Το γεγονός ότι μια αύξηση 3% στην τιμή των εισιτηρίων του μετρό ήταν αρκετή για να πυροδοτήσει μια κοινωνική έκρηξη στη Χιλή, δεν είναι καθόλου τυχαίο. «Δεν πρόκειται για τα 30 πέσος, αλλά για τα τελευταία 30 χρόνια», είναι ένα από τα πιο χαρακτηριστικά συνθήματα που ακούει κανείς στις μαζικές διαδηλώσεις που λαμβάνουν χώρα στη Χιλή από την περασμένη Παρασκευή. Αν και η χώρα θεωρείται πρότυπο πολιτικής και οικονομικής σταθερότητας στη Λατινική Αμερική, οι πολίτες της δεν έχουν δει το «θαύμα» με τα μάτια τους. Τώρα εξεγείρονται, με το φάντασμα του Πινοσέτ να πλανιέται ακόμα πάνω από τη Χιλή. 

Ούτε ο στρατός που κατέβηκε στους δρόμους το Σάββατο, αφού ο συντηρητικός πρόεδρος της Χιλής, Σεμπαστιάν Πινιέρα, κήρυξε τη χώρα σε κατάσταση εκτάκτου ανάγκης δεν μπόρεσε να σταματήσει το ποτάμι μιας οργής που έχει ξεχειλίσει. Ήταν μάλιστα η πρώτη φορά που τα τανκς βρέθηκαν απέναντι στους πολίτες μετά την δικτατορία του Αουγκούστο Πινοσέτ. Όπως φαίνεται, όμως, πολλά πράγματα σε πολιτικό και κοινωνικό επίπεδο δεν έχουν αλλάξει από τότε που έπεσε ο δικτάτορας, με τους Χιλιανούς να βρίσκονται αντιμέτωποι με τεράστιες ανισότητες. Ακόμη και το γεγονός ότι ο Πινιέρα -υπό το βάρος των διαδηλώσεων- αναγκάστηκε να πάρει πίσω την αύξηση στις τιμές των εισιτηρίων, δεν ήταν αρκετό για να κατευνάσει τα πνεύματα.

Τουλάχιστον οκτώ άνθρωποι έχουν χάσει τη ζωή τους μέχρι σήμερα, πάνω από 70 έχουν τραυματιστεί ενώ περισσότεροι από 1.500 διαδηλωτές έχουν συλληφθεί. Οι διαδηλώσεις κατέληξαν σε βίαια εισόδια κατά τα οποία δεκάδες καταστήματα αλλά και κυβερνητικά κτίρια λεηλατήθηκαν και πυρπολήθηκαν. Οι διαδηλωτές έβαλαν φωτιά σε λεωφορεία και κατέστρεψαν σταθμούς του μετρό και άλλες δημόσιες υποδομές. Από την άλλη 10.500 άνδρες του στρατού και της αστυνομίας αναπτύχθηκαν στους δρόμους της πρωτεύουσας, Σαντιάγο, ρίχνοντας δακρυγόνα και κάνοντας χρήση κανονιών νερού κατά των διαδηλωτών αλλά και πυροβολώντας εναντίον τους με πλαστικές σφαίρες.

Η βίαιη καταστολή υπενθύμισε στους γηραιότερους την καταπιεστική στρατιωτική δικτατορία του στρατηγού Αουγκούστο Πινοσέτ, μια περίοδο κατά την οποία οι διαφωνούντες φυλακίστηκαν, βασανίστηκαν και σε πολλές περιπτώσεις «εξαφανίστηκαν». Και οι νεότεροι όμως πήραν μια ιδέα, καθώς σε πολλά βίντεο που κυκλοφόρησαν στα social media φαίνονται στρατιωτικοί να βρίζουν διαδηλωτές που κρατούν στα χέρια τους πλακάτ με τις φωτογραφίες εκείνων που δεν βρέθηκαν ποτέ.

Στα αεροδρόμια της χώρας επικράτησε το χάος, καθώς δεκάδες πτήσεις ακυρώθηκαν και χιλιάδες επιβάτες εγκλωβίστηκαν στα τέρμιναλ, μην έχοντας λόγω της αναταραχής αλλά και μην μπορώντας λόγω της απαγόρευσης κυκλοφορίας, να πάνε πουθενά.

Ο Σεμπαστιάν Πινιέρα υπερασπίστηκε την επιλογή του να κατεβάσει τον στρατό δηλώνοντας σε τηλεοπτικό του διάγγελμα ότι «η δημοκρατία όχι μόνο έχει το δικαίωμα, αλλά και την υποχρέωση να υπερασπιστεί τον εαυτό της, χρησιμοποιώντας όλα τα μέσα για να καταπολεμήσει εκείνους που θέλουν να την βλάψουν». «Είμαστε σε πόλεμο εναντίον ενός ισχυρού εχθρού, ο οποίος είναι πρόθυμος να χρησιμοποιήσει τη βία χωρίς κανένα όριο», είπε, προκαλώντας νέο κύμα αντιδράσεων. Στο μεταξύ μια φωτογραφία του προέδρου όπου εμφανίζεται σε εστιατόριο να απολαμβάνει ήσυχα την πίτσα του, ενώ το Σαντιάγκο καίγεται, επέτεινε την οργή των πολιτών.

Τις τελευταίες τρεις δεκαετίες οι νεοφιλελεύθερες πολιτικές που εφαρμόστηκαν στη Χιλή, την κατέστησαν μία από τις πλουσιότερες χώρες της Λατινικής Αμερικής, με πληθωρισμό 2%, ποσοστό φτώχειας 8,6% και ανάπτυξη που φέτος αναμένεται να φτάσει το 2,5% του ΑΕΠ. Στα αλήθεια όμως η ευημερία αυτή είναι επίπλαστη, καθώς οι κοινωνικοί δείκτες μαρτυρούν τεράστιες ανισότητες.

Πολλές βασικές υπηρεσίες κοινής ωφέλειας, από το νερό μέχρι τους αυτοκινητόδρομους, ακόμα και το ισχύον συνταξιοδοτικό σύστημα, ιδιωτικοποιήθηκαν. Το ίδιο και το μετρό, που είναι το μεγαλύτερο δίκτυο στη Λατινική Αμερική και ένας λόγος υπερηφάνειας για πολλούς Χιλιανούς. Η αύξηση που έφερε όμως η ιδιωτικοποίηση στους ναύλους, δεν είναι ανάλογη με αυτή των μισθών, με αποτέλεσμα κάποιος που παίρνει το ελάχιστο εισόδημα να αναγκάζεται να διαθέσει το 1/6 αυτού μόνο για τις μετακινήσεις του. Για αυτό άλλωστε οι νέοι που μέχρι σήμερα αντιδρούσαν κάνοντας γκράφιτι στους σταθμούς του μετρό, ξεσηκώθηκαν.

Μόλις πριν λίγες μέρες, σε συνέντευξή του, ο Πινιέρα έλεγε ότι το μέσο εισόδημα ανά κάτοικο στη Χιλή, ξεπερνά τα 20.000 δολάρια ετησίως, ξέχασε όμως να πει ότι αυτό το εισόδημα δεν αφορά τον μέσο όρο, καθώς ένα μεγάλο τμήμα της κοινωνίας βρίσκεται στα όρια της φτώχειας,  αφού το κόστος για την παιδεία και την υγεία, αλλά και η φούσκα στην αγορά ακινήτων έχουν εκτιναχθεί. Πιο συγκεκριμένα, σύμφωνα με έρευνα του «Ιδρύματος Σολ» το 54,3% των εργαζομένων λαμβάνει μικτές μηνιαίες αποδοχές κάτω των 440 ευρώ το μήνα.

Στο μεταξύ, καμία πολιτική ηγεσία δεν έχει αγγίξει το λεγόμενο «ασφαλιστικό Πινοσέτ», που επιβλήθηκε στους Χιλιανούς το 1981 και τους κατατρέχει μέχρι και σήμερα. Ήταν τότε που ο Πινοσέτ με αντιδημοκρατικές διαδικασίες επέβαλε στους εργαζόμενους της Χιλής το μέτρο της «υποχρεωτικής αποταμίευσης», που δεν ήταν άλλο από την εκχώρηση του 10% του μισθού τους σε συνταξιοδοτικά ταμεία τα οποία διαχειρίζονται 6 ιδιωτικές εταιρείες. Τα έξι ασφαλιστικά μονοπώλια είναι γνωστά στη Χιλή με το ακρωνύμιο «AFP» και εκμεταλλεύονται τις εισφορές των Χιλιανών, αποκομίζοντας τεράστια κέρδη «τζογάροντας» με αυτές. Όταν έρθει η ώρα της συνταξιοδότησης οι άνδρες παίρνουν μόλις το 38% των ασφαλιστικών εισφορών που παρακρατήθηκαν καθ’ όλη τη διάρκεια του εργασιακού τους βίου και οι γυναίκες το 33% επειδή το προσδόκιμο ζωής τους είναι μεγαλύτερο. Η σύνταξη που λαμβάνουν εξαρτάται μάλιστα όχι μόνο από τα ποσά που εξοικονομούν, αλλά και από τις διακυμάνσεις της αγοράς. Σύμφωνα με το «Ίδρυμα Σολ» που ειδικεύεται σε έρευνες στον τομέα εργασίας, το 90,75% των συνταξιούχων στη Χιλή λαμβάνει κάτω 233 από δολάρια σύνταξη τον μήνα, σχεδόν το μισό του κατώτατου μισθού δηλαδή. Πρόκειται για το ασφαλιστικό σύστημα που οραματίζεται η ΝΔ και για την Ελλάδα.

Πίσω από την εξέγερση στη Χιλή βρίσκεται όμως ακόμη ένας παράγοντας. Στη διάρκεια των κινητοποιήσεων πολλοί διαδηλωτές κατήγγειλαν την οικονομική ισχύ των αξιωματούχων και την αδικία ενός οικονομικού συστήματος που ωφελεί κυρίως το κεφάλαιο, με τον Πινιέρα να είναι ένας από τους πιο πλούσιους ανθρώπους στη Χιλή και στην κυβέρνησή του να συμμετέχουν πολλές προσωπικότητες από τον επιχειρηματικό κόσμο.

Όπως φαίνεται η κυβέρνηση Πινιέρα συγκεντρώνει την οικονομική, πολιτική και θεσμική ισχύ, μια «τριάδα» που ευθύνεται για το ρήγμα μεταξύ των πολιτών και των πολιτικών.

Αξίζει να σημειωθεί ότι οι διαδηλώσεις της Χιλής ακολουθούν μια σειρά πολιτικών αναταραχών σε πολλές άλλες χώρες της Λατινικής Αμερικής. Τις τελευταίες εβδομάδες ογκώδεις διαδηλώσεις ξέσπασαν στον Ισημερινό, το Περού και την Ονδούρα με τους διαδηλωτές να διαμαρτύρονται για την αναποτελεσματικότητα των κυβερνήσεων τους. Σε όλες τις περιπτώσεις η αφορμή ήταν ασήμαντη και η αιτία κοινή.

Μήπως βρισκόμαστε μπροστά σε ένα είδος «λατινοαμερικάνικης άνοιξης»; Ο χρόνος θα δείξει…