Η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) έχει επενδύσει δισεκατομμύρια ευρώ στην Τουρκία για τη διαχείριση της προσφυγικής κρίσης, ωστόσο, μια εις βάθος έρευνα αποκαλύπτει μια σκοτεινή πτυχή αυτής της συνεργασίας: η χρηματοδότηση της ΕΕ φαίνεται να χρησιμοποιείται για την υποστήριξη ενός συστήματος μαζικών απελάσεων προσφύγων σε επικίνδυνες χώρες.

Η τραγική ιστορία του Σάμι, ενός 26χρονου Σύριου, φωτίζει αυτήν την ανησυχητική πραγματικότητα. Πριν την απέλασή του, το τελευταίο που είδε ήταν η σημαία της ΕΕ, σε μια εγκατάσταση κράτησης χρηματοδοτούμενη από την ίδια την Ένωση. Στη συνέχεια, βρέθηκε σε ένα κέντρο κράτησης όπου «η σημαία της ΕΕ ήταν παντού», ακόμα και σε στρώματα και μαξιλάρια. Η ιστορία του Σάμι, όπως καταγράφηκε σε έρευνα του POLITICO και άλλων οκτώ ειδησεογραφικών οργανισμών, δεν είναι μεμονωμένη.

Η ΕΕ, μετά την προσφυγική κρίση του 2015, δαπάνησε πάνω από 11 δισεκατομμύρια ευρώ στην Τουρκία, με στόχο να περιοριστεί η άφιξη αιτούντων άσυλο στην Ευρώπη. Σημαντικό μέρος αυτών των χρημάτων, σχεδόν 1 δισεκατομμύριο ευρώ, διατέθηκε για την ενίσχυση της ασφάλειας των συνόρων και της διαδικασίας χορήγησης ασύλου.

Ωστόσο, η Τουρκία, κουρασμένη από τον ρόλο του «δεξαμενής» προσφύγων για την Ευρώπη, άρχισε να χρησιμοποιεί τις υποδομές που χρηματοδοτήθηκαν από την ΕΕ για μαζικές απελάσεις Σύριων, Αφγανών και άλλων, παρά τις προειδοποιήσεις από ομάδες της κοινωνίας των πολιτών, δικηγόρους και διπλωμάτες.

Τα κέντρα φιλοξενίας μετατράπηκαν σε κέντρα απέλασης, με καταγγελίες για βασανιστήρια και άρνηση πρόσβασης σε βασικές υπηρεσίες, ακόμη και σε αυτές που χρηματοδοτούνταν από την ΕΕ. Οχήματα με την σημαία της ΕΕ και της Τουρκίας κυνηγούσαν παράτυπους μετανάστες, μεταφέροντας ορισμένους σε άλλες χώρες κατά της θέλησής τους. Η ιατρική κλινική στο κέντρο κράτησης όπου κρατήθηκε ο Σάμι, χρηματοδοτούμενη από την ΕΕ, αρνήθηκε να τον θεραπεύσει, με αποτέλεσμα να χάσει 29 κιλά μέχρι την απέλασή του.

Αυτή η κατάσταση αντίκειται στις διεθνείς και ευρωπαϊκές νομοθεσίες, που απαγορεύουν την απέλαση σε χώρες όπου οι απελαθέντες αντιμετωπίζουν κίνδυνο διώξεων ή θανάτου. Η ίδια η ΕΕ θεωρεί τη Συρία και το Αφγανιστάν επικίνδυνες χώρες για επιστροφές. Πρώην αξιωματούχος της Επιτροπής παραδέχθηκε ότι οι ανησυχίες για τα ανθρώπινα δικαιώματα ήταν γνωστές, αλλά «όλοι έκλεισαν τα μάτια».

Η συμφωνία ΕΕ-Τουρκίας του 2016, προϊόν πανικού για την άφιξη ενός εκατομμυρίου αιτούντων άσυλο το 2015, συνέβαλε στην εδραίωση μιας στρατηγικής που μετατρέπει τις γειτονικές χώρες σε φύλακες των συνόρων της ΕΕ. Τα κονδύλια που διοχετεύτηκαν αρχικά σε ανθρωπιστική βοήθεια, μετατοπίστηκαν σε προγράμματα βελτίωσης των συνθηκών διαβίωσης και ένταξης των προσφύγων. Ωστόσο, η οικονομική κρίση και η άφιξη Αφγανών μετά την πτώση του Καμπούλ οδήγησαν σε αύξηση του αντιπροσφυγικού αισθήματος, με πολιτικούς να εκμεταλλεύονται την κατάσταση.

Η έρευνα αποκαλύπτει ότι περίπου 1 δισεκατομμύριο ευρώ χρηματοδότησης της ΕΕ διοχετεύτηκε στο σύστημα ασύλου και ελέγχου των συνόρων της Τουρκίας, μεταξύ αυτών και για την κατασκευή και ανακαίνιση κέντρων απελάσεων. Αρχικά σχεδιασμένα ως κέντρα φιλοξενίας, μετατράπηκαν σε κέντρα απέλασης κατόπιν αιτήματος της Τουρκικής κυβέρνησης, με την έγκριση της ΕΕ. Η ΕΕ βοήθησε στην μετατροπή των κέντρων σε φυλακές, με την κατασκευή υψηλών τειχών και συρματοπλέγματος για την αποτροπή φυγών.

Η μαρτυρία του Σάμι και άλλων 37 πρώην κρατουμένων σε κέντρα που χρηματοδοτούνται από την ΕΕ, περιγράφει απαράδεκτες συνθήκες, βασανιστήρια και αδιαφανείς διαδικασίες απέλασης.

Η ΕΕ, παρά τις δηλώσεις περί απουσίας ελέγχου, φαίνεται να αγνοεί συστηματικά τις καταγγελίες για παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Η αύξηση της χρηματοδότησης στον έλεγχο της μετανάστευσης προκαλεί ανησυχίες. Η σιωπή της Επιτροπής και η άρνηση του Επιτρόπου Várhelyi να απαντήσει σε ερωτήσεις σχετικά με την κατάσταση ενισχύει τις υποψίες για συνειδητή αδιαφορία.

Η τραγική ειρωνεία είναι ότι η σημαία της ΕΕ, σύμβολο ελπίδας για πολλούς, χρησιμοποιείται τώρα ως σήμα μιας σκληρής πραγματικότητας για χιλιάδες πρόσφυγες. Η υπόθεση αυτή, είναι ένα κατηγορητήριο για την ανθρωπιστική κρίση που προκύπτει από την παράλληλη επιδίωξη από την Ευρώπη για ασφαλή σύνορα και η ανεπαρκής προστασία των ανθρώπινων δικαιωμάτων. Η ιστορία του Σάμι και άλλων θυμάτων πρέπει να αποτελέσει κίνητρο για μια ριζική αλλαγή πολιτικής.