Ο καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης Φερνάντεθ-Αλμπέρτος απορρίπτει την άποψη ότι φταίει η εγκατάλειψη του ταξικού ζητήματος για τα προβλήματα της Αριστεράς, εκτιμά ότι οι Πράσινοι δεν μπορούν να υποκαταστήσουν τη Σοσιαλδημοκρατία και εκφράζει ανησυχία για την κανονικοποίηση της ακροδεξιάς αφήγησης.

Πολλοί αναλυτές ερμηνεύουν τη μακρόχρονη κρίση της Αριστεράς ως αποτέλεσμα του εναγκαλισμού της με τη λεγόμενη «πολιτική της ταυτότητας» και την εγκατάλειψη της ταξικής πάλης. Ποια είναι η δική σας άποψη;

Διαφωνώ απολύτως με αυτή την ανάλυση. Υπάρχουν δύο μεγάλα προβλήματα που συνδέονται με αυτήν. Το πρώτο είναι εμπειρικού χαρακτήρα: πού μπορούμε να βρούμε ένα παράδειγμα αριστερού κόμματος που απέφυγε την κρίση μένοντας προσκολλημένο στα «εργατιστικά», ταξικά ιδανικά του;

Υπάρχουν δεκάδες αριστερά κόμματα τα οποία αγωνίζονται σε πολύ διαφορετικά μεταξύ τους πλαίσια, με πολύ διαφορετικές κλίσεις και ιστορικές κληρονομιές. Θα περιμέναμε ότι απ’ αυτήν την ποικιλία θα βρίσκαμε τουλάχιστον ένα παράδειγμα πετυχημένου αριστερού κόμματος που απέφυγε αυτή τη μοίρα με το να μην εμπλακεί με την πολιτική της ταυτότητας. Δεν μπορούμε να βρούμε κανένα.

Εάν η ενασχόληση με την πολιτική της ταυτότητας, όπως υποστηρίζει αυτή η άποψη, είναι α) μια μεταβλητή επιλογή (δηλαδή κάτι που επιλέγεις ελεύθερα) και β) κάτι που οδηγεί τα αριστερά κόμματα να χάνουν ψήφους, η απουσία ενός τέτοιου αντιπαραδείγματος αποτελεί ένα μυστήριο. Δεύτερον, για να είσαι πετυχημένος πρέπει να κερδίζεις ψήφους. Η διαπίστωση ότι υπάρχει μια φυσική πλειοψηφία ψηφοφόρων οι οποίοι, σύμφωνα με το ταξικό τους στάτους, θα ψήφιζαν αριστερά εάν η ψήφος είναι «στη βάση της τάξης», δεν βοηθά να κατανοήσουμε τη σύνθετη ταξική δομή της μεταβιομηχανικής κοινωνίας.

Τα πετυχημένα αριστερά κόμματα πρέπει να απευθύνονται σε μεγάλα και οριζόντια τμήματα ψηφοφόρων, με πολύ διαφορετικές κοινωνικο-οικονομικές θέσεις. Και ίσως απευθυνόμενα σ’ αυτά με «μετα-υλιστικό» τρόπο να καθίσταται ευκολότερο να χτιστούν αυτές οι συμμαχίες. Νομίζω ότι αυτό είναι που βρίσκεται εν μέρει πίσω από την υποτιθέμενη έμφαση στην πολιτική της ταυτότητας από την Αριστερά.

Πώς μπορεί η Αριστερά να αντιμετωπίσει με επιτυχία τον ακροδεξιό λαϊκισμό, ο οποίος βρίσκεται σε άνοδο σε όλη την Ευρώπη;

Δεν υπάρχει κάποιο μαγικό ραβδί. Μια βασική μέθοδος είναι να πείσει τα πιο εξαθλιωμένα τμήματα του εκλογικού σώματος ότι οι πολιτικές συνταγές της Ακροδεξιάς δεν τα βοηθούν οικονομικά: ότι ο οικονομικός απομονωτισμός και οι πολιτισμικοί πόλεμοι τα εξασθενούν πολιτικά και τα καθιστούν οικονομικά πιο ευάλωτα. Προφανώς, δεν αρκεί να αντιπαρατίθεται στην Ακροδεξιά.

Προφανώς, πρέπει να προτείνει πολιτικές που βελτιώνουν τις συνθήκες διαβίωσης των πιο εξαθλιωμένων, αλλά επίσης (και νομίζω ότι αυτό το ξεχνά πολύ συχνά) πρέπει να οικοδομήσει μια στρατηγική για ενίσχυση των πιο ευάλωτων, να τους κάνει να αισθανθούν ότι ενδιαφέρεται γι’ αυτούς, ότι έχουν ένα ρόλο πολιτικού παράγοντα, ότι υπάρχει ένας αποτελεσματικός τρόπος να προωθηθούν τα αιτήματά τους. Αυτό το συναίσθημα αδυναμίας είναι το πιο προβληματικό στοιχείο.

Και ίσως η Αριστερά χρειάζεται να είναι πιο ανοιχτή στην εύρεση τρόπων εκπροσώπησης των ανθρώπων χωρίς δικαιώματα, με νέες μορφές οργάνωσης, κινημάτων, πρωτοβουλιών, προτεραιοτήτων και θεσμικών καινοτομιών.

Πώς εξηγείτε τις εκλογικές επιτυχίες ορισμένων Πράσινων κομμάτων σε διάφορες χώρες; Πιστεύετε ότι θα παίξουν τον ρόλο της σοσιαλδημοκρατίας της εποχής μας;

Νομίζω ότι αυτό αντανακλά, με κάποιο τρόπο, την αναζήτηση για μια νέα πολιτική συμμαχία στις σύνθετες μεταβιομηχανικές κοινωνίες, στις οποίες η πολιτική ατζέντα είναι γεμάτη από θέματα που αφορούν τις γενιές (και σχετίζονται με την κλιματική αλλαγή, αλλά και την αγορά εργασίας, τις προνοιακές πολιτικές κ.λπ.) και την κεντρικότητα του σχίσματος ανάμεσα στο κοσμοπολίτικο/ανοιχτό/διαφορετικό και στο τοπικιστικό/κλειστό/αυταρχικό.

Πιστεύω ότι υπάρχουν δομικές δυνάμεις που κινούν αυτό το Πράσινο κύμα, το οποίο μοιάζει να έχει έρθει για να μείνει, αλλά θα ήμουν προσεκτικός στο να πω ότι αυτά τα κόμματα μπορούν να εκτοπίσουν εντελώς τους σοσιαλδημοκράτες. Τα εθνικά πολιτικά τοπία είναι πολύ διαφορετικά και οι σοσιαλιστές ακόμα παίζουν μείζονα ρόλο στη διαμόρφωση των αριστερών προτιμήσεων στις περισσότερες χώρες.

Θεωρείτε ότι ο Πέδρο Σάντσεθ μπορεί να αναζωογονήσει τη σοσιαλδημοκρατία στη χώρα σας ή αποτελεί περισσότερο ένα παροδικό φαινόμενο, δεδομένης της παρακμής της σοσιαλδημοκρατίας παγκοσμίως;

Η «αναζωογόνηση της σοσιαλδημοκρατίας» είναι ίσως υπερβολική, αλλά έχει όντως καταφέρει να ανοικοδομήσει την εκλογική ελκτικότητα του κόμματος, κυρίως εις βάρος των Podemos, και να σταματήσει την παρακμή που ξεκίνησε με την κρίση και τις πολιτικές λιτότητας το 2008-2010. Εχει κατορθώσει να εισαγάγει μια φιλο-ευρωπαϊκή και κοινωνική ατζέντα στον δημόσιο διάλογο, με την οποία έχει καταφέρει να έχει αποσπάσει καλά εκλογικά αποτελέσματα. Ολα αυτά είναι πολύ σχετικά.

Κοιτάζοντας μπροστά, δεδομένης της εύθραυστης κοινοβουλευτικής του θέσης, δεν είναι ξεκάθαρο πώς αυτή η νέα ατζέντα θα μεταφραστεί σε ισχυρές δομικές μεταρρυθμίσεις και μακροπρόθεσμες δημόσιες πολιτικές, αλλά και το πώς θα ανταποκριθεί σε αυτές το κοινό.

Το Vox είναι το πρώτο ακροδεξιό κόμμα που καταλαμβάνει θέσεις στο Κοινοβούλιο μετά το 1982. Τι σημαίνει αυτό για την ισπανική πολιτική σκηνή;

Δεν ξέρουμε ακόμα. Δεν είναι καθαρό μέχρι σήμερα εάν θα σταθεροποιηθεί με τον καιρό, καθώς τώρα δείχνει περισσότερο σαν μια δεξιά διάσπαση του Λαϊκού Κόμματος (του παραδοσιακού κεντροδεξιού κόμματος) παρά σαν ένα λαϊκίστικο αντισυστημικό ριζοσπαστικό κόμμα. Η θεσμική του παρουσία σημαίνει ότι το εδαφικό θέμα (χωρίς το οποίο δεν θα είχε πιθανότατα εμφανιστεί) θα είναι παρόν στην ατζέντα και ο κίνδυνος της πόλωσης μπορεί να αυξηθεί.

Ανησυχώ για την «κανονικοποίηση» μιας αφήγησης η οποία δεν μπορεί να συνυπάρξει ομαλά με τον πλουραλισμό, αλλά και για τις επιπλοκές που ο νέος ανταγωνισμός «εντός της Δεξιάς» μπορεί να έχει όσον αφορά τον συμβιβασμό και τη μετριοπάθεια, τόσο μεσοπρόθεσμα όσο και μακροπρόθεσμα.

• Ο Φερνάντεθ-Αλμπέρτος έχει συνεργαστεί ερευνητικά με τα Πανεπιστήμια του Χάρβαρντ και του Μεξικού, αλλά και με την Παγκόσμια Τράπεζα. Ειδικότητά του είναι η διεθνής και συγκριτική πολιτική οικονομία και οι ερευνητικές μέθοδοι στις Κοινωνικές Επιστήμες. Εργάζεται στο Ισπανικό Εθνικό Ερευνητικό Συμβούλιο (CSIC).

Πηγή: Εφημερίδα των Συντακτών