Η παράνομη διακίνηση μεταναστών στα Δυτικά Βαλκάνια, είναι μια εξαιρετικά επικερδής επιχείρηση. Αξίζει κατά προσέγγιση 50 εκατομμύρια το χρόνο, σύμφωνα με πρόσφατη έκθεση της Μη Κυβερνητικής Οργάνωσης «Παγκόσμια Πρωτοβουλία Ενάντια στο Διεθνικό Οργανωμένο Έγκλημα», που δημοσιεύθηκε τον Μάιο.

Οι πληροφορίες συγκεντρώθηκαν τους τελευταίος μήνες του 2020, παρά τις δυσκολίες που επέβαλλε η πανδημία. Είναι αποτέλεσμα ερευνών στο πεδίο αλλά και συνεντεύξεων με ερευνητές δημοσιογράφους, ερευνητές γενικότερα, μετανάστες και αιτούντες άσυλο, ανθρωπιστικούς οργανισμούς, τοπικούς αξιωματούχους και διεθνείς οργανώσεις. Επίσης, χρησιμοποιήθηκαν και προγενέστερες έρευνες από ΜΜΕ αλλά και επίσημα κυβερνητικά στοιχεία.

Όπως αναφέρθηκε, η έκθεση αφορά συνολικά πολλές πτυχές του οργανωμένου εγκλήματος στα Δυτικά Βαλκάνια, (παράνομη διακίνηση μεταναστών, ναρκωτικά, ξέπλυμα χρήματος), ωστόσο εδώ θα ασχοληθούμε με το πρώτο κομμάτι.

Δυτικά Βαλκάνια : Το μαύρο χρήμα είχε παρελθόν, αλλά βρήκε και μέλλον

Από τη δεκαετία του 70’, σημειώνει η έκθεση, τα Βαλκάνια αποτελούσαν μια από τις πιο διάσημες διαδρομές διακίνησης ναρκωτικών, τα οποία μεταφέρονταν από την Ανατολή προς τη Δύση. Το 2015 όμως, αποτελεί ένα σημείο καμπής, καθώς, περίπου 1,5 εκατομμύριο μετανάστες και αιτούντες άσυλο έφτασαν στην περιοχή εκείνη την εποχή, κατά βάση εξαιτίας του πολέμου στη Συρία. Το γεγονός αυτό, άνοιξε νέες οδούς (και) για το οργανωμένο έγκλημα, όπως θα δούμε στη συνέχεια.  
Φτάνοντας στο σήμερα, η έκθεση αναφέρει πως, αντίθετα με την άποψη πολλών, η πανδημία δεν μείωσε τις μετακινήσεις. Για την ακρίβεια, ο αριθμός των μεταναστών και αιτούντων άσυλο στα Δυτικά Βαλκάνια αυξήθηκε το 2020. «Επιπλέον, οι διακηρύξεις έκτακτης ανάγκης και το κλείσιμο των συνόρων, δημιούργησαν περιπτώσεις ανθρωπιστικής ανάγκης σε ορισμένες περιοχές (ειδικά κοντά σε κύρια περάσματα), και περιορισμένη ελευθερία μετακίνησης εντός αλλά και μεταξύ των κρατών, αυξάνοντας παράλληλα τα κίνητρα για παράνομη διακίνηση.

Προφίλ μεταναστών

Η πλειοψηφία των αιτούντων άσυλο και των μεταναστών που κατευθύνονται στα Δυτικά Βαλκάνια (Βόρεια Μακεδονία, Αλβανία, Βοσνία και Ερζεγοβίνη, Μαυροβούνιο, Σερβία, Κόσοβο), προέρχονται από τη Μέση Ανατολή και τη Βόρεια Αφρική. Κάποιοι διαφεύγουν λόγω πολεμικών συγκρούσεων, ενώ άλλοι είναι οικονομικοί μετανάστες. Κυρίως είναι από τη Συρία, το Αφγανιστάν, το Πακιστάν, το Ιράν, το Ιράκ και το Μαρόκο.

Σχετικά με την ηλικία, οι περισσότεροι είναι νεαροί άνδρες μεταξύ 15 και 30 ετών, ενώ οι γυναίκες και τα παιδιά αποτελούν το μεγαλύτερο κομμάτι αιτούντων άσυλο.
Αξίζει να σημειωθεί πως, ένα από τα κεντρικά σημεία για να περάσουν οι άνθρωποι στα Δ. Βαλκάνια, αποτελεί η Θεσσαλονίκη. Το μέρος όπου κλείνονται συνήθως οι συμφωνίες για διακίνηση είναι οι σταθμοί τρένων, όπου είναι πιθανό να βρεθεί οδηγός για πέρασμα στα Δυτικά Βαλκάνια, ή τουλάχιστον όσο γίνεται πιο κοντά στα σύνορα μεταξύ Ελλάδας και Βόρειας Μακεδονίας.

Προφίλ διακινητών

Σύμφωνα με την έκθεση, υπάρχουν 3 κατηγορίες διακινητών : «μεσάζοντες», «φύλακες» και «έμποροι πακέτων».

Όσον αφορά τους «μεσάζοντες», κατά βάση επωμίζονται την μετακίνηση των μεταναστών, γι’ αυτό θεωρούνται και «μικρής κλίμακας» διακινητές. Για παράδειγμα, με τη χρήση αυτοσχέδιων ή πολλές φορές παράνομων οχημάτων – ταξί, συχνά δίχως να οδηγούν οι ίδιοι, μεταφέρουν τους μετανάστες από την επαρχία στις μεγάλες πόλεις, από τις πόλεις σε καταυλισμούς κοντά στα σύνορα, ή κάποιες φορές τους παραλαμβάνουν οι ίδιοι από τα σύνορα. Σπάνια πάντως περνούν οι ίδιοι τα σύνορα.

Επίσης, ενημερώνουν τους μετανάστες για ασφαλή περάσματα, ή μέρη που μπορούν να μείνουν, αλλά και για τα σημεία στα οποία μπορεί να συναντήσουν περιπολίες. «Κατά βάση δραστηριοποιούνται μεταξύ των συνόρων μιας χώρας», τονίζει η έκθεση.

Σχετικά με τις τιμές, αυτές κυμαίνονται από 20 ευρώ το άτομο στο Μαυροβούνιο, για τη μετακίνηση από την επαρχία σε κάποιον καταυλισμό κοντά στα σύνορα με τη Βοσνία-Ερζεγοβίνη, μέχρι και 700 ευρώ, προκειμένου να διασχίσει κανείς όλη τη Βόρεια Μακεδονία, μέχρι τα σύνορα με τη Σερβία.

Επιπλέον, πολλές φορές τη δουλειά αυτή την κάνουν και οι ίδιες οι αρχές της χώρας, όπως η αστυνομία ή οι φύλακες των συνόρων. Όπως σημείωνε ένας δικηγόρος στην Αλβανία: «Είναι αδύνατο να μετακινήσεις μετανάστες από μια χώρα σε μια άλλη ή να εξασφαλίσεις τη μετακίνησή τους εντός της χώρας, δίχως τη βοήθεια της τοπικής αστυνομίας».

Οι «φύλακες», είναι εκείνοι οι οποίοι βοηθούν τους μετανάστες να περάσουν τα σύνορα, που τους προσφέρουν ένα «ασφαλές πέρασμα», με ό,τι αυτό συνεπάγεται.

Αξίζει να σημειωθεί πως, η πιο οργανωμένη και κερδοφόρα μορφή διακίνησης εμφανίζεται στα σύνορα τα οποία είναι πολύ δύσκολο να διασχίσει κανείς : μεταξύ της Ελλάδας και της Βόρειας Μακεδονίας, της Β. Μακεδονίας και της Σερβίας, της Σερβίας και της Ουγγαρίας, αλλά και της Κροατίας και της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης.

Οι ομάδες οργανωμένου εγκλήματος που αναλαμβάνουν αυτό το έργο, του ασφαλούς περάσματος, είναι ένα «μείγμα από ντόπιους με γνώση της περιοχής και τις κινήσεις της αστυνομίας, μαζί με ανθρώπους από χώρες καταγωγής των μεταναστών και των αιτούντων άσυλο».

Προσαρμόζονται εύκολα, και έχουν διασυνδέσεις με την αστυνομία και με υπηρεσίες φύλαξης των συνόρων. Γι’ αυτό και πληρώνονται πολύ παραπάνω από τους «μεσάζοντες».  Για να περάσει κανείς ένα ποτάμι, πρέπει να πληρώσει 100 με 500 ευρώ ανά άτομο. Για να μεταφερθεί από τη Σουμπότικα της Σερβίας σε καταυλισμό κοντά στα Ουγγρικά σύνορα, μπορεί να πληρώσει μέχρι και 2μιση χιλιάδες. Για να περάσει από την Ελλάδα στην Αλβανία, πληρώνει από 1000 μέχρι 2,500 χιλιάδες ευρώ.

Ωστόσο, τα πολλά χρήματα από την παράνομη διακίνηση μεταναστών συγκεντρώνονται στους «έμπορους πακέτων». Πρόκειται για μια διαδικασία που απαιτεί μεγάλο σχεδιασμό, αλλά και διεθνή δίκτυα, έγγραφα και οχήματα. Τα πακέτα περιλαμβάνουν πολλές φορές και πλαστά έγγραφα, σε συνδυασμό με τη μετακίνηση ή κάποιο προσωρινό σημείο διαμονής.

Για χιλιάδες ευρώ, μετανάστες επιλέγουν ένα πακέτο, για να οδηγηθούν στα Δυτικά Βαλκάνια. Τα ποσά ανεβαίνουν πάρα πολύ, καθώς, ανάλογα με το σημείο εκκίνησης και τον προορισμό, η διαδικασία μπορεί να κοστίσει από 600 μέχρι και 20.000 ευρώ, σύμφωνα με την οργάνωση. Επίσης, για να ταξιδέψει κάποιος μετανάστης από το Ιράν ή το Αφγανιστάν σε χώρα της Ευρώπης, θα πρέπει να πληρώσει περίπου 3 χιλιάδες.

Κύριες ζώνες

Σύμφωνα με την έκθεση, υπάρχουν 3 βασικές ζώνες διακίνησης :

• Τα σύνορα μεταξύ Ελλάδας και Βόρειας Μακεδονίας, αλλά και Ελλάδας και Αλβανίας, με την αξία της επιχείρησης της διακίνησης να κυμαίνεται από 20 έως 30 εκατομμύρια περίπου.
• Τα σύνορα της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης με τις χώρες της ΕΕ, με την αξία να κυμαίνεται από 7 έως 10 εκατομμύρια ευρώ.
• Τα σύνορα μεταξύ της Σερβίας και της Ουγγαρίας, αλλά και της Σερβίας και της Ρουμανίας, με τα ποσά της επιχείρησης εκεί να αγγίζουν περίπου τα 10 εκατομμύρια.

Συνολικά, η αξία της συγκεκριμένης αγοράς, δηλαδή της παράνομης διακίνησης μεταναστών, σύμφωνα με την έκθεση, αποτιμάται από 33 μέχρι 50 εκατομμύρια.

Ωστόσο, όπως επισημαίνεται, στην πραγματικότητα ο αριθμός είναι μεγαλύτερος. Υπάρχουν κι άλλοι τρόποι μετακίνησης, οι οποίοι δεν εξετάστηκαν, όπως η μεταφορά από την Αλβανία στην Ιταλία με βάρκα, ενώ στην πραγματικότητα η είσοδος στα Δυτικά Βαλκάνια είναι μόνο ένα μέρος του ταξιδιού. Τέλος, για όσους διαθέτουν χρήματα, υπάρχουν κι άλλοι τρόποι μετακίνησης, που κοστίζουν περισσότερο, όπως η μεταφορά με βάρκα από την Τουρκία ή την Ελλάδα προς Δυτικές Ευρωπαϊκές χώρες, ή με πτήση, χρησιμοποιώντας πλαστά έγγραφα.

Το πρόβλημα είναι πως, η επιχείρηση που περιγράψαμε, βασίζεται στην αγωνία και την εκμετάλλευση εκατομμυρίων ανθρώπων, οι οποίοι, παρά τους ήδη υπάρχοντες κινδύνους μιας τέτοιας απόφασης, της φυγής από τον τόπο κατοικίας, με άγνωστο τελικό προορισμό, αναγκάζονται να πληρώσουν μεγάλα ποσά, δίχως να είναι εξασφαλισμένη η μετακίνηση.

Όπως είπε ένας νεαρός άνδρας από την Ερυθραία στους ερευνητές : «Πάντα προσπαθούσα να περάσω τα σύνορα μόνος μου, διότι δεν έχω πολλά χρήματα. Εδώ στα Βαλκάνια, τα πάντα έχουν να κάνουν με τα λεφτά».