Η παραδοσιακή κινεζική ιατρική (TCM) είναι παγκόσμια. Νωρίτερα φέτος, τα κινεζικά κρατικά μέσα ενημέρωσης ανέφεραν ότι 57 παραδοσιακά ιατρικά κέντρα αναπτύσσονταν σε μέρη τόσο μακρινά όπως η Πολωνία, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, η Γερμανία και η Γαλλία. Με λίγα λόγια, η TCM μπορεί τώρα να βρεθεί σε περισσότερες από 180 χώρες – σχεδόν σε όλα τα αναγνωρισμένα έθνη του κόσμου – και η βιομηχανία της αξίζει περισσότερα από 60 δισεκατομμύρια δολάρια ετησίως.

Την ίδια ώρα, για πρώτη φορά, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) ανακοίνωσε ότι θα αναγνωρίσει επίσημα την παραδοσιακή κινεζική ιατρική, κάτι που πιθανότατα θα αλλάξει καθοριστικά την ιατρική σε όλο τον κόσμο τα επόμενα χρόνια.

Το κυρίαρχο όργανο του ΠΟΥ, η Παγκόσμια Συνέλευση Υγείας, που θα συνέλθει το 2019, θα υιοθετήσει την 11η έκδοση της διεθνούς «Βίβλου» για την υγεία σε όλο τον κόσμο, της «Διεθνούς Στατιστικής Ταξινόμησης των Ασθενειών και Σχετικών Προβλημάτων Υγείας» (ICD-11). Για πρώτη φορά, αυτή η έκδοση θα περιλαμβάνει λεπτομέρειες για τις κατά τόπους παραδοσιακές ιατρικές και ιδίως για την κινεζική, που είναι η πιο διαδεδομένη.

Οι νέες οδηγίες του ΠΟΥ (το κεφάλαιο 26 της νέας έκδοσης της «Βίβλου» του) αναμένεται να υιοθετηθεί από όλα τα κράτη μέλη του έως το 2022. Κάπως έτσι, στο μέλλον π.χ. ένας διαβητικός που θέλει να καταφύγει στην παραδοσιακή κινεζική ιατρική, θα γνωρίζει και πιο επίσημα ότι μπορεί να δοκιμάσει βελονισμό, βότανα, κάψιμο βοτάνων κοντά στο δέρμα του, τσάι από σπανάκι, σέλινο και σόγια κ.α. Για πρώτη φορά στην ιατρική ιστορία, όροι όπως «ανεπάρκεια του τσι στη σπλήνα» θα εισαχθούν στην επίσημη ιατρική ορολογία.

Το πανάρχαιο «τσι» ταράζει τους γιατρούς

Οι χρήσεις της παραδοσιακής κινεζικής ιατρικής χρονολογούνται από 2.500 χρόνια πίσω και βασίζονται σε έννοιες όπως η εξεύρεση αρμονίας μεταξύ αντιτιθέμενων αλλά συμπληρωματικών δυνάμεων. Η παραδοσιακή κινεζική ιατρική βασίζεται θεωρητικά στην έννοια του «τσι», της ζωτικής ενέργειας που υποτίθεται ότι ρέει μέσα στο σώμα κατά μήκος καναλιών (των «μεσημβρινών»). H αποκατάσταση της ομαλής ροής του «τσι» (π.χ. με το βελονισμό σε κατάλληλα σημεία του δέρματος) θεωρείται ότι βοηθά στην επαναφορά της υγείας. Από την άλλη, μια σειρά από παραδοσιακά βότανα υποτίθεται ότι επαναφέρουν την ισορροπία ανάμεσα τις δύο βασικές δυνάμεις του «γιν» και του «γιανγκ».

Για να θεραπεύσουν ή να αποτρέψουν προβλήματα υγείας, οι θεραπευτές χρησιμοποιούν βότανα ή ζωικά μέρη, καθώς και διάφορες πρακτικές νου και σώματος, όπως το τάι τσι (tai chi).

Η αναγνώριση της παραδοσιακής ιατρικής από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας είναι «ένα πραγματικά θετικό βήμα που αναγνωρίζει την παραδοσιακή κινεζική ιατρική ως ιατρική επιλογή για να βοηθήσει τους ανθρώπους», λέει στο National Geographic ο Lixin Huang, εκτελεστικός διευθυντής του Αμερικανικού Κολεγίου Παραδοσιακής Κινέζικης Ιατρικής , στο Ινστιτούτο Μελετών της Καλιφόρνιας.

Στις Ηνωμένες Πολιτείες, οι πρακτικές TCM είναι ήδη δημοφιλείς, με πιο διαδεδομένο το βελονισμό. «Πριν από σαράντα χρόνια στις ΗΠΑ κανείς δεν γνώριζε τον βελονισμό και ήταν παράνομο να ασκείται, αλλά κοιτάξτε σήμερα», λέει ο Lixin Huang.

Φόβοι και αντιρρήσεις από επιστήμονες της Δύσης

Αντίθετα με τον ΠΟΥ, πολλοί δυτικοί γιατροί και επιστήμονες του βιοϊατρικού τομέα, βλέπουν με ανησυχία την κινεζική ιατρική να «σηκώνει κεφάλι» και να «μπαίνει στα χωράφια» τους. Οι επικριτές της παραδοσιακής κινεζικής ιατρικής τη θεωρούν αντιεπιστημονική, μη υποστηριζόμενη από κλινικές μελέτες και μερικές φορές επικίνδυνη για τους ασθενείς.

Μάλιστα, ορισμένοι ανησυχούν ότι η απόφαση του ΠΟΥ, πέραν της αυξανόμενης δημοτικότητας που προσφέρει στην κινεζική ιατρική, μπορεί να «σφραγίσει» τη μοίρα απειλούμενων ειδών που χρησιμοποιούνται για τέτοιες παραδοσιακές θεραπευτικές αγωγές – και μάλιστα να στείλει και είδη που δεν απειλούνται επί του παρόντος σε τροχιά θανάτου λόγω της αυξημένης ζήτησης.

«Θα ήταν εντελώς λάθος αν ο σεβασμός των πολιτισμικών πεποιθήσεων μιας χώρας, της Κίνας, οδηγήσει στην εξαφάνιση της βιολογικής κληρονομιάς της Αφρικής», λέει ο Cathy Dean, διευθύνων σύμβουλος της Save the Rhinos, μια φιλοζωική οργάνωση με έδρα το Λονδίνο. Οι ρινόκεροι και οι παγκολίνοι συγκαταλέγονται μεταξύ των ειδών που κυνηγιούνται και διακινούνται προς τις κινεζικές αγορές για την TCM.

Το μέλλον της ιατρικής

Ορισμένες περιβαλλοντικές ομάδες πιέζουν τους υπεύθυνους για τη λήψη αποφάσεων να επανεξετάσουν και να καταστήσουν σαφέστερες τις προειδοποιήσεις σχετικά με το τι θα μπορούσε ή θα έπρεπε να χρησιμοποιείται από την άγρια φύση.

«Δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι τα είδη που αναζητούνται περισσότερο για την TCM είναι τα πλέον απειλούμενα είδη», λέει ο Chris Shepherd, εκτελεστικός διευθυντής της Monitor, μιας οργάνωσης για την καταπολέμηση του παράνομου εμπορίου άγριων ζώων. «Υπάρχουν ορισμένα είδη που ήδη απειλούνται, λόγω του παραδοσιακού εμπορίου φαρμάκων. Οποιαδήποτε ανάπτυξη σε αυτόν τον τομέα ή αύξηση της ζήτησης μπορεί να είναι καταστροφική για αυτά τα είδη», λέει, «δείχνοντας» παγκολίνους, αιλουροειδή, ρινόκερους και άλλα απειλούμενα ζώα.

Η αλλαγή στην επίσημη διεθνή ταξινόμηση των ασθενειών δεν είναι απλώς θέμα γραφειοκρατίας. Αφορά επίσημα όλες τις τάσεις και στατιστικές υγείας σε παγκόσμιο επίπεδο. Παρέχει το διεθνές πρότυπο για την αναφορά νόσων και υγειονομικών συνθηκών. Και χρησιμοποιείται για να κάνει ασφαλιστικές αποζημιώσεις.

Επειδή υπάρχουν ελάχιστα τυποποιημένα δεδομένα για τα παραδοσιακά φάρμακα, η ΠΟΥ υποστηρίζει ότι τα διεθνώς συγκρίσιμα δεδομένα για τέτοιες διαγνώσεις θα ήταν σημαντικές, παρέχοντας τη βάση για περαιτέρω έρευνα και αξιολόγηση της αποτελεσματικότητάς τους. Ο ΠΟΥ βέβαια συστήνει την εφαρμογή της σύμβασης για το διεθνές εμπόριο των ειδών άγριας πανίδας και χλωρίδας που απειλούνται με εξαφάνιση (CITES), η οποία προστατεύει τους ρινόκερους, τις τίγρεις και άλλα είδη.

Ωστόσο και παρά τις υφιστάμενες νομικές απαγορεύσεις για είδη που απειλούνται με εξαφάνιση, η μαύρη αγορά παράνομων ζωικών προϊόντων ευδοκιμεί, με πολλά ζώα να προορίζονται για την Κίνα – τόσο για την παραδοσιακή ιατρική όσο και για άλλες χρήσεις.

Η TCM από την πλευρά της υποστηρίζει ότι η ανάπτυξη των πρακτικών παραδοσιακής ιατρικής δεν βλάπτει τα ευάλωτα είδη, δεδομένου ότι δεν υπάρχει ποτέ μόνο μία παραδοσιακή θεραπεία για μια συγκεκριμένη ασθένεια, και οι μαθητές της TCM διδάσκονται εκατοντάδες διαφορετικές φόρμουλες.

Οι εναλλακτικές επιλογές στην TCM συχνά δεν αποτελούν αντικατάσταση ενός προς ένα, αλλά μια φόρμα διαφόρων προϊόντων. Ανάλογα με τη διάγνωση, είναι διαθέσιμες 125 εναλλακτικές λύσεις, εναλλακτικές φυτικές ουσίες, λέει ο Steve Given, ένας Αμερικανός ειδικός της παραδοσιακής κινεζικής ιατρικής που συμμετέχει σε ορισμένες από τις διαπραγματεύσεις του ΠΟΥ. Πράγματι, οι επαγγελματίες μπορούν να βρουν εναλλακτικές λύσεις και πρέπει να τις χρησιμοποιήσουν, ώστε αυτά τα είδη να μην εξαφανιστούν, λέει.

Πάντως οι δύο ιατρικές «σχολές» βρίσκονται εδώ και καιρό σε φάση αλληλεπίδρασης. Κατεστημένοι φορείς όπως τα Εθνικά Ινστιτούτα Υγείας των ΗΠΑ έχουν δημιουργήσει μονάδες για τη μελέτη των παραδοσιακών ιατρικών πρακτικών και φαρμάκων, ενώ οι ειδικοί στην ΠΚΙ ολοένα συχνότερα δέχονται να κάνουν κλινικές μελέτες για να αποδείξουν ότι τα φάρμακά και οι πρακτικές τους (π.χ. ο βελονισμός) όντως «δουλεύουν».