Ο τόπος της διενέργειας του δεύτερου γύρου των διαπραγματεύσεων Μόσχας – Κιέβου για την λήξη του πολέμου, είναι εξαιρετικά συμβολικός, αφού πρόκειται για την περιοχή του Μπρεστ, της ιστορικής λευκορωσικής πόλης στα σύνορα με την Πολωνία.

Ο συμβολισμός έγκειται στο γεγονός, ότι εκεί υπεγράφη η διάσημη, επώδυνη και εξαιρετικά ταπεινωτική για την Ρωσία, Συνθήκη του Μπρεστ – Λιτόφσκ, στις 3 Μαρτίου του 1918 μεταξύ της Ρωσικής Σοβιετικής Ομοσπονδιακής Σοσιαλιστικής Δημοκρατίας και της Γερμανίας. Μια συνθήκη, η οποία αφαίρεσε τεράστιες εκτάσεις ρωσικών εδαφών, μαζί με τους πληθυσμούς τους και τις βιομηχανικές υποδομές τους. Μεταξύ αυτών και μεγάλων κομματιών της Ουκρανίας.

Η εκδοχή του Πούτιν

Στο διάγγελμά του με το οποίο προσπάθησε να τεκμηριώσει την εισβολή στην Ουκρανία, ο Ρώσος πρόεδρος, Β. Πούτιν, ανέφερε σχετικά: «Μετά την επανάσταση, το κύριο καθήκον των Μπολσεβίκων ήταν να διατηρήσουν την εξουσία με οποιοδήποτε κόστος. Γι’ αυτό πήγαν σε όλα: και στους ταπεινωτικούς όρους της Συνθήκης του Μπρεστ, σε μια εποχή που η Γερμανία του Κάιζερ και οι σύμμαχοί της βρίσκονταν στην πιο δύσκολη στρατιωτική και οικονομική κατάσταση και η έκβαση του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου ήταν ουσιαστικά προδιαγεγραμμένη, και για να ικανοποιήσουν τις όποιες απαιτήσεις, τις όποιες επιθυμίες των εθνικιστών στο εσωτερικό της χώρας.».

Η εκδοχή του Λένιν

Για τον Λένιν, ήταν προφανές ότι η ειρήνη που υπογράφεται, δεν στηρίζεται στην ελεύθερη συγκατάθεση των λαών, αλλά υπαγορεύεται στη Σοβιετική Ρωσία από τον πάνοπλο γερμανικό ιμπεριαλισμό που εκμεταλλεύεται την προσωρινή αδυναμία της νεαρής Σοβιετικής Δημοκρατίας, γι’ αυτό και η συζήτηση της συνθήκης είναι ανώφελη. Είναι χαρακτηριστικό ότι η σοβιετική αντιπροσωπεία, έχοντας πλήρη συνείδηση αυτής της αντικειμενικής κατάστασης, όντως δεν συζήτησε αυτούς τους όρους πριν την υπογραφή.

Σύμφωνα με την σοβιετική εκδοχή, η νέα επαναστατική κυβέρνηση αναγκάστηκε να αναγνωρίσει τη συνθήκη ειρήνης που είχε υπογραφεί ανάμεσα στην ουκρανική κεντρική διοίκηση (τον Φεβρουάριο της ίδιας χρονιάς) και στη Γερμανία και αναλάμβανε μάλιστα την υποχρέωση να κάνει αμέσως πλήρη αποστράτευση χωρίς να εξαιρείται και ο Κόκκινος Στρατός, να παροπλίσει τον πολεμικό στόλο, να αποσύρει τα στρατεύματά της από την Ουκρανία, τη Φινλανδία και τις νήσους Αλαντ και τις ναυτικές της δυνάμεις από τα λιμάνια της Φινλανδίας.

Στις 15 Μάρτη του 1918 το IV έκτακτο πανρωσικό συνέδριο των Σοβιέτ επικύρωσε τη συνθήκη ειρήνης του Μπρεστ. Έτσι, σύμφωνα με την ίδια άποψη, η Σοβιετική Ρωσία, βγαίνοντας από τον ιμπεριαλιστικό πόλεμο, κατάφερε να σταθεροποιήσει την κατάσταση στο εσωτερικό και να αφιερωθεί στην ανοικοδόμηση της χώρας, μετά από ένας παγκόσμιο πόλεμο, μία επανάσταση και έναν εμφύλιο.

Ο Λένιν αξιολογώντας τη Συνθήκη, έγραφε τον Οκτώβρη του 1918: «Πρώτο, αν δεν υπογράφαμε την ειρήνη του Μπρεστ , θα είχαμε παραδώσει μεμιάς την εξουσία στη ρωσική αστική τάξη και έτσι θα είχαμε βλάψει πάρα πολύ τη σοσιαλιστική επανάσταση. Δεύτερο, με τίμημα τις εθνικές θυσίες διατηρήσαμε μια τέτοια διεθνή επαναστατική επιρροή που τώρα να μιμείται αμέσως η Βουλγαρία, κοχλάζουν η Αυστρία και η Γερμανία, εξασθένισαν και οι δύο μεγάλοι ιμπεριαλισμοί, ενώ εμείς δυναμώσαμε και αρχίσαμε να δημιουργούμε έναν πραγματικά προλεταριακό στρατό».

Η «εκδοχή»… της Ιστορίας

Σε κάθε περίπτωση, με την Συνθήκη αυτή, η Ρωσία έχασε περίπου το ένα τέταρτο των εδαφών της, μετά του πληθυσμού των, και το ίδιο ποσοστό του συνόλου της βιομηχανίας της, καθώς και το ένα δέκατο του συνόλου των πλουτοπαραγωγικών πηγών, ανθρακωρυχείων κ.λπ.

Συνολικά, με τη Συνθήκη, η Γερμανία και η Αυστροουγγαρία έπαιρναν στην κατοχή τους απέραντα εδάφη της πρώην ρωσικής αυτοκρατορίας, πάνω από 150 χιλιάδες τετραγωνικά χιλιόμετρα.ένα από τα αποτελέσματα της Συνθήκης του Μπρεστ ήταν, εδάφη της Ουκρανίας να βρεθούν υπό τον έλεγχο της Ρουμανίας (Βεσσαραβία) και των κρατών που διαδέχτηκαν την Αυστροουγγαρία μέχρι και τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Μάλιστα, μετά τη λήξη του Σοβιετο-πολωνικού Πολέμου, το 1921, εδάφη της Δυτικής Ουκρανίας πέρασαν υπό τον έλεγχο της Πολωνίας μέχρι το 1939.

Συνεπώς, από ιστορικής άποψης, η «επιστροφή» των Ρώσων και των Ουκρανών στο Μπρεστ, αυτή τη φορά ως αντιπάλων, συνιστά ένα, τηρουμένων των πολλαπλών ιστορικών αναλογιών,γεωπολιτικό «deja vu». Διότι, μπορεί τυπικά στην σημερινή συνάντηση να συζητιέται η εκεχειρία και η ρωσική «ασφάλεια», όπως την αντιλαμβάνεται η Μόσχα, αλλά στο πεδίο των μαχών έχει δημιουργηθεί ήδη μια de facto κατάσταση εδαφικού ελέγχου σημαντικών ουκρανικών κομματιών από τον ρωσικό στρατό.

*Ο χάρτης απεικονίζει την κατάσταση όπως είχε διαμορφωθεί στις 2 Μαρτίου

Η ληξιαρχική πράξη θανάτου της ΕΣΣΔ

Λίγο βορειότερα από το Μπρεστ, στο σημερινό λευκορωσικό Εθνικό Πάρκο του Μπελοβέζκ, γράφτηκε ακόμη μία μελανή σελίδα για την Ρωσία, αυτή τη φορά, πάλι στην σοβιετική εκδοχή της. Όχι, όμως, ως ωδίνες γέννησης, αλλά ως επιθανάτιος ρόγχος.

Στις 8 Δεκεμβρίου του 1991, στο λεγόμενο «Σπιτάκι του Κυνηγού» του πάρκου – που συζητιόταν έντονα ότι θα γινόταν και ο δεύτερος γύρος των διαπραγματεύσεων την Πέμπτη – οι πρόεδροι της Ρωσίας, της Ουκρανίας και της Λευκορωσίας υπέγραψαν τις συμφωνίες Μπελοβέζκ, που κήρυξαν τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης και συνέστησαν την Κοινοπολιτεία των Ανεξάρτητων Κρατών (ΚΑΚ).

Και οι ηρωικές στιγμές

Για την ιστορία, πάντως, αξίζει να σημειωθεί, ότι το Μπρεστ δεν φιλοξένησε μόνο «μαύρες» σελίδες της ιστορίας, αλλά και ηρωικότατες. Όπως συνέβη τα ξημερώματα της 22ας Ιούνη του 1941, όταν εκδηλώθηκε η ορμητική επίθεση της ναζιστικής πολεμικής μηχανής στην ΕΣΣΔ. Ορμή, η οποία εξαφανίστηκε πάνω στο φρούριο του 19ου της πόλης, με την φριουρά του Κόκκινου Στρατού να γράφει τις πρώτες λαμπρές στιγμής θυσίας και ηρωισμού του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. 

Η γερμανική διοίκηση υπολόγιζε ότι με την ξαφνική επίθεση – το γνωστό στρατιωτικό δόγμα του blitzkrieg, του «κεραυνοβόλου πολέμου» – το φρούριο θα έπεφτε μέχρι τις 12 το μεσημέρι της ίδιας μέρας. Υπολόγισαν λάθος. Το Φρούριο έπεσε στι 12 Ιούλη, με τεράστιες γερμανικές απώλειες. Ήταν τότε που Ρώσοι, Ουκρανοί και οι υπόλοιπες, πάνω από 100 εθνότητες της ΕΣΣΔ, πολέμησαν μαζί εναντίον του εισβολέα.  

*Η φωτογραφία είναι από την υπογραφή της ανακωχής μεταξύ Σοβιετικής Ρωσίας και Γερμανίας στις 15 Δεκεμβρίου 1917, που θα οδηγούσε στην Συνθήκη του Μπρεστ, περίπου δύο μήνες μετά.