Υπάρχει προοπτική ένταξης των χωρών των Δυτικών Βαλκανίων στην ΕΕ, όμως ο δρόμος για αυτές τις χώρες είναι ιδιαίτερα μακρύς και κοπιαστικός. Οι προθέσεις της απερχόμενης Επιτροπής ήταν σταθερά θετικές, υπέρ της ένταξης της Βόρειας Μακεδονίας, της Σερβίας, της Αλβανίας και του Μαυροβουνίου, ωστόσο οι μέχρι τώρα εκθέσεις προόδου δείχνουν ότι υπάρχει ακόμη δρόμος.

Η ΕΕ επαναπροσέγγισε τα Δυτικά Βαλκάνια με πραγματικούς ενταξιακούς όρους έπειτα από 15 ολόκληρα χρόνια, δηλαδή με κεντρικό γνώμονα το κράτος δικαίου, την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, των κοινωνικών ελευθεριών, τα ζητήματα διαφάνειας και δημοκρατικής σταθερότητας.

Μέχρι το 2018 κύρια μέριμνα της Κομισιόν και της ΕΕ συνολικά ήταν η επίτευξη των στόχων στο πεδίο της οικονομίας, καθώς και οι αναπτυξιακές προοπτικές. Όλο αυτό το διάστημα που η ΕΕ δεν είχε εμβαθύνει και πιέσει σε ζητήματα καλής γειτονίας, οι τρεις από τις τέσσερις χώρες, εξαιρουμένου του Μαυροβουνίου, αντιμετώπιζαν ζητήματα εθνοτικής φύσης, ως απόρροια του συγκρουσιακού παρελθόντος μετά την διάλυση της Γιουγκοσλαβίας  και τον πόλεμου του Κοσόβου. Σημαντικά ζητήματα που όξυναν την εθνικιστική έξαρση ήταν το ονοματολογικό της Βόρειας Μακεδονίας,  το οποίο λύθηκε με την ιστορική Συμφωνία των Πρεσπών, οι σχέσεις Βελιγραδίου – Πρίστινας, αλλά και η παρεμβατική πολιτική των Τιράνων στο Κόσοβο.

Η ΕΕ, και κυρίως η νέα Κομισιόν και το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, οφείλουν να κινηθούν με μεγαλύτερη αποφασιστικότητα στο ζήτημα της ενταξιακής πορείας. Υπάρχουν δύο διαφορετικές «σχολές» και τάσεις επιρροής εντός της ΕΕ για τα Βαλκάνια: Η μία προκρίνει την επιτάχυνση της ενταξιακής διαδικασίας με γνώμονα τη γεωπολιτική διάσταση των Βαλκανίων, βάζοντας σε δεύτερη μοίρα ουσιώδη ζητήματα ένταξης και τις προϋποθέσεις που απαιτούνται από το ευρωπαϊκό κεκτημένο. Η άλλη τάση προκρίνει τη σταθερή, σχολαστική αξιολόγηση της πορείας ένταξης και αυστηρές εκθέσεις προόδου. Προς το παρόν καμία από τις δύο τάσεις δεν φαίνεται να επικρατεί, ωστόσο κάποιες εξωτερικές πιέσεις ενδέχεται να επιταχύνουν ή να επιβραδύνουν τις εξελίξεις.

Οι εκκρεμείς για ένα τμήμα του συντηρητικού και νεοφιλελεύθερου κατεστημένου στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού διεθνοτικές εντάσεις και οι αποτυχημένες κρατικές δομές μπορούν να οδηγήσουν σε συγκρουσιακές τακτικές από τις τοπικές ηγεσίες στα Δυτικά Βαλκάνια, ειδικά εάν δεν υπάρχει μια ορατή και απτή ενταξιακή πορεία και διαδικασία. Όσες δυνάμεις τρέφουν και συντηρούν ελπίδες για αλλαγή συνόρων και αθέτηση διεθνών Συμφωνιών, μόνο αρνητικά αποτελέσματα μπορούν να προκαλέσουν στην προοπτική ανάπτυξης, ειρήνης και σταθερότητας στην ευρύτερη περιοχή των Βαλκανίων.

Με τις χρόνιες οικονομικές και διοικητικές αδυναμίες που αντιμετωπίζουν τα προς ένταξη κράτη, και με τους μεγαλοϊδεατισμούς να βρίσκουν πάντοτε πρόσφορο έδαφος για να «ανθίσουν», η ενταξιακή πορεία των Δυτικών Βαλκανίων προσλαμβάνει έντονα πολιτικά χαρακτηριστικά. Σε αυτά ακριβώς τα χαρακτηριστικά και τις γεωπολιτικές προκλήσεις θα πρέπει η ΕΕ και οι ευρωπαϊκές ηγεσίες να απαντήσουν και να αντιληφθούν ότι τα κριτήρια ένταξης δεν αποτελούν έναν στεγνό μαθηματικό τύπο, αλλά μια σύνθετη εξίσωση που απαιτεί υποχωρήσεις, συμβιβασμούς και διορατικότητα.

Μπορούν οι ευρωπαϊκές ηγεσίες να διαβλέψουν καταστάσεις και να αποφύγουν σκοπέλους; Το επόμενο διάστημα θα φανεί κατά πόσο η νέα Κομισιόν έχει πάρει το μάθημά της.

*Η ανάλυση περιλαμβάνεται στο 22ο Δελτίο Ευρωπαϊκών Εξελίξεων του Ινστιτούτου Εναλλακτικών Πολιτικών ΕΝΑ, που δημοσιεύεται στο enainstitute.org