παρόμοιων ιών, οι ερευνητές πιστεύουν σήμερα ότι πρόκειται για ζωονοσογόνο, δηλαδή ασθένεια που μεταδίδεται μεταξύ ζώων και ανθρώπων. Αν και δεν υπάρχουν τα στοιχεία εκείνα που θα θεωρούνταν επαρκή για μία ασφαλή τεκμηρίωση, πλήθος επιστημόνων συνηγορούν πως κύριες «δεξαμενές» του ιού, χωρίς μάλιστα να προσβάλλονται, είναι ορισμένα είδη φρουτοφάγας νυχτερίδας, που αφενός ευδοκιμούν στην υποσαχάρια Αφρική και αφετέρου ταξιδεύουν μεγάλες αποστάσεις.

Σύμφωνα με το ΚΕΕΛΠΝΟ, ο ιός Έμπολα μεταδίδεται από άτομο σε άτομο (και από ζώο σε άτομο), με την άμεση επαφή (μέσω αμυχών του δέρματος ή βλεννογόνων) με αίμα, εκκρίσεις, όργανα, ιστούς ή άλλα σωματικά υγρά μολυσμένων ατόμων, νεκρών ή ζωντανών, καθώς και με την έμμεση επαφή με αντικείμενα που έχουν μολυνθεί από σωματικά υγρά ασθενών. Στους τρόπους μετάδοσης περιλαμβάνεται και η σεξουαλική επαφή χωρίς τη χρήση προφυλακτικού, έως και 7 εβδομάδες μετά την πλήρη ανάρρωση του ασθενή. Η μετάδοση στο χώρο του νοσοκομείου είναι επίσης εξαιρετικά συχνή, εξαιτίας της έκθεσης του υγειονομικού προσωπικού, συνοδών και συγγενών, χωρίς τις απαραίτητες προφυλάξεις. Παρά τις εκτεταμένες έρευνες, δεν υπάρχουν στοιχεία που να αποδεικνύουν πως ο ιός μεταδίδεται μέσω του αέρα.

Ο ιός προκαλεί πυρετό, καταστέλλει τα κύτταρα που ρυθμίζουν την αρτηριακή πίεση και προκαλεί ανεπάρκεια οργάνων. Μόλις μολυνθούν, οι ασθενείς έχουν πολύ μικρές πιθανότητες επιβίωσης. Τα συμπτώματα περιλαμβάνουν, αλλά δεν περιορίζονται σε πυρετό, έμετο, διάρροια και εσωτερική και αιμορραγία.

Πώς έχουν ανταποκριθεί μέχρι στιγμής η κυβέρνηση της ΛΔΚ και η διεθνής κοινότητα;

Ο ΠΟΥ περιγράφει τον Έμπολα ως ενδημικό στη ΛΔΚ, ενώ είναι η ένατη φορά που ο ιός έχει εμφανιστεί απειλητικά τα τελευταία 42 χρόνια. Ο Στέργιος Μόσχος, μοριακός βιολόγος στο Πανεπιστήμιο Northumbria στο Νιουκάστλ της Αγγλίας, δήλωσε στον Al Jazeera ότι ιοί όπως ο ιός Έμπολα, εμφανίζονται συχνά μεταξύ πληθυσμών ζώων που αντιμετωπίζουν περιορισμένη κίνηση.

«Δεν ξέρουμε πού κρύβονται αυτοί οι ιοί στη ζούγκλα πιθανότατα χιλιάδες χρόνια τώρα… παρατηρούμε τους ιούς μόνο όταν πηδούν από ζώο σε άνθρωπο και είναι σε θέση να μεταδοθούν», δήλωσε ο Στέργιος Μόσχος.

Την Τρίτη, η EcoHealth Alliance, μια ερευνητική ομάδα που μελετά την αλληλεπίδραση των ζώων, του περιβάλλοντος και της ανθρώπινης υγείας, υποστήριξε μέσω του προέδρου της, Peter Daszak, στο Al Jazeera ότι, αν και οι γειτονικές αφρικανικές χώρες πρέπει να ενδιαφέρονται περισσότερο, πρέπει να ανησυχούν όλοι στην Ευρώπη και τις ΗΠΑ.

Πολλοί εμπειρογνώμονες στον τομέα της υγείας αλλά και παρατηρητές αναφέρουν ότι τόσο η τοπική όσο και η διεθνής αντίδραση ήταν γρήγορη. Ο Πρόεδρος Joseph Kabila κατάφερε να συγκεντρώσει 4 εκατομμύρια δολάρια για την αντιμετώπιση της έκτακτης ανάγκης, ενώ οι ΗΠΑ δεσμεύτηκαν να συγκεντρώσουν βοήθεια ύψους 7 εκατομμυρίων δολαρίων.

Πολλοί υποστηρίζουν ότι η επιδημία του Έμπολα καταδεικνύει μια μεγαλύτερη κρίση δημόσιας υγείας, πολύ περισσότερο σε μια χώρα που μαστίζεται από μια μακρόχρονη και υποβαθμισμένη ανθρωπιστική κρίση.

Ποιες είναι οι χώρες υψηλού κινδύνου;

Η επιδημία Έμπολα του 2014-6 στη Δυτική Αφρική ήταν η χειρότερη στην ιστορία του ιού. Χώρες όπως η Λιβερία, η Σιέρρα Λεόνε και η Γουινέα βρέθηκαν ανεπαρκώς εξοπλισμένες για να αντιμετωπίσουν τη σύνθετη φύση του ιού και δεν ήταν σε θέση να χειριστούν τους ασθενείς αλλά και τη μετέπειτα φροντίδα των θυμάτων.

Η έλλειψη ιατρών και ιατρικών εγκαταστάσεων για μια δύσκολη και θανατηφόρα ασθένεια της οποίας λίγοι γνώριζαν τις λεπτομέρειες, αναμιγνύονται με μια σειρά από φήμες και θεωρίες συνωμοσίας που συνδυάζονται για ένα πιο καταστροφικό κοκτέιλ. Περισσότεροι από 11.000 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους.

Στο άρθρο του με τίτλο «Ξέσπασμα της ασθένειας του Έμπολα στη Γουϊνέα: Εκεί που η Οικολογία συναντά την Οικονομία», που δημοσιεύτηκε στο PLOS (Neglected Tropical Diseases), ο επιδημιολόγος και ειδικός στις μολυσματικές ασθένειες, Daniel Bausch, με τη συνδρομή της Lara Schwarz, εξηγεί γιατί ο Έμπολα χτύπησε πρώτα τη Γουινέα και στη συνέχεια τις γειτονικές Σιέρα Λεόνε και Λιβερία, αλλά και γιατί τα θύματα του εν έτει 2014 είναι τόσα πολλά.

Τα σύνορα των τριών χωρών βρίσκονται στη μέση μια πυκνής δασικής έκτασης, που αποτέλεσε στο παρελθόν καταφύγιο για δεκάδες χιλιάδες πρόσφυγες των εμφύλιων πολέμων που μάστιζαν επί μία δεκαετία τη Λιβερία, τη Σιέρα Λεόνε και τη γειτονική Ακτή του Ελεφαντοστού. Και ενώ ο Έμπολα κάνει συχνά την εμφάνισή του μέσα από το δάσος, σπάνια μαστίζει τις πόλεις, όπως συνέβη το 2014.

Όπως χαρακτηριστικά επισημαίνει ο Bausch, «βιολογικοί και οικολογικοί παράγοντες μπορεί να καθορίζουν την εμφάνιση ενός ιού μέσα από τα δάση, αλλά οι κοινωνικοπολιτικοί παράγοντες ξεκάθαρα υπαγορεύουν προς τα πού θα κατευθυνθεί.

Όπως επισημαίνει ο δημοσιογράφος και συγγραφέας, Leigh Phillips, στο άρθρο του «Η Πολιτική Οικονομία του Έμπολα» (το πρωτότυπο εδώ, μετάφραση από το Barikat εδώ):

«Αν μια τέτοια επιδημία πήγαινε να ξεσπάσει σε κάποια από τις χώρες της βόρειας Ευρώπης για παράδειγμα, κράτη με τις καλύτερες υποδομές υγείας παγκοσμίως, η κατάσταση θα ήταν πολύ πιο εύκολο να ελεγχθεί.

Δεν είναι μόνο η έλλειψη νοσοκομειακών μονάδων, αλλά και η έλλειψη στοιχειωδών συνθηκών υγιεινής στα υπάρχοντα νοσοκομεία, η απουσία κανονικών μονάδων απομόνωσης και η περιορισμένη στελέχωση ειδικευμένου υγειονομικού προσωπικού που να μπορεί να εντοπίσει ανθρώπους που πιθανών να έχουν μολυνθεί. Ούτε μόνο το ότι οι καλύτερες συνθήκες ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης αποτελούν κρίσιμο παράγοντα για μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα, με οποιαδήποτε διαθέσιμη θεραπεία. Η εξάπλωση της ασθένειας επιδεινώθηκε επιπλέον από τον μαρασμό των βασικών κυβερνητικών υποδομών που σε άλλη περίπτωση θα μπορούσαν να περιορίσουν τις μετακινήσεις πληθυσμών, να ελέγξουν τις υλικοτεχνικές δυσκολίες και να βοηθήσουν στον συντονισμό με τις κυβερνήσεις άλλων χωρών.»

Σε αντίθεση με την περιοχή της Δυτικής Αφρικής, χώρες όπως η ΛΔΚ και η Ουγκάντα έχουν σημαντική εμπειρία με την ασθένεια.

Ωστόσο, ο Στέργιος Μόσχος, από το Πανεπιστήμιο του Newcastle, λέει ότι οι θεωρίες συνωμοσίας συνεχίζουν να «τρέχουν έντονα ​​για το ποιοι προκαλούν και γιατί συμβαίνουν αυτά τα κρούσματα».

Η δυσπιστία και η παραπληροφόρηση είναι ο μεγαλύτερος κίνδυνος για αυτό το ξέσπασμα. Αλλά και παράγοντες όπως το πώς δίνεται η προσοχή στους άρρωστους ανθρώπους, τη θρησκεία, τις δεισιδαιμονίες και τις τελετές ταφής βοηθούν τον ιό να μεταδοθεί» υποστηρίζει.

Ο ΠΟΥ έχει μάθει από τα διδάγματα από τη Δυτική Αφρική και το σύστημα λειτουργεί, αλλά πρέπει να εμπλέξουμε τον τοπικό λαό, όχι να του το υπαγορεύσουμε, λέει.

Σήμερα, δεν υπάρχει θεραπεία για την Έμπολα. Ωστόσο, ένα εμβόλιο, που τώρα ανήκει στην αμερικανική φαρμακευτική εταιρία Merck, έχει προσφερθεί ως η καλύτερη ευκαιρία να περιοριστεί και να ελεγχθεί η εξάπλωση του ιού.

Το εμβόλιο εξακολουθεί να μην έχει άδεια και να είναι σε πειραματικό στάδιο, αλλά χρησιμοποιήθηκε με μεγάλη επιτυχία στη Γουινέα το 2015 και σηματοδοτεί μια σημαντική απόκλιση από τις μεθόδους απομόνωσης και υγιεινής που χαρακτήριζαν τις απαντήσεις στο παρελθόν.

Το εμβόλιο δεν είναι χωρίς τις προκλήσεις του. Για παράδειγμα, απαιτεί ψύξη σε περιοχές όπου συχνά υπάρχει μικρή ισχύς.

Επιπλέον, η διαδικασία δεν είναι μια εφάπαξ υπόθεση. Η ομάδα εμβολιασμού πρέπει να επισκεφθεί όλα τα άτομα που εμβολιάστηκαν την 3η και 14η ημέρα μετά τον εμβολιασμό για να παρακολουθήσουν την πορεία τους.

«Υπάρχει ο κίνδυνος το εμβόλιο να μην είναι τόσο αποτελεσματικό όσο πιστεύουμε. Αυτός ο κίνδυνος εμφανίζεται με όλα τα εμβόλια, αλλά εδώ τα ποσά είναι υψηλότερα», δήλωσε ο Στ. Μόσχος.

Όπου φτωχός κι η μοίρα του….