Πρέπει να αρθούν οι πατέντες για τα εμβόλια του κορωναϊού;  Τους τελευταίους επτά μήνες, αυτό το ιδιαιτέρως πολιτικό ζήτημα έχει διχάσει τις 164 Χώρες-Μέλη του Διεθνούς Οργανισμού της Γενεύης. Το -υποστηριζόμενο από εκατό κράτη- αίτημα της Ινδίας και της Νότιας Αφρικής, εξακολουθεί να αντιμετωπίζει- παρά το « ναι » του Αμερικανού προέδρου- την αντίθεση ορισμένων χωρών του Βορρά.

Σύμφωνα με όσα υποστηρίζουν οι 164 χώρες,  τα κράτη θα χορηγούν άδειες σε τοπικούς φορείς, χωρίς οι κάτοχοι των πατεντών να έχουν λόγο. Αυτό θα επιτρέψει την αύξηση των εγκαταστάσεων παραγωγής και, κατά συνέπεια, τη μείωση του διευρυνόμενου χάσματος μεταξύ των πλουσίων και εμβολιασμένων χωρών και των φτωχότερων , τα οποία αγωνίζονται απεγνωσμένα να λάβουν κάποιες δόσεις.

Οι υποστηρικτές της ιδέας θεωρούν αυτό το αίτημα ακόμη πιο δικαιολογημένο, δεδομένου ότι «οι κατασκευαστές έχουν επωφεληθεί από δημόσιους πόρους δισεκατομμυρίων ευρώ για την ανάπτυξη των εμβολίων τους», εξηγεί ο Maurice Cassier, ερευνητής στο γαλλικό Εθνικό Κέντρο Επιστημονικής Έρευνας («CNRS»). «Τίποτα δεν είναι αμιγώς αποτέλεσμα βιομηχανικής έρευνας, όλοι έχουν επωφεληθεί από δεκαετίες ακαδημαϊκής έρευνας».

Τις τελευταίες εβδομάδες, οι εκκλήσεις από ΜΚΟ, επιστήμονες και πολιτικούς πολλαπλασιάστηκαν, για να πείσουν τα ισχυρά κράτη  όπου παράγονται εμβόλια να επανεξετάσουν τη θέση τους. Στις 15 Απριλίου, μία υπογεγραμμένη -από εκατό βραβευθέντες με Νόμπελ και πρώην αρχηγούς κρατών και κυβερνήσεων- πλατφόρμα προέτρεψε τον Πρόεδρο των ΗΠΑ, Τζο Μπάιντεν και ο τελευταίος ανταποκρίθηκε, προκαλώντας την αντίδραση της Big Pharma.

«Ακούμε εύλογα ερωτήματα χωρών, αλλά η ιδέα ότι οι πατέντες περιορίζουν την παραγωγή δεν είναι σωστή. Καταβάλλεται κάθε δυνατή προσπάθεια, προκειμένου να διασφαλιστεί η κινητοποίηση των αρμοδίων φορέων για την κατασκευή αυτών των εμβολίων. Σχεδόν 300 συμφωνίες παραγωγής, οι οποίες μερικές φορές περιλαμβάνουν ανταγωνιστές, έχουν τεθεί σε εφαρμογή για το σκοπό αυτό εδώ και ένα χρόνο», παρατηρεί στη γαλλική Le Monde  ο Frédéric Collet, πρόεδρος του «LEEM», του γαλλικού λόμπι των φαρμακευτικών εταιριών.

Σύμφωνα με τους βιομηχάνους, αυτή η διάταξη δεν θα λύσει την πρόκληση της μαζικής παραγωγής που τίθεται σήμερα. «Τα εμβόλια είναι πολύπλοκα βιολογικά προϊόντα που  απαιτούν, πέραν της τεχνογνωσίας και των εξειδικευμένων τεχνικών για την εξασφάλιση της ποιότητας, εργαλεία παραγωγής και εξοπλισμό τελευταίας τεχνολογίας (βιοαντιδραστήρες, φυγοκεντρητές, ψυκτικούς θαλάμους). Η απελευθέρωση των πατεντών δεν θα επιτρέψει σε μη εξειδικευμένες χώρες ή φορείς, να τα κατασκευάσουν υπό αξιόπιστες συνθήκες», προειδοποιεί ο Collet.

Αυτές οι απαραίτητες προσαρμογές των αλυσίδων παραγωγής χρειάζονται, επιπλέον, χρόνο. Οι φαρμακευτικές εταιρίες που θα ήθελαν να ξεκινήσουν την παραγωγή αυτών των εμβολίων δεν θα είναι σε θέση να παραδώσουν τις πρώτες παρτίδες τους πριν από το τέλος του έτους ή ακόμη και το 2022. «Θα χρειαζόταν χρόνος, αλλά ως προς τα κράτη που γνωρίζουν ότι δεν θα έχουν πρόσβαση σε εμβόλια, βραχυπρόθεσμα ή μεσοπρόθεσμα, αξίζει τον κόπο», απαντά η κοινωνιολόγος Gaëlle Krikorian, η οποία εργάζεται σε θέματα πρόσβασης στα φάρμακα και πνευματικής ιδιοκτησίας. «Όλα εξαρτώνται από τη συνεργασία των κατόχων των πατεντών ».

«Τρίτος τρόπος»

Οι κατασκευαστές εμβολίων επισημαίνουν, επίσης, πέραν των καθυστερήσεων, τις πρόσθετες δυσκολίες εφοδιασμού, που θα δημιουργούσε η άφιξη αυτών των νέων ανταγωνιστών. «Βρισκόμαστε ήδη υπό πίεση, για τον εφοδιασμό. Έτσι, αν υπάρχουν περισσότεροι φορείς που ζητούν πρώτες ύλες, η κατάσταση δεν θα βελτιωθεί», δήλωσε ο επικεφαλής της Moderna, Stéphane Bancel, κατά τη διάρκεια συζήτησης στρογγυλής τραπέζης που διοργάνωσε η Διεθνής Ομοσπονδία Φαρμακευτικών Κατασκευαστών και Ενώσεων («IFPMA»), στις 23 Απριλίου. Ωστόσο, η αμερικανική εταιρεία βιοτεχνολογίας ανέφερε, ήδη από τον Οκτώβριο, ότι δεν θα μηνύσει εκείνους που θα χρησιμοποιήσουν τις πατέντες της ως προς τον κορωναϊό, για την κατασκευή εμβολίων κατά τη διάρκεια της πανδημίας.

Φαρμακευτικές εταιρείες χωρών, π.χ. της Ινδίας, του Μπαγκλαντές ή της Νότιας Αφρικής, ισχυρίζονται, ωστόσο, ότι έχουν την ικανότητα να παράξουν εμβόλια σε λίγους μήνες, εάν οι δυτικοί κατασκευαστές συμφωνήσουν να μοιραστούν την τεχνολογία τους. «Έχουμε όλους τους απαραίτητους -για την παραγωγή εμβολίων mRNA- αντιδραστήρες και τα εργαλεία καθαρισμού. Αν λάβουμε το αντιγόνο, η παραγωγή μπορεί να ξεκινήσει αμέσως (…), μπορούμε να παραδίδουμε περίπου 500 εκατομμύρια δόσεις ετησίως», δήλωσε ο Abdul Muktadir, πρόεδρος της φαρμακευτικής εταιρείας του Μπαγκλαντές «Incepta Pharmaceuticals», σε συνέντευξή του, την 1η Απριλίου, στην ψηφιακή πλατφόρμα «Health Policy Watch».

Σε μία προσπάθεια εξομάλυνσης της κατάστασης, μετά τις πιέσεις της Big Pharma η Γενική Διευθύντρια του ΠΟΕ, Ngozi Okonjo-Iweala, έκανε λόγο, τους τελευταίους μήνες, για έναν «τρίτο τρόπο», καλώντας τα κράτη και τους βιομηχάνους για τη σύναψη εθελοντικών συμφωνιών αδειοδότησης, όπως η εταιρική σχέση μεταξύ της AstraZeneca και του Ορολογικού Ινστιτούτου της Ινδίας. «Αυτό, γενικά, είναι ο συνήθης τρόπος: δεν θυμώνουμε με τους κατόχους πατεντών και βασιζόμαστε στην καλή τους θέληση», δήλωσε η Gaëlle Krikorian.

Οι βιομήχανοι δεν δίστασαν να δράξουν της ευκαιρίας. Έτσι, ο συνιδρυτής της BioNTech, Ugur Sahin, δήλωσε πρόσφατα ότι θα μελετήσει συνεργασίες με εταιρείες της αφρικανικής ηπείρου. Θα μπορούσαν να αποφύγουν την άρση των πατεντών, «το οποίο είναι το χειρότερο σενάριο για τις φαρμακευτικές εταιρείες, καθώς θα μείωνε το  περιθώριο των κερδών τους», υπογραμμίζει η Guennif. Γιατί στην πραγματικότητα αυτό που δεν θέλουν είναι να παραχθούν φθηνά εμβόλια από τις φτωχές χώρες: θα χάσουν χρήματα.

Με πληροφορίες από την Le Monde