Η Ευρωπαϊκή Ένωση, με πρωτοβουλία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και υπό την ηγεσία της προέδρου Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, προχώρησε στην έγκριση και στην παρουσίαση του 18ου κατά σειρά πακέτου κυρώσεων κατά της Ρωσικής Ομοσπονδίας την Τρίτη (10/6).

Το νέο αυτό πακέτο χαρακτηρίζεται ως ένα από τα πιο εκτεταμένα και επιθετικά από την αρχή της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία, με έμφαση στη μείωση των εσόδων της Μόσχας από τις ενεργειακές εξαγωγές, τον χρηματοπιστωτικό αποκλεισμό και τον περιορισμό της πρόσβασης σε κρίσιμης σημασίας τεχνολογίες.

Στην καρδιά του νέου πακέτου βρίσκεται η πρόταση για μείωση του ανώτατου ορίου τιμής πώλησης του ρωσικού πετρελαίου, από τα 60 δολάρια στα 45 δολάρια ανά βαρέλι.

Αυτή η πρόταση συνιστά μια στρατηγική απόπειρα περαιτέρω αποδυνάμωσης των κύριων πηγών εσόδων της Ρωσίας, καθώς οι εξαγωγές πετρελαίου παραμένουν καθοριστικής σημασίας για τη χρηματοδότηση των στρατιωτικών επιχειρήσεων της Μόσχας.

Όπως υπογράμμισε η πρόεδρος φον ντερ Λάιεν: «Οι εξαγωγές πετρελαίου εξακολουθούν να αντιπροσωπεύουν το ένα τρίτο των εσόδων της Ρωσίας. Πρέπει να μειώσουμε αυτήν την πηγή εισοδήματος. Η δύναμη είναι η μόνη γλώσσα που θα καταλάβει η Ρωσία».

Η δήλωση αυτή αντικατοπτρίζει τη στρατηγική μετατόπιση της ΕΕ από μια περισσότερο αμυντική σε μια επιθετική οικονομική προσέγγιση.

Η επιλογή των λέξεων – ιδίως η αναφορά στη «γλώσσα της δύναμης» – τονίζει την αποφασιστικότητα της Ένωσης να χρησιμοποιήσει όλα τα διαθέσιμα μέσα πίεσης για να αναγκάσει τη ρωσική ηγεσία να υποχωρήσει. Η φον ντερ Λάιεν προσέθεσε ότι «το μήνυμά μας είναι πολύ σαφές: αυτός ο πόλεμος πρέπει να τελειώσει. Χρειαζόμαστε μια πραγματική εκεχειρία και η Ρωσία πρέπει να προσέλθει στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων με μια σοβαρή πρόταση», καθιστώντας σαφές ότι οι κυρώσεις δεν είναι αυτοσκοπός, αλλά εργαλείο για την επίτευξη ειρήνης.

Ωστόσο, η εφαρμογή του πακέτου δεν είναι αυτόματη. Η ΕΕ, αν και ενιαία στην πρόθεση, δεν έχει την αποκλειστική αρμοδιότητα να επιβάλει μόνη της το πλαφόν στην τιμή του ρωσικού πετρελαίου – απαιτείται συντονισμός με τις υπόλοιπες χώρες της G7, καθώς και με την Αυστραλία.

Η αρχική συμφωνία για το πλαφόν των 60 δολαρίων είχε επιτευχθεί τον Δεκέμβριο του 2022 στο πλαίσιο ενός ευρύτερου διεθνούς συνασπισμού. Έτσι, το νέο όριο των 45 δολαρίων θα πρέπει να αποτελέσει αντικείμενο διαπραγμάτευσης, ειδικά με τις Ηνωμένες Πολιτείες, οι οποίες διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο σε κάθε παγκόσμια απόφαση τέτοιας κλίμακας.

Η φον ντερ Λάιεν θα θέσει το ζήτημα στη σύνοδο κορυφής της G7 που πρόκειται να πραγματοποιηθεί στην Αλμπέρτα του Καναδά. Η σύνοδος αυτή θεωρείται κρίσιμη, όχι μόνο για την επικύρωση των ευρωπαϊκών προτάσεων, αλλά και για τη διατήρηση της συνοχής του δυτικού μετώπου κατά της Ρωσίας. Η στάση των ΗΠΑ, ιδίως ενόψει της αβεβαιότητας για τις πολιτικές προθέσεις του Ντόναλντ Τραμπ, προκαλεί ανησυχία στους Ευρωπαίους διπλωμάτες.

Πέραν του πετρελαίου, το 18ο πακέτο κυρώσεων στοχεύει σε ένα ευρύ φάσμα δραστηριοτήτων και υποδομών του ρωσικού κράτους. Ένα από τα κύρια μέτρα είναι η ενίσχυση των κυρώσεων κατά του λεγόμενου «σκιώδους στόλου» της Ρωσίας – ενός δικτύου δεξαμενόπλοιων που δραστηριοποιούνται εκτός των επίσημων καναλιών, μεταφέροντας ρωσικό πετρέλαιο υπό σημαίες ευκαιρίας ή μέσω παραπλανητικών μεθόδων.

Στο νέο πακέτο περιλαμβάνεται η επιβολή κυρώσεων σε 77 νέα δεξαμενόπλοια, ανεβάζοντας τον συνολικό αριθμό των στοχοποιημένων πλοίων σε περίπου 500. Η κίνηση αυτή αποσκοπεί στην αποτροπή της παράκαμψης των ενεργειακών κυρώσεων μέσω τρίτων χωρών ή εταιριών-βιτρίνας.

Επιπλέον, η Κομισιόν επεκτείνει δραστικά τις κυρώσεις στον χρηματοπιστωτικό τομέα. Συγκεκριμένα, προτείνει την προσθήκη 22 ακόμη ρωσικών τραπεζών στον κατάλογο των απαγορευμένων πιστωτικών ιδρυμάτων. Οι κυρώσεις αυτές δεν περιορίζονται στον αποκλεισμό από το δίκτυο SWIFT – τη βασική υποδομή ανταλλαγής τραπεζικών μηνυμάτων παγκοσμίως – αλλά προχωρούν σε πλήρη απαγόρευση των συναλλαγών. Πρόκειται για ένα μέτρο που αποσκοπεί στο να αποκόψει τη Ρωσία από τα διεθνή χρηματοπιστωτικά συστήματα, καθιστώντας δύσκολες τις εισαγωγές, τις εξαγωγές και την πρόσβαση σε σκληρό νόμισμα.

Ακόμη πιο στοχευμένα είναι τα μέτρα που αφορούν τις εξαγωγές τεχνολογίας. Η πρόεδρος της Επιτροπής ανακοίνωσε απαγορεύσεις εξαγωγής για μηχανήματα, μέταλλα, πλαστικά, χημικές ουσίες, αλλά και αγαθά διπλής χρήσης – δηλαδή προϊόντα που μπορούν να χρησιμοποιηθούν τόσο για πολιτικούς όσο και για στρατιωτικούς σκοπούς. Ειδική μνεία έγινε σε εξαρτήματα για drones, πυραύλους και άλλα οπλικά συστήματα, επισημαίνοντας την προσπάθεια της ΕΕ να περιορίσει τη στρατιωτική ικανότητα της Ρωσίας μέσω του περιορισμού των τεχνολογικών της προμηθειών.

Ιδιαίτερη σημασία έχει και η προτεινόμενη απαγόρευση κάθε είδους συναλλαγών που σχετίζονται με τους αγωγούς φυσικού αερίου Nord Stream I και II. Όπως διευκρινίστηκε, αυτό σημαίνει ότι κανένας ευρωπαϊκός φορέας – ούτε δημόσιος ούτε ιδιωτικός – δεν θα μπορεί να εμπλακεί άμεσα ή έμμεσα σε οποιαδήποτε εμπορική ή τεχνική δραστηριότητα που σχετίζεται με τους εν λόγω αγωγούς. Η απόφαση αυτή αναμένεται να έχει σημαντικό πολιτικό αντίκτυπο, καθώς οι αγωγοί αυτοί υπήρξαν για χρόνια σύμβολα της ενεργειακής εξάρτησης της Ευρώπης από τη Ρωσία.

Ωστόσο, η αποτελεσματικότητα όλων αυτών των κυρώσεων παραμένει αντικείμενο έντονης συζήτησης. Η επικεφαλής εξωτερικής πολιτικής της ΕΕ, Κάγια Κάλας, υπερασπίστηκε το προηγούμενο, 17ο πακέτο, επισημαίνοντας ότι είχε «σημαντικό» αντίκτυπο. Σύμφωνα με την Κάλας, οι κυρώσεις έχουν σωρευτικό αποτέλεσμα και η Επιτροπή είναι «πεπεισμένη» ότι ο συνδυασμός των ήδη επιβληθέντων και των νέων μέτρων θα έχει «τεράστιο αντίκτυπο».