Για χρόνια, η Γερμανία και οι σύμμαχοί της που αγαπούσαν τη λιτότητα ήταν οι δημοσιονομικοί «αστυνόμοι» της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Το σύνθημά τους ήταν απλό: Ούτε κοινό χρέος, ούτε δημοσιονομικές ελευθερίες και απολύτως καμία λευκή επιταγή για τις Βρυξέλλες.

Μαζί, αυτός ο συνασπισμός πλούσιων βόρειων χωρών – Αυστρία, Δανία, Σουηδία, Φινλανδία και Κάτω Χώρες – κρατούσε σφιχτά τα κορδόνια του πορτοφολιού της Ευρωπαϊκής Ένωσης, νικώντας τη Νότια Ευρώπη σε μαραθώνιες μάχες για τον προϋπολογισμό.

Αλλά τώρα, στο ενιαίο μέτωπο του Βορρά δημιουργούνται ρωγμές. Ο πόλεμος στα σύνορα της Ευρώπης, οι οικονομικές μεταβολές και ο πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών που σκοπεύει να απομακρυνθεί από το ΝΑΤΟ έχουν αναγκάσει σε επανεξέταση των δεδομένων και η συμμαχία της λιτότητας ταλαντεύεται την ώρα που η ΕΕ ετοιμάζεται για την επόμενη μεγάλη αναμέτρηση για τον προϋπολογισμό της.

Στο παρελθόν, αυτές οι «λιτές» χώρες ανέπτυξαν μια «στενά δεμένη, καλά προετοιμασμένη στρατηγική για να σταματήσουν ιδέες που είχαν να κάνουν με περισσότερες δαπάνες», δήλωσε στο Politico κυβερνητικός αξιωματούχος της ΕΕ με εμπειρία στην επίβλεψη αρκετών συνομιλιών για τον προϋπολογισμό.

Αλλά οι επικείμενες διαπραγματεύσεις για τον προϋπολογισμό 2028 – 2034 υπόσχονται να είναι «εντελώς διαφορετικές», σύμφωνα με τον αξιωματούχο.

«Μια ομάδα σκανδιναβικών και βαλτικών χωρών αναπτύσσει ένα διαφορετικό όραμα που επικεντρώνεται στο ζήτημα της ασφάλειας, το οποίο τις διακρίνει από τις άλλες “λιτές” χώρες όπως η Ολλανδία και η Αυστρία», δήλωσε στο Politico η Eulalia Rubio, αναλύτρια από τη δεξαμενή σκέψης του Ινστιτούτου Jacques Delors.

Η κυριαρχία έχει γίνει η νέα κραυγή συσπείρωσης, και ακόμη και σταθερά δημοσιονομικά γεράκια όπως η Δανία ή η Φινλανδία ζεσταίνονται με την ιδέα να χαλαρώσουν τα πορτοφόλια για να ενισχυθεί η συλλογική άμυνα και η ανθεκτικότητα της ΕΕ έναντι εξωτερικών απειλών.

Γιατί η Δανία άλλαξε γνώμη

Ένα καίριο σημάδι αυτής της αλλαγής ήρθε κατά τη διάρκεια της πρωτοχρονιάτικης ομιλίας της πρωθυπουργού της Δανίας Mette Frederiksen, όταν εξέπληξε τους βετεράνους του προϋπολογισμού της ΕΕ υποστηρίζοντας περισσότερες αμυντικές δαπάνες, κρατικές ενισχύσεις και επενδύσεις στην «ευρωπαϊκή κυριαρχία».

Για μια χώρα που επί μακρόν αντιμετώπιζε με σκεπτικισμό τη βαθύτερη ολοκλήρωση της ΕΕ, τα λόγια της Φρέντερικσεν σηματοδότησαν μια σεισμική μετατόπιση.

Στριμωγμένη ανάμεσα στον πόλεμο στην Ουκρανία και σε έναν πρόεδρο των ΗΠΑ που θέλει να αρπάξει τη Γροιλανδία από τη χώρα της, η Φρέντερικσεν προχώρησε σε μια εκτενή υποστήριξη των γαλλικού τύπου ιδεών περί κυριαρχίας της ΕΕ, τις οποίες η Κοπεγχάγη θεωρούσε μέχρι πρόσφατα ανάθεμα.

«Εξετάζουμε τις κρατικές ενισχύσεις με νέα μάτια, το κοινό χρέος με νέα μάτια και τον προϋπολογισμό της ΕΕ με νέα μάτια. Είναι μια νέα εποχή», δήλωσε ο Φρέντερικσεν κατά τη διάρκεια συνέντευξης τον Δεκέμβριο.

Οι αναλυτές χαιρέτισαν τις παρατηρήσεις της ως ορόσημο στη σχέση της Δανίας με την ΕΕ και ως μια πιθανή σφήνα στη σκανδιναβικο-γερμανική συμμαχία.

«Η Φρέντερικσεν άλλαξε προσωπικά τη θέση της κατά 180 μοίρες» δήλωσε ο Γιάκομπ Φανκ Κίρκεγκαρντ, αναλυτής στο think tank Bruegel.

Κατά την άποψή του, αυτό θα επιτρέψει στην πρωθυπουργό να «μεγιστοποιήσει την επιρροή της Δανίας» κατά τη διάρκεια των διαπραγματεύσεων για τον προϋπολογισμό, καθώς μπορεί να λειτουργήσει ως γεφυροποιός μεταξύ διαφορετικών ομάδων χωρών.

Αυτή δεν είναι μια μικρή εξέλιξη. Η Φρέντερικσεν είναι μία από τις πιο σταθερές και έμπειρες ηγέτιδες της ΕΕ και η χώρα της θα ασκήσει την εκ περιτροπής προεδρία του Συμβουλίου της ΕΕ αργότερα φέτος, γεγονός που θα δώσει στην Κοπεγχάγη σημαντική επιρροή στην ατζέντα του μπλοκ.

Το αμυντικό δίλημμα

Ωστόσο, δεν είναι όλοι πεπεισμένοι ότι οι «φραγκάτοι» βρίσκονται στα πρόθυρα μιας πλήρους διάλυσης. «Υπάρχει πολύς καπνός και καθρέφτες», προειδοποίησε ένας διπλωμάτης της ΕΕ. «Είναι δύσκολο να καταλάβει κανείς ποιες είναι οι πραγματικές θέσεις».

Αυτό που είναι βέβαιο είναι ότι η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία ανάγκασε τα βόρεια μέλη της ΕΕ να αναλογιστούν τα πράγματα, ιδίως όσον αφορά τις αμυντικές δαπάνες.

Χώρες όπως η Φινλανδία και η Εσθονία, που βρίσκονται γεωγραφικά πιο κοντά στη σύγκρουση, υποστηρίζουν τώρα το κοινό χρέος της ΕΕ για τη χρηματοδότηση αγορών όπλων, μια ιδέα που ήταν αδιανόητη για τους «λιτούς» στο παρελθόν.

Ωστόσο, άλλα μέλη της συμμαχίας δεν έχουν αλλάξει γνώμη. Η Γερμανία και οι Κάτω Χώρες παραμένουν σταθερά αντίθετες στο κοινό χρέος της ΕΕ για την άμυνα, υπογραμμίζοντας την εμβάθυνση της διαίρεσης εντός του συνασπισμού.

Η Αυστρία είναι επίσης πιθανό να σκληρύνει την αντίστασή της απέναντι στο χρέος της ΕΕ, εάν ο ακροδεξιόςΧέρμπερτ Κικλ, ο οποίος είναι φιλικά προσκείμενος στη Ρωσία, γίνει ο νέος καγκελάριος.

Ωστόσο, η συμμαχία δεν είναι εντελώς νεκρή.

Οι «λιτοί» διατηρούν κοινό έδαφος όταν πρόκειται να συνδέσουν την περιφερειακή χρηματοδότηση της ΕΕ – η οποία κατευθύνεται κυρίως σε περιοχές με χαμηλότερο εισόδημα στη Νότια και Ανατολική Ευρώπη – με διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις που αποσκοπούν στο να καταστήσουν τις οικονομίες τους πιο ανταγωνιστικές.

Σύμφωνα με τον διπλωμάτη της ΕΕ, η «παλιά ομάδα των λιτών επανήλθε» για να αντιταχθεί στην αύξηση των δαπανών κατά τη διάρκεια των διαπραγματεύσεων του Νοεμβρίου για τον ετήσιο προϋπολογισμό της ΕΕ.

Η Rubio του Ινστιτούτου Ζακ Ντελόρ προέβλεψε ότι η ομάδα θα επιστρέψει πιθανότατα και στις επερχόμενες συζητήσεις για τον προϋπολογισμό: «Δεν νομίζω ότι οι συνασπισμοί των λιτών έναντι των δικαιούχων – όσων λαμβάνουν περισσότερα χρήματα από την ΕΕ από αυτά που πληρώνουν – θα εξαφανιστούν».

Αλλά, πρόσθεσε, «θα υπάρξει μια πρόσθετη ομάδα πίεσης που θα αποτελείται από την Πολωνία και τις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης και θα ζητά μεγαλύτερη έμφαση σε θέματα ασφάλειας».

Ακόμα κι έτσι, πολλοί πιστεύουν ότι η πραγματική δοκιμασία για την τύχη των λιτών θα έρθει αν οι γερμανικές εκλογές αποφέρουν πλειοψηφία για την κεντροδεξιά Χριστιανοδημοκρατική Ένωση του Φρίντριχ Μερτς.

Μια κυβέρνηση υπό την ηγεσία του CDU πιθανότατα θα αντισταθεί σε μεγάλα σχέδια δαπανών της ΕΕ, είτε πρόκειται για την άμυνα είτε για πράσινες επενδύσεις.

Αλλά αν η μεγαλύτερη χώρα του μπλοκ αλλάξει γνώμη και γίνει πιο δαπανηρή, οι ανυπότακτοι σύμμαχοί της είναι πιθανό να ακολουθήσουν το παράδειγμά της.

«Περιμένουμε ακόμη τον μεγάλο», δήλωσε ο κυβερνητικός αξιωματούχος της ΕΕ, αναφερόμενος στο Βερολίνο.

«Είναι το σημείο βαρύτητας στο Πολυετές Δημοσιονομικό Πλαίσιο (σσ: ο προϋπολογισμός της ΕΕ), όλοι ακολουθούν τη θέση της Γερμανίας».