Σε μια Ευρώπη που μαστίζεται από την άνοδο στην εξουσία νεοφιλελεύθερων, ευρωσκεπτικιστικών και εθνολαϊκιστικών δυνάμεων, το να εκλεγεί στην προεδρία μιας ανατολικοευρωπαϊκής χώρας μια γυναίκα και μάλιστα ακτιβίστρια για τα περιβαλλοντικά ζητήματα, έχοντας ως σημαία της την καταπολέμηση της διαφθοράς, αποτελεί αναμφίβολα ένα αισιόδοξο μήνυμα μέσα σε μια θάλασσα απαισιοδοξίας και ακροδεξιών fake news.

Νέο πρόσωπο, αλλά και νέα πολιτική;

Οι προεδρικές εκλογές που έγιναν στη Σλοβακία την Κυριακή 31 Μαρτίου 2019 (ο δεύτερος γύρος) ανέδειξαν μια νέα πολιτικό, την 45χρονη Ζουζάνα Τσαπούτοβα (Zuzana Caputova), μια φιλελεύθερη δικηγόρο και ακτιβίστρια, την οποία έχουν χαρακτηρίσει ως “θηλυκό Μακρόν” της Ανατολικής Ευρώπης. Η Τσαπούτοβα επικράτησε με 58,4%, έναντι του αντιπάλου της Μάρος Σέφτσοβιτς (Maroš Šefčovič), Επιτρόπου Ενέργειας της Κομισιόν και διπλωμάτη καριέρας, ο οποίος έλαβε το 41,6% των σλοβακικών ψήφων, παρότι υποστηριζόταν από το κυβερνών κόμμα SMER του πρώην πρωθυπουργού Ρόμπερτ Φίτσο.

Η Ζούζανα Τσαπούτοβα, που είναι και η πρώτη γυναίκα στο τιμόνι του σλοβακικού κράτους, κατάφερε να κερδίσει την εμπιστοσύνη των πολιτών διακηρύσσοντας έναν αποφασιστικό αγώνα κατά της διαφθοράς και υποστηρίζοντας το Κράτος-Δικαίου, δίχως να χρησιμοποιήσει τη, συνηθισμένη στην Κεντρική Ευρώπη, εθνολαϊκιστική ρητορική. To κύριο σύνθημά της ήταν “ξεσηκωθείτε κατά του κακού. Μαζί μπορούμε να τα καταφέρουμε”.

Η Τσαπούτοβα, παρότι μέχρι πριν από δύο μήνες θεωρούταν αουτσάιντερ, έκανε τελικά την έκπληξη και η νίκη της θεωρείται πλέον “πολιτικό φαινόμενο” και αντικείμενο μελέτης για τις σχολές πολιτικών επιστημών της κεντρικής Ευρώπης. Βέβαια, η ίδια κατάφερε να αξιοποιήσει το αυξανόμενο κύμα δυσαρέσκειας των Σλοβάκων, κυρίως της μεσαίας και μικρομεσαίας τάξης, για τις κοινωνικές συνθήκες στη χώρα τους, και να προσελκύσει ψηφοφόρους, οι οποίοι είχαν χάσει την εμπιστοσύνη τους στα παραδοσιακά πολιτικά κόμματα και οι οποίοι επαναστάτησαν εναντίον του λαϊκισμού, του αυταρχισμού και της διάχυτης διαφθοράς.

Μαφιόζικη δολοφονία δημοσιογράφου και εκστρατεία κατά της διαφθοράς

Οι αναλυτές υποστηρίζουν πως η Τσαπούτοβα δεν θα είχε καταφέρει να κερδίσει στις προεδρικές εκλογές, αν δεν είχε προηγηθεί πριν από ένα χρόνο η μαφιόζικη δολοφονία του Σλοβάκου ερευνητή-δημοσιογράφου Γιαν Κούτσιακ και της συντρόφου του, που προκάλεσε έντονη δυσαρέσκεια των πολιτών, μαζικές διαδηλώσεις και τελικά την παραίτηση της ίδιας της σλοβακικής κυβέρνησης και του πρωθυπουργού Ρόμπερτ Φίτσο. Η Τσαπούτοβα συμμετείχε τότε και η ίδια, μαζί με δεκάδες χιλιάδες Σλοβάκους, στις διαδηλώσεις, που παρόμοιες τους δεν είχε γνωρίσει ποτέ η Σλοβακία. Αυτές οι μαζικές διαδηλώσεις του 2018 εναντίον της κυβέρνησης του Σμερ, οδήγησαν τον πρωθυπουργό Ρόμπερτ Φίτσο σε παραίτηση (ο Φίτσο παραμένει πάντως αρχηγός του κυβερνώντος κόμματος και σύμμαχος-κλειδί του νυν πρωθυπουργού).

Ο δολοφονηθείς δημοσιογράφος έγραφε ένα άρθρο που αναφερόταν στους δεσμούς ανάμεσα σε Σλοβάκους πολιτικούς και επιχειρηματίες με την ιταλική Μαφία. Πρόσφατα η γενική Εισαγγελία της Σλοβακίας άσκησε ποινική δίωξη εναντίον ενός από τους πλουσιότερους επιχειρηματίες της χώρας, που φέρεται να είχε σχέσεις με τον αείμνηστο δημοσιογράφο και ο οποίος θεωρείται βασικός ύποπτος για την εντολή της δολοφονίας του. Ως τώρα έχουν συλληφθεί πέντε άτομα στα πλαίσια της σχετικής έρευνας που διενεργείται για την υπόθεση, συμπεριλαμβανομένου και του προαναφερόμενου πολυεκατομμυριούχου με σχέσεις με το Σμερ, ο οποίος φέρεται ως ηθικός αυτουργός της διπλής δολοφονίας.

Μια νίκη υπέρ των δημοκρατικών αξιών και κατά του εθνολαϊκισμού

Οι πολιτικές θέσεις της ακτιβίστριας Τσαπούτοβα απέναντι στη διαφθορά και στις κοινωνικές αδικίες και υπέρ του κράτους Δικαίου, των ανθρώπινων και μειονοτικών δικαιωμάτων, και της προστασίας του περιβάλλοντος, την εκτόξευσαν ως καταπέλτης στην κορυφή της σλοβακικής πολιτικής σκηνής. Σύμφωνα με το σλοβακικό Τύπο αυτή η πολιτική της προσέγγιση, με σημαία τη διαφάνεια, την αποφασιστικότητα για καταπολέμηση της διαφθοράς, σε συνδυασμό με τη γοητεία της, ως νέας γενιάς πολιτικός, την οδήγησε στην εκλογική της νίκη. Μια νίκη υπέρ των πραγματικά “φιλελεύθερων και δημοκρατικών αξιών”, που αποτέλεσε πλήγμα για τις εθνικιστικές και ευρωσκεπτικιστικές πολιτικές δυνάμεις στη Σλοβακία που επιθυμούν να αποδομήσουν την Ευρωπαϊκή Ένωση, σε συμμαχία με εθνολαϊκιστές πολιτικούς όπως ο Όρμπαν και ο Σαλβίνι.

Η Ζούζανα Τσαπούτοβα, αν και μη επαγγελματίας πολιτικός, υποστηρίχθηκε βέβαια από τον απερχόμενο πρόεδρο Αντρέι Κίσκα, ο οποίος αρνήθηκε να θέσει υποψηφιότητα, αλλά αμέσως μετά όμως από τις προεδρικές εκλογές ίδρυσε το δικό του πολιτικό κόμμα. Αποδείχθηκε λοιπόν πως οι Σλοβάκοι πολίτες προτιμούν περισσότερο τους μη επαγγελματίες πολιτικούς, που δεν βλέπουν την πολιτική ως καριέρα. Το κλειδί πάντως για τη νίκη της νέας προέδρου της χώρας ήταν οι αστικές περιοχές, καθώς η Τσαπούτοβα σε όλες τις μεγάλες πόλεις της Σλοβακίας κέρδισε τουλάχιστον το 60% των ψήφων, ενώ στην πρωτεύουσα, Μπρατισλάβα έφτασε ακόμη και το 74%. Το μόνον μελανό σημείο στην όλη εκλογική αναμέτρηση ήταν η αποχή, καθώς στις κάλπες προσήλθε μόνον το 42% των πολιτών.

“Κανείς πολίτης να μην αισθάνεται την αδικία και την αλαζονεία της εξουσίας”

Η πρώτη γυναίκα πρόεδρος της Σλοβακίας, η οποία είναι μια διαζευγμένη μητέρα δύο παιδιών που κράτησε το επώνυμο τους πρώην συζύγου της, θα αναλάβει την αποστολή να γεφυρώσει την πρωτοφανή πόλωση της σλοβακικής κοινωνίας και να σταθεί ως “θεματοφύλακας” του απλού καθημερινού πολίτη στον αγώνα του ενάντια σ’ ένα διεφθαρμένο στο σύστημα. Αμέσως μετά την εκλογή της ευχαρίστησε τους υποστηρικτές της όχι μόνο στα Σλοβακικά, αλλά και στις γλώσσες των εθνικών μειονοτήτων που ζουν στη χώρα αυτή των 5,4 εκατομμυρίων κατοίκων, οι 600.000 των οποίων είναι εθνικά Ούγγροι. “Ζήτησα την ψήφο όλων των ψηφοφόρων και άρα σας ευχαριστώ όλους”, δήλωσε η Τσαπούτοβα και επισημαίνοντας πως “ως πρόεδρος, θέλω να αφιερώσω την ενέργεια της ζωής μου και όλο το βάρος του γραφείου του προέδρου ώστε κανείς από εσάς να μην αισθάνεται την αδικία και την αλαζονεία της εξουσίας”.

Αν και τα καθήκοντα του Προέδρου της Σλοβακίας είναι σε μεγάλο βαθμό εθιμοτυπικά, αποκτά ιδιαίτερο βάρος το γεγονός ότι εξελέγη άμεσα με λαϊκή ψήφο. Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας στη Σλοβακία θεωρείται ο αρχηγός του κράτους και ο διοικητής των ενόπλων δυνάμεων, επικυρώνει διεθνείς συνθήκες και ονομάζει τους ανώτατους δικαστικούς, δίνει την εντολή σχηματισμού κυβέρνησης και να έχει το δικαίωμα να ασκήσει βέτο στις νομοθετικές προτάσεις της.

Η Τσαπούτοβα πάντως φαίνεται πως βλέπει την εκλογική της επικράτηση ως οιωνό “αλλαγής” όχι μόνον στη Σλοβακία, μια χώρα της “Ομάδας του Βίσεγκραντ”, αλλά και στην Ευρώπη που βρίσκεται υπό την απειλή της ανόδου των πολιτικών δυνάμεων του εθνολαϊκισμού και της ακροδεξιάς. Η εκλογή της Τσαπούτοβα είναι ένα αντίδοτο στο ρεύμα του ευρωσκεπτικισμού και του εθνολαϊκισμού, που πλήττει την Ευρώπη, και δείχνει πως, παρά τις εκστρατείες “διαχείρισης φόβου” και τα ακροδεξιά fake news, που ασπάζονται συχνά για ψηφοθηρικούς λόγους και τα κόμματα της κεντροδεξιάς, οι λαοί και οι πολίτες της Ευρώπης δεν έχουν πει ακόμη την τελευταία τους λέξη.