Δύο μεγάλες κρίσεις, οι οποίες αποτελούν η μία καθρέφτη της άλλης, κλυδωνίζουν αυτή τη στιγμή την Ευρώπη.

Από τη μία ο Μπόρις Τζόνσον κλείνει το Κοινοβούλιο της Μεγάλης Βρετανίας, μην αφήνοντας περιθώριο αντίδρασης στην αντιπολίτευση, ώστε να αποτρέψει ένα άτακτο Brexit. Από την άλλη, ο φιλόδοξος Ματέο Σαλβίνι, διέλυσε τον κυβερνητικό συνασπισμό, ευελπιστώντας ότι ο ελιγμός του θα οδηγήσει στις κάλπες.

Την περασμένη εβδομάδα, ένας ψηλός άντρας θα έπαιρνε την πτήση προς την Αμπερντίν. Ο Jacob Rees-Mogg είναι όμως πολύ αναγνωρίσιμος στη Βρετανία, επομένως ταξίδεψε incognito, ώστε να μην καταλάβουν οι πολίτες που θα τον συναπαντούσαν ποια ήταν η αποστολή του. Ως πρόεδρος του Ιδιωτικού Συμβουλίου της κυβέρνησης, ήταν στο δρόμο προς τα υψίπεδα της Σκωτίας, και προορισμός του ήταν τα θερινά ανάκτορα της Βασίλισσας Βικτόριας στο Μπαλμόραλ. Η αποστολή του Rees-Mogg και των συναδέλφων του ήταν να συμβουλεύσει την τρισέγγονη της Βικτόριας, την βασίλισσα Ελισάβετ, να αναστείλει την λειτoυργία του Κοινοβουλίου, ενώ η χώρα βαδίζει προς την έξοδο από την Ευρωπαϊκή Ένωση, που έχει προγραμματιστεί για τις 31 Οκτωβρίου, με ή χωρίς συμφωνία, όπως έχει διαμηνύσει ο  Μπόρις Τζόνσον.

Η εξουσία να αναστέλλει κανείς το Κοινοβούλιο εναπόκειται στον μονάρχη, ο οποίος ενεργεί με τη «συμβουλή» του πρωθυπουργού. Οι μονάρχες πάντως, όπως έχει δείξει η ιστορία, κάνουν πάντα αυτό που τους λένε οι πρωθυπουργοί. Αυτή η συγχώνευση της εξουσίας του πρωθυπουργού με τα επίσημα προνόμια του μονάρχη ως αρχηγού κράτους, είναι και το αληθινό μυστικό του βρετανικού άγραφου συντάγματος. Όταν συνδυάζεται με μια σταθερή πλειοψηφία στο Κοινοβούλιο, την ισχυρή κομματική πειθαρχία και την υπεύθυνη πολιτική ηγεσία, είναι ένας εντυπωσιακά ενοποιημένος μηχανισμός εξουσίας. Τι συμβαίνει όμως όταν δεν ισχύει κάτι τέτοιο;

Αυτή η ιδιότυπη κατάσταση εμφανίστηκε πριν από 300 χρόνια ως απάντηση της Βρετανίας στην κρίση της Ευρώπης του 17ου αιώνα. Η άνοδος του καπιταλισμού και οι δυναστικοί αγώνες κατέληξαν σε έναν Τριακονταετή Πόλεμο, που απαντήθηκε με τον απολυταρχισμό. Στα βρετανικά νησιά, μετά από έναν αγώνα εξουσίας που ανέτρεψε δύο μονάρχες, προκάλεσε εμφύλιους πολέμους στην Αγγλία, την Ιρλανδία και τη Σκωτία και κόστισε το κεφάλι ενός βασιλιά, το Ηνωμένο Βασίλειο που σχηματίστηκε το 1707 κυβερνήθηκε από το «στέμμα στο Κοινοβούλιο», με τον πρωθυπουργό να αναδεικνύεται ως ο κρίσιμος σύνδεσμος μεταξύ της Βουλής και του Παλατιού. Δεδομένης αυτής της ιστορικής γενεαλογίας, ήταν αρμοστό να παίξει πρωταγωνιστικό ρόλο στη σημερινή συνταγματική κρίση της Βρετανίας ο Rees-Mogg, ένας άνθρωπος του οποίου η επιδεικτική εμμονή στην παράδοση, έκανε τους συνομιλητές του να τον αναφέρουν ως «αξιότιμο μέλος του 18ου αιώνα».

Αυτός ο ιδιαίτερος μηχανισμός εξουσίας που χαρακτηρίζει το σύστημα του Ουεστμίνστερ μπορεί να είναι ελκυστικός. Από την άποψη των ελέγχων και των ισορροπιών, είναι σαφώς μια ρύθμιση υψηλού κινδύνου. Αλλά κανένας στο Ηνωμένο Βασίλειο δεν έχει αναλάβει πρωτοβουλία να κάνει κάτι για αυτό στο πέρας των αιώνων, καθώς ο επανακαθορισμός των εξουσιών θα συνεπαγόταν δύσκολα συνταγματικά ερωτήματα, που είναι πιο εύκολο για τον καθένα να τα κρύβει κάτω από το χαλί, παρά να τα απευθύνει.

Διατηρώντας τη μυθοπλασία ότι ο πρωθυπουργός «απλώς συμβουλεύει», ο μονάρχης αποφεύγει να αναφέρει την πραγματική κατάσταση των πραγμάτων. Αν και η εξουσία του πρωθυπουργού να αναστείλει το Κοινοβούλιο μπορεί να φαίνεται υπερβολική, γιατί να ασχοληθούμε με τέτοιες ερωτήσεις, όταν η συνήθης πρακτική εξασφαλίζει ότι η εξουσία αυτή χρησιμοποιείται για την επαναφορά της ημερήσιας διάταξης μεταξύ των κοινοβουλευτικών περιόδων; Την τελευταία φορά που εγέρθη ζήτημα για τους πολιτικούς σκοπούς μιας τέτοιας κίνησης, όπως τίθεται σήμερα για τον Μπόρις Τζόνσον, ήταν το 1948, όταν το Εργατικό Κόμμα προωθούσε θεμελιώδεις περιορισμούς στη δύναμη της Βουλής των Λόρδων.

Φυσικά, η βασίλισσα θα μπορούσε να είχε αρνηθεί την… συμβουλή των απεσταλμένων του Τζόνσον, αλλά αυτό θα είχε εμβαθύνει τη συνταγματική κρίση και θα έβγαζε στην επιφάνεια την οργή των λαϊκιστών Brexiteers.

Οι σχέσεις της βασίλισσας με τους πρωθυπουργούς δεν ήταν πάντα καλές, αλλά ποτέ δεν το δήλωσε ανοιχτά. Υπό κανονικές συνθήκες, όταν η κυβέρνηση έχει μια σταθερή πλειοψηφία στο Κοινοβούλιο, αυτή λειτουργεί και ως η πιο καλή «συμβουλή» για το τι πρέπει να κάνει η βασίλισσα. Υπό τις παρούσες συνθήκες όμως, η επιλογή της βασίλισσας να ακολουθήσει τη «συμβουλή» του Τζόνσον σημαίνει ότι υποκλίνεται σε μια ερασιτεχνική κυβέρνηση, με επικεφαλής έναν μην εκλεγμένο πρωθυπουργό, χωρίς σταθερή κοινοβουλευτική πλειοψηφία, που όπως σημειώνει το Foreign Policy, κάνει τα πάντα για ένα Brexit χωρίς συμφωνία, αν και κάτι τέτοιο έχει απορριφθεί από τη βρετανική Βουλή.

Ο λόγος για τον οποία τα προεδρευόμενα πολιτεύματα δεν πέφτουν σε τέτοιους υφάλους είναι γιατί στα συντάγματά τους προβλέπεται δικαστικός έλεγχος, λαμβάνονται υπόψη διεθνείς συμβάσεις Δικαίου και γίνεται σαφής διαχωρισμός του ρόλου του προέδρου και του πρωθυπουργού. Αυτό που αποκαλύπτει η κρίση της Βρετανίας είναι ο λόγος για τον οποίο είναι πολύ σημαντικό το σύνταγμα για μια χώρα.

Την ίδια στιγμή που ο Μπόρις Τζόνσον φίμωνε το κοινοβούλιο διά μέσω της βασίλισσας, ώστε κανένας να μην μπει εμπόδιο στο δρόμο για το Brexit, στον ευρωπαϊκό νότο άλλο ένα κοινοβούλιο κατέβαζε αυλαία. Ήταν αυτό της Ιταλίας, όπου ο ακροδεξιός ηγέτης της Λέγκας του Βορρά, Ματέο Σαλβίνι, αποχώρησε από την κυβέρνηση συνασπισμού, ελπίζοντας να προκαλέσει πρόωρες εκλογές… και να τις πάρει.

Στην ιταλική κρίση, ενεπλάκη επίσης ο αρχηγός του κράτους, ο Πρόεδρος Σέρτζιο Ματαρέλα. Σε αντίθεση με τη βασίλισσα, είναι ένας επαγγελματίας πολιτικός που έχει επιδείξει την προθυμία και την ικανότητά του να ασκεί την κρίση του. Το 2018, ανέστειλε τον διορισμό ενός ευρωσκεπτικού υποψηφίου ως υπουργού Οικονομικών, επειδή τον θεωρούσε επικίνδυνο για την πορεία της Ιταλίας στην ΕΕ. Αυτή τη φορά, αντί να υποκύψει στις ορέξεις του Σαλβίνι, δεν προκήρυξε εκλογές αλλά αντί αυτού με δική του πρωτοβουλία ξεκίνησε σειρά επαφών με τους αρχηγούς των κομμάτων, μέχρις ότου ο πρώην πρωθυπουργός Τζουζέπε Κόντε μπόρεσε να κερδίσει την υποστήριξη Πέντε Αστέρων και του Δημοκρατικού Κόμματος για μια νέα κυβέρνηση.

Αλλά, όπως καταδεικνύει η βρετανική υπόθεση, σε μια κατάσταση ακραίας έντασης στην οποία τα μέρη της σύγκρουσης εκμεταλλεύονται πλήρως όλα τα μέσα εξουσίας, δεν υπάρχει καμία απολιτική στάση. Κάνοντας ότι της λένε, η βασίλισσα απλά μετατρέπεται σε αξεσουάρ ενός συνταγματικού τεχνάσματος που οδηγείται από το ένστικτο επιβίωσης των Συντηρητικών, σημειώνει χαρακτηριστικά το Foreign Policy.

Αυτό που αποκαλύπτει η σύγκριση της Ιταλίας και του Ηνωμένου Βασιλείου είναι η επικίνδυνη φαντασίωση ότι στη βαθιά κοσμική σύγχρονη εποχή, μια πολιτεία μπορεί να στηθεί σε μη πολιτικά θεμέλια. Ο Ιταλός Πρόεδρος βρίσκεται πάνω από την πολιτική κρίση που έχει ξεσπάσει στη χώρα του, αλλά μόνο σε σχετικούς όρους. Είναι πολιτικός που κάνει τη θεσμική δουλειά ενός πολιτικού.

O Οίκος του Ουίνδσορ από την άλλη έχει ως κληρονομιά μια δυναστεία, τελετουργίες, αίγλη και μία σχέση πάθους με τα ΜΜΕ. Αλλά στην παρούσα κρίση, αυτό που καθιστά δυσλειτουργική τη θέση της Ελισάβετ είναι ότι η νομιμοποίησή της ως αρχηγού κράτους προκύπτει από τη διατήρηση της απολιτικής δημόσιας εικόνας της. Σε μια στιγμή ακραίας πολιτικοποίησης, αυτό σημαίνει ότι δεν έχει καμία βάση για να δράσει. Αυτό που υπερισχύει, είναι το ενδιαφέρον επιβίωσης του Οίκου του Ουίνδσορ, που αφήνει το Ηνωμένο Βασίλειο έρμαιο στη φαντασία των αινιγματικών τεχνικών διαδικασιών και του τακτικού ελιγμού της βαθιάς κατακερματισμένης και ασυνάρτητης πολιτικής τάξης της Αγγλίας.