Η αγορά δεν φέρνει αναγκαστικά την ελευθερία της έκφρασης. Αν κρίνει κανείς από το παράδειγμα των χωρών του πρώην Ανατολικού Μπλοκ, όσον αφορά στην ελευθερία του Τύπου και των ΜΜΕ γενικότερα, το φαινόμενο της λογοκρισίας όχι μόνο δεν έχει εξαφανιστεί με την κατάρρευση του λεγόμενου «υπαρκτού σοσιαλισμού», αλλά μάλλον έχει χειροτερεύσει. Αυτό υποστηρίζει τουλάχιστον, σχετικό άρθρο στην εφημερίδα Νrchandelsblad. Όπως αναφέρεται, η άσκηση της ανεξάρτητης δημοσιογραφίας προσκρούει στα μεγάλα οικονομικά και πολιτικά συμφέροντα. Ιδιαίτερα όσον αφορά στην περίπτωση των Βαλκανίων, επισημαίνεται ότι την περίοδο του λεγόμενου «υπαρκτού σοσιαλισμού» – με όλα τα ζητήματα της λογοκρισίας – υπήρχε μεγαλύτερη διαφάνεια στις σχέσεις των ΜΜΕ με την εξουσία.

Αυτή τη στιγμή, οι δημοσιογράφοι της ηλεκτρονικής εφημερίδας e-novine στο Βελιγράδι βρίσκονται μπροστά στον κίνδυνο να μείνουν χωρίς δουλειά, καθώς ο βασικός τους σπόνσορας αποσύρθηκε, με αποτέλεσμα η εφημερίδα να μείνει χωρίς χρηματοδότηση και μισθούς. Σύμφωνα με τον αρχισυντάκτη Petar Lukovic ωστόσο, η αδυναμία εύρεσης διαφημιστών εδώ και δύο χρόνια, δεν οφείλεται στην οικονομική κρίση αλλά στο κριτικό πνεύμα των συντακτών του. Όπως υπογραμμίζει, όλα τα έσοδα από τις διαφημίσεις πηγαίνουν στα ΜΜΕ εκείνα που είναι φιλικά προσκείμενα στην κυβέρνηση, γεγονός που έχει άμεση επίπτωση στην επιβίωση των αντιπολιτευόμενων μέσων. To marketing και οι διαφημίσεις στη Σερβία άλλωστε ελέγχονται από 3 μεγάλες εταιρίες. Και οι 3, στα χέρια μελών του Δημοκρατικού Κόμματος, που αποτελεί και την ηγετική συνιστώσα της κυβέρνησης συνασπισμού. Η μία εταιρία ανήκει στον δήμαρχο του Βελιγραδίου και οι άλλες διευθύνονται από τους συμβούλους Δημοσίων Σχέσεων του Προέδρου Boris Tadic, Nebosja Krstic και Srdjan Saper.

Σύμφωνα με τον Lukovic, στη Σερβία τα ΜΜΕ αποφεύγουν να ασκήσουν αρνητική κριτική στο Δημοκρατικό Κόμμα, καθώς φοβούνται μήπως χάσουν διαφημίσεις. Αυτός όμως, είναι και ο πιο εύκολος τρόπος λογοκρισίας, διαπιστώνει. Ωστόσο, η Σερβία δεν είναι η μοναδική χώρα της πρώην Γιουγκοσλαβικής Δημοκρατίας που αντιμετωπίζει ζητήματα λογοκρισίας. Στην Βοζνία Ερζεγοβίνη, ο μεγαλύτερος μεγιστάνας των ΜΜΕ, Fahrudin Radoncic, ακολουθεί το παράδειγμα του Ιταλού πρωθυπουργού, Silvio Berlusconi, ιδρύοντας πρόσφατα το δικό του πολιτικό κόμμα. Παράλληλα, ο πρόεδρος της σερβικής μειονότητας στη Βοσνία, Milorad Dodik, οφείλει σε ένα βαθμό τη δύναμή του, στην υποστήριξη που δέχεται από τις δύο μεγαλύτερες εφημερίδες.

Στα Βαλκάνια – όπως και στον υπόλοιπο κόσμο – τα ΜΜΕ είναι στενά συνδεδεμένα με τα οικονομικά και πολιτικά συμφέροντα και αποτελούν χρήσιμα όπλα στην άσκηση επιρροής της κοινής γνώμης προς όφελος της εξουσίας. Σύμφωνα μάλιστα με τον Lukovic, τώρα υπάρχει μεγαλύτερη διαπλοκή στα ΜΜΕ απ’ ότι υπήρχε τη δεκαετία του ’90. Την περίοδο διακυβέρνησης Milosevic, υπήρχε μεγαλύτερος σεβασμός απέναντι στους δημοσιογράφους λόγω της επικινδυνότητας και της σκληρότητας του επαγγέλματος. Αντίθετα σήμερα, τα πράγματα είναι λιγότερο ξεκάθαρα. Είναι πιο δύσκολο να διακρίνει κανείς ποιος ελέγχει ποιον, όπως επίσης και το ρόλο των δημοσιογράφων στο παιχνίδι της εξουσίας.

Εκτός όμως από τη λογοκρισία, υπάρχει κι ένα άλλο ιδιαίτερα σημαντικό ζήτημα που παρεμποδίζει την άσκηση της ανεξάρτητης από τα οικονομικά και πολιτικά συμφέροντα δημοσιογραφίας. Αυτό της απειλής της ζωής των δημοσιογράφων.

Οι απειλές κατά της ζωής δημοσιογράφων στην περιοχή, φαίνεται πως αποτελούν συχνό φαινόμενο. Χαρακτηριστικό παράδειγμα, η Σέρβα Brankica Stankovic, που βρίσκεται υπό αστυνομική προστασία μετά από απειλές που δεχόταν εξαιτίας της εκπομπής της για τους δεσμούς μεταξύ χούλιγκαν και μαφίας.

Ο Κροάτης δημοσιογράφος και εκδότης, Ivo Pukanic, δολοφονήθηκε σε έκρηξη τον Οκτώβριο του 2008. Τον Δεκέμβριο, οι δημοσιογράφοι κατέβηκαν στους δρόμους για να διαδηλώσουν ενάντια στις προσπάθειες της κυβέρνησης να τους λογοκρίνει.

Οργανώσεις που υποστηρίζουν την ανεξαρτησία του Τύπου, όπως το PressNow και ο σύλλογος δημοσιογράφων της Βοσνίας, BH Novinari, υποστηρίζουν ότι οι συνθήκες εργασίας των δημοσιογράφων στη Βοσνία έχουν χειροτερέψει. Συγκεκριμένα αναφέρουν 40 περιστατικά απειλών κατά δημοσιογράφων, μέσα στο 2009. Συχνά, οι απειλές αυτές προέρχονταν από πολιτικούς.

Μέσα σ’ αυτό το πλαίσιο λογοκρισίας και τρομοκρατίας, η ηλεκτρονική εφημερίδα e-novine έχει αναλάβει ένα καθήκον: αυτό της αντιπολιτευτικής φωνής στη Σερβία. Όπως ο ίδιος ο αρχισυντάκτης υπογραμμίζει, οι συντάκτες του είναι ιδιαίτερα ευαισθητοποιημένοι ως προς τα εγκλήματα πολέμου και τις σχέσεις της χώρας με τις γειτονικές, καθώς και σε ζητήματα που αφορούν το φασισμό και τον εθνικισμό. «Αρνούμαστε να δημοσιεύσουμε φασιστικές δηλώσεις, ή προσθέτουμε δικό μας σχολιασμό σε αυτές», δηλώνει με έμφαση, ενώ ερωτώμενος για την ερευνητική δημοσιογραφία, ξεσπά σε γέλια. «Μισώ την λεγόμενη ‘αντικειμενική δημοσιογραφία’. Αυτό που έχει σημασία είναι το ότι δεν φοβόμαστε να γράψουμε γι’ αυτά που όλοι κρυφά γνωρίζουν».

Πηγή: www.nrc.nl