Η δολοφονία είναι μια συναισθηματική λέξη. Σύμφωνα με το νόμο, απαιτεί προμελέτη. Ο θάνατος πρέπει να θεωρείται παράνομος.  Πώς θα μπορούσε η «δολοφονία» να ισχύσει σε αποτυχίες αντίδρασης στην πανδημία; Ίσως δεν μπορεί, και ποτέ δεν θα γίνει, αλλά αξίζει να εξεταστεί. Όταν οι πολιτικοί και οι ειδικοί λένε ότι είναι πρόθυμοι να επιτρέψουν δεκάδες χιλιάδες πρόωρους θανάτους για χάρη της ανοσίας του πληθυσμού, ή με την ελπίδα να στηρίξουν την οικονομία, είναι ή δεν είναι προμελετημένη και απερίσκεπτη αδιαφορία για την ανθρώπινη ζωή; 
 
Εάν οι αποτυχίες της πολιτικής οδηγούν σε επαναλαμβανόμενες και λανθασμένες απαγορεύσεις κυκλοφορίας, ποιος είναι υπεύθυνος για τους υπερβολικούς θανάτους που προκύπτουν οι οποίοι δεν οφείλονται στον κορωνοϊό; Όταν οι πολιτικοί αγνοούν σκόπιμα τις επιστημονικές συμβουλές, τη διεθνή και ιστορική εμπειρία, ακόμη και τις δικές τους ανησυχητικές στατιστικές απ’ τα μοντέλα τους, επειδή το να πράξουν αντιβαίνει την πολιτική στρατηγική τους ή την ιδεολογία τους, είναι αυτό νόμιμο; Είναι η αδράνεια δράση; (1) Πόσο μεγάλη είναι η παράλειψη που μια κυβέρνηση δεν ενεργεί αμέσως, μετά την κήρυξη έκτακτης ανάγκης για τη δημόσια υγεία από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας στις 30 Ιανουαρίου 2020;
 
Το ελάχιστο, η αντιμετώπιση του κορωνοϊού μπορεί να χαρακτηριστεί ως «κοινωνική δολοφονία», όπως εξήγησaν πρόσφατα δύο καθηγητές της εγκληματολογίας.(2) Ο φιλόσοφος Friedrich Engels επινόησε τη φράση όταν περιέγραψε την πολιτική και κοινωνική δύναμη που κατείχε η κυρίαρχη ελίτ των εργατικών τάξεων στην Αγγλία του 19ου αιώνα. Το επιχείρημα ήταν ότι οι συνθήκες που δημιουργήθηκαν από προνομιακές τάξεις οδήγησαν αναπόφευκτα σε πρόωρους και «αφύσικους» θανάτους μεταξύ των φτωχότερων τάξεων.(3)  Στο The Road to Wigan Pier, ο Τζορτζ Όργουελ απηχεί αυτά τα θέματα στην περιγραφή της ζωής και των συνθηκών διαβίωσης των ανθρώπων της εργατικής τάξης στον βιομηχανικό Βορρά της Αγγλίας. (4)
 
Σήμερα, η «κοινωνική δολοφονία» μπορεί να περιγράψει την έλλειψη πολιτικής προσοχής στους κοινωνικούς καθοριστικούς παράγοντες και στις ανισότητες που επιδεινώνουν την πανδημία. Ο Μάικλ Μαρμότ υποστηρίζει ότι καθώς βγαίνουμε από τον κορωνοϊό πρέπει να οικοδομήσουμε πιο δίκαια κοινωνία. (5)
 
Διεθνής Λογοδοσία
 
Μια πανδημία έχει επιπτώσεις τόσο για τους κατοίκους μιας χώρας όσο και για τη διεθνή κοινότητα, γι’ αυτό οι κυρίαρχες κυβερνήσεις πρέπει αναμφισβήτητα να λογοδοτούν στη διεθνή κοινότητα για τις δικές τους δράσεις και παραλείψεις στην αντιμετώπιση του κορωνοϊού. Εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας, όπως κρίθηκαν από το Διεθνή Ποινικό Δικαστήριο, δεν συμπεριλαμβάνουν τη δημόσια υγεία.(6) Αλλά ο Ντέιβιντ Σέφερ, πρώην πρεσβευτής των ΗΠΑ για εγκλήματα πολέμου, προτείνει ότι θα μπορούσαμε να διευρύνουμε την εφαρμογή των παραβιάσεων της κακής πρακτικής για τη δημόσια υγεία «για να δώσουν λογαριασμό για τη διοίκηση της δημόσιας υγείας κατά τη διάρκεια πανδημιών. »(7) Σ’ αυτή την περίπτωση, η κακή πολιτική της δημόσιας υγείας μπορεί να γίνει ένα έγκλημα κατά της ανθρωπότητας, για τους ηγέτες που αφήνουν σκόπιμα μια μολυσματική ασθένεια να διαδοθεί στους πολίτες τους ή στους αλλοδαπούς. Άλλοι έχουν αναπτύξει παρόμοιους ισχυρισμούς για περιβαλλοντικά εγκλήματα. (8)

Εάν δεν είναι φόνος ή έγκλημα κατά της ανθρωπότητας, μήπως βλέπουμε ακούσια ανθρωποκτονία, κακή συμπεριφορά των κυβερνητών ή εγκληματική αμέλεια; Οι νόμοι για την κακή πολιτική συμπεριφορά ή αμέλεια είναι περίπλοκοι και
δεν έχουν σχεδιαστεί για να αντιμετωπίζουν πρωτοφανή γεγονότα, αλλά καθώς περισσότερα από δύο εκατομμύρια άνθρωποι έχουν πεθάνει, δεν πρέπει να κοιτάζουμε ανίκανα, τους εκλεγμένους εκπρόσωπους σε όλο τον κόσμο να παραμένουν να μη λογοδοτούν και να είναι αμετανόητοι. Με ποιο στάνταρτ πρέπει να κριθούν οι ηγέτες; Είναι ο μικρός αριθμός θανάτων σε χώρες όπως η Νέα Ζηλανδία και η Ταϊβάν, ή το αυστηρότερο στάνταρτ των μηδενικών υπερβολικών θανάτων; Οι θάνατοι δεν έρχονται ως μεμονωμένοι κατάσκοποι, αλλά ως τάγματα οικογενειών που πενθούν, διαλυμένων ζωών, μακροχρόνιων ασθενειών και οικονομικής καταστροφής.

Από τις Ηνωμένες Πολιτείες έως την Ινδία, από το Ηνωμένο Βασίλειο έως τη Βραζιλία, οι άνθρωποι αισθάνονται ευάλωτοι και προδομένοι από την αποτυχία των ηγετών τους. Οι περισσότεροι από 400.000 θάνατοι από κορωνοϊό στις ΗΠΑ, 250.000 στη Βραζιλία, 150.000 στην Ινδία και άλλοι τόσοι το Μεξικό και 100.000 στο Ηνωμένο Βασίλειο αποτελούν το ήμισυ του παγκόσμιου αριθμού των θανάτων – στα χέρια μόνο πέντε εθνών.(9) Ο Donald Τραμπ ήταν πολιτικός καθοριστικός παράγοντας της υγείας που έβλαψε τα επιστημονικά ιδρύματα.(10.) Υπέστη εκλογική ήττα, αλλά παραμένει ο Τράμπ υπόλογος τώρα που είναι εκτός του Οβάλ γραφείου; Οι ικανότητες των Bolsonaro, Modi και Johnson αμφισβητήθηκαν με διαφορετικούς τρόπους και ο McKee και οι συνάδελφοί του υποστηρίζουν ότι οι λαϊκιστές ηγέτες έχουν υπονομεύσει τις κατάλληλες απαντήσεις στην πανδημία.(11) Η προοπτική λογοδοσίας σε αυταρχικά καθεστώτα όπως η Κίνα και η Ρωσία είναι ακόμα πιο μακριά και επαφίεται σε ισχυρούς διεθνείς θεσμούς και στη γενναιότητα των πολιτών τους.

Πολλές χώρες απέτυχαν στην αντιμετώπισή τους ως προς τον ιό. Τα παγκόσμια λάθη είναι πολλά και καλά τεκμηριωμένο από την Ανεξάρτητη Ομάδα για την Ετοιμότητα και Αντιμετώπιση της Πανδημίας.(12) (13) Η έκθεσή της ζητά την ολοκληρωμένη χρήση μη φαρμακευτικών παρεμβάσεων – τα μέσα, λένε, με τα οποία αυτές οι παρεμβάσεις περιορίζουν μια πανδημία είναι «γνωστά» – και για τις κυβερνήσεις να υποστηρίξουν τη δικαιοσύνη, να ανακαλύψουν εκ νέου και να εκσυγχρονίσουν το παγκόσμιο σύστημα προειδοποίησης για πανδημίες, να λάβουν σοβαρά υπόψη τις απειλές της πανδημίας και να συνεργαστούν καλύτερα με άλλα έθνη και με τον ΠΟΥ.  Η επείγουσα και συνεργατική δράση σε αυτούς τους τομείς θα επιτρέψει στον κόσμο να είναι καλύτερα προετοιμασμένος για οποιαδήποτε μελλοντική πανδημία.

Κούφιες δικαιολογίες

Όμως η παγκόσμια εικόνα δεν απαλλάσσει ηγέτες και κυβερνήσεις από την ευθύνη.(14)  Πολλά εκ των συμπερασμάτων της ανεξάρτητης επιτροπής τοποθετούν το φταίξιμο ακριβώς στο κατώφλι των κυβερνώντων, παρόλο που θα δυσκολευτείς πολύ για να βρεις έστω κι έναν πολιτικό που έχει αποδεχθεί ευθύνη για την έκταση των πρόωρων θανάτων, πόσο μάλλον να παραιτηθεί. Αρκετοί έχουν εκφράσει μεταμέλεια, αλλά η «συγγνώμη» είναι κούφια καθώς αυξάνονται οι θάνατοι και οι πολιτικές που θα σώσουν ζωές αποφεύγονται σκόπιμα, καθυστερούν ή είναι λάθος. 

Άλλοι λένε ότι έχουν κάνει ό,τι μπορούσαν ή ότι η πανδημία ήταν αχαρτογράφητη περιοχή. Ότι δεν υπήρχε βιβλίο για την αντιμετώπισή της. Κανένα από αυτά δεν είναι αλήθεια. Είναι αυτοεξυπηρετούμενα πολιτικά ψέματα. (15) Κάποιοι προσπαθούν να υπερασπιστούν το ρεκόρ τους ισχυριζόμενοι ότι η χώρα τους έχει κάνει περισσότερα τεστ, μετρά καλύτερα τους θανάτους ή έχει περισσότερη παχυσαρκία και πυκνότητα πληθυσμού. Όλα αυτά μπορεί να συμβάλουν, αλλά οι μέθοδοι μέτρησης ή οι πληθυσμιακοί παράγοντες δεν εξηγούν την καθαρή κλίμακα της διακύμανσης στην απόδοση.

Εάν οι πολίτες αισθάνονται αδύναμοι, ποιοι θα μπορούσαν να καταστήσουν υπόλογους τους αμελείς πολιτικούς; Οι ειδικοί στην επιστήμη μπορεί να το κάνουν, αλλά επίσημοι επιστημονικοί σύμβουλοι συχνά αγωνίστηκαν να πείσουν τους πολιτικούς να ενεργήσουν μέχρι το σημείο που πλέον ήταν πολύ αργά, ή παρέμειναν σιωπηλοί για να αποφευχθεί η δημόσια κριτική. Το ίδιο μπορεί να έκαναν και οι γιατροί, με τις ευθύνες τους στη δημόσια υγεία.(16)

Τα μέσα ενημέρωσης μπορεί να βοηθήσουν εδώ, υπενθυμίζοντας το καθήκον τους να λένε την αλήθεια στην εξουσία, να ζητούν λογοδοσία από τους εκλεγμένους αξιωματούχους. Και όμως μεγάλο μέρος των μέσων μαζικής ενημέρωσης είναι επίσης συνένοχα, παγιδευμένα σε ιδεολογικά σιλό που βλέπουν την πανδημία με φακούς  πολιτικού φυλετισμού, που ανησυχούν να πουν τις αλήθειες για την πανδημία στους αναγνώστες, στους ιδιοκτήτες και στους πολιτικούς φίλους. Στην πραγματικότητα, η αλήθεια έχει γίνει περιττή αφού επιτρέπεται σε πολιτικούς και στους συμμάχους τους να ψεύδονται, να παραπλανούν και να ξαναγράφουν την ιστορία με ελάχιστη ένδειξη πρόκλησης από δημοσιογράφους και ραδιοτηλεοπτικούς φορείς.

Όποιος τολμά να λέει την αλήθεια στην εξουσία δεν είναι πατριώτης, δεν είναι πιστός, ή είναι «σκληροπυρηνικός». Οι υπουργοί στο Ηνωμένο Βασίλειο, για παράδειγμα, αλληλεπιδρούν με τα μέσα ενημέρωσης μέσω αποστειρωμένων συνεντεύξεων, συνεντεύξεις τύπου που διοργανώνονται από τη σκηνή, ανεπίσημες ενημερώσεις σε αγαπημένους ανταποκριτές και, όταν γίνεται δύσκολο, αρνούμενοι απλώς να εμφανιστούν. Είναι αυτό το περιβάλλον που επέτρεψε την άνθηση των αρνητών του κορωνοϊού και την επικράτηση της μη κοινωνικής λογοδοσίας.  «Τα πιο σημαντικά μαθήματα από αυτήν την πανδημία», υποστηρίζουν οι Bollycky και Kickbusch, «δεν έχουν να κάνουν με τον ίδιο τον κορωνοϊό, αλλά μ’ αυτά που αποκάλυψε για τα πολιτικά συστήματα στο πώς ανταποκρίθηκαν σε αυτό.”(17)

Πόσοι παραπάνω θάνατοι χρειάζονται για έναν επικεφαλής επιστημονικό ή ιατρικό σύμβουλο να παραιτηθεί; Πόσο καιρό πρέπει να δοκιμάσουν και να εξαπατούν το κοινό πριν αποχωρήσει ένας υπουργός υγείας ή ένας επικεφαλής σύμβουλος; Πόσες
επικερδής συμβάσεις για μη επιστημονικές διαγνωστικές εξετάσεις που ανατίθενται σε φίλους, ή πόσα λάθη στην εκπαιδευτική πολιτική χρειάζονται, για να οδηγήσουν έναν υπουργό σε παραίτηση; 

Λήψη έννομης προστασίας

Πού τότε θα πρέπει οι πολίτες να στραφούν για λογοδοσία, εάν δεν την βρίσκουν στους ηγέτες τους και αισθάνονται ότι δεν υποστηρίζονται από ειδικούς και από τα ΜΜΕ;  Ο νόμος παραμένει μια μορφή έννομης προστασίας, και μάλιστα κάποιοι νομικοί οδοί, συμπεριλαμβανομένης της εγκληματικής αμέλειας και της κακής συμπεριφοράς στο δημόσιο αξίωμα, διερευνώνται, 18 19 αν και φαίνεται ότι τέτοιες αξιώσεις θα είναι δύσκολες και τραβηγμένες. Αλλά η έννοια του φόνου, τουλάχιστον  «η κοινωνική δολοφονία», είναι δύσκολο να ανατραπεί συναισθηματικά, και ενισχύεται με κάθε άρνηση ευθύνης και κάθε άρνηση για λογοδοσία ή για αλλαγή πορείας.

Αυτό αφήνει τρεις επιλογές. Η πρώτη είναι να πιέσουμε για δημόσια έρευνα, όπως ισχυρίστηκε το BMJ και άλλοι το καλοκαίρι του 2020 20 – μια γρήγορη, ανασκόπηση που κοιτά στο μέλλον και όχι ως άσκηση ως προς την κατανομή ευθυνών, το οποίο θα εντοπίσει μαθήματα και θα σώσει ζωές. Η δεύτερη είναι να καταψηφίσουμε εκλεγμένους ηγέτες και κυβερνήσεις που αποφεύγουν τη λογοδοσία και παραμένουν αμετανόητοι. Οι ΗΠΑ έδειξαν ότι αυτό είναι πολιτικά εφικτό, και ίσως μια νομική διαδικασία να ακολουθήσει, αν και έρευνες δείχνουν ότι ο κακός χειρισμός μιας πανδημίας μπορεί να μην οδηγήσει σε χάσιμο ψήφων.21 Η τρίτη αφορά μηχανισμούς παγκόσμιας διακυβέρνησης, όπως το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο, που μπορεί να διευρυνθεί για να καλύψει τις κρατικές αποτυχίες σε πανδημίες.

Στο Ηνωμένο Βασίλειο, που ήταν υπεύθυνο για το 1% περίπου των παγκόσμιων θανάτων στην πανδημία γρίπης του 1918-19 και τώρα αντιπροσωπεύει το 5% με μικρότερο ποσοστό του παγκόσμιου πληθυσμού, 9 22 οι εκλογές είναι λίγα χρόνια
μακριά από σήμερα. Καθώς η σημερινή κυβέρνηση κατέχει κοινοβουλευτική πλειοψηφία, οι δρόμοι για την αποκατάσταση φαίνονται αποκλεισμένοι. Αυτό που μένει υπό αυτές τις συνθήκες είναι οι πολίτες να πιέζουν τους πολιτικούς εκπροσώπους τους για μια ταχεία δημόσια έρευνα · τους επαγγελματίες του δικαίου, της επιστήμης, της ιατρικής και των μέσων μαζικής ενημέρωσης, καθώς και των κατόχων δημόσιων αξιωμάτων, να θέσουν το καθήκον τους στο κοινό πάνω ​​από την αφοσίωσή τους στους πολιτικούς και να μιλήσουν, να διαφωνήσουν νόμιμα, να είναι ενεργοί στις εκκλήσεις τους για δικαιοσύνη, ειδικά για μειονεκτούσες ομάδες.

Η «κοινωνική δολοφονία» των πληθυσμών είναι κάτι περισσότερο από λείψανο μιας περασμένης εποχής. Είναι πολύ πραγματική σήμερα, εκτίθεται και μεγεθύνεται από τον κορωνοϊό. Δεν μπορεί να αγνοηθεί ή να απομακρυνθεί. Οι πολιτικοί πρέπει να λογοδοτούν με νομικά και εκλογικά μέσα, με κάθε εθνικό και διεθνές συνταγματικό μέσο που απαιτείται. Οι κρατικές αποτυχίες που μας οδήγησαν σε δύο εκατομμύρια θανάτους είναι «πράξεις» και «αδράνεια» που πρέπει να μας κάνουν  όλους να ντρεπόμαστε.

Αναφορές

1. Farrar JJ. Stopping the gaps in epidemic preparedness. N Engl J Med 2019;380:1788-9. doi: 10.1056/NEJMp1902683 pmid: 31067366
2. The failings behind the UK’s abysmal death toll. Guardian 2021 Jan 27. https://www.theguardian.com/world/2021/jan/27/the-failings-behind-the-uks-abysmal-death-toll
3. Engels F. [1845]. The condition of the working-class in England. Cosimo, 2009:95.
4. Orwell G. The road to Wigan pier. Harvill Secker, 1937.
5. Marmot M, Allen J, Goldblatt P, Herd E, Morrison J. Build back fairer: the covid-19 Marmot review. 2020 https://www.instituteofhealthequity.org/resources-reports/build-back-fairer-the-covid-19-marmot-review
6. International Criminal Court. Rome statute. 1988. https://www.icc-cpi.int/resource-library/documents/rs-eng.pdf
7. Scheffer D. Is it a crime to mishandle a public health response? Foreign Affairs 2020 Apr 22. https://www.cfr.org/article/it-crime-mishandle-public-health-response
8. Ngira D, Okoth M. Conceptualizing environmental crimes as crimes against humanity: a philosophical justification. SSRN 2015. [Preprint.] https://ssrn.com/abstract=2674065 doi: 10.2139/ssrn.2674065
9. Worldometer. Reported cases and deaths by country or territory, 3 Feb 2021. https://www.worldometers.info/coronavirus/
10. Yamey G, Gonsalves G. Donald Trump: a political determinant of covid-19. BMJ 2020;369:m1643.  doi: 10.1136/bmj.m1643 pmid: 32332028
11. McKee M, Gugushvili A, Koltai J, Stuckler D. Are populist leaders creating the conditions for the spread of covid-19?Int J Health Policy Manag 2020; [Epub ahead of print.]. doi: 10.34172/ijhpm.2020.124. pmid: 32668893
12. Independent Panel for Pandemic Preparedness and Response. Second report on progress. 2021. https://theindependentpanel.org/wp-content/uploads/2021/01/Independent-Panel_Second-Reporton-Progress_Final-15-Jan-2021.pdf
13. Wenham C. What went wrong in the global governance of covid-19. BMJ 2021;372.n303. doi: 10.1136/bmj.n303.
14. Institute for Government. Government’s covid-19 decision making hindered by lack of strategy and planning. 2020. https://www.instituteforgovernment.org.uk/news/latest/government-covid-19-decision-making
15. Abbasi K. Covid-19: politicisation, “corruption,” and suppression of science.BMJ 2020;371:m4425. doi: 10.1136/bmj.m4425 pmid: 33187972
16. Ashton J. Blinded by corona. Gibson Square, 2020.
17. Bollyky TJ, Kickbusch I. Preparing democracies for pandemics. BMJ 2020;371:m4088. doi: 10.1136/bmj.m4088 pmid: 33097482
18. Iacobucci G. Covid-19: UK prime minister says he will only meet bereaved families when they drop threat of legal action. BMJ 2020;370:m3424. doi: 10.1136/bmj.m3424 pmid: 32878884
19. Boyle D. Ex-prosecutor Nazir Afzal who brought down Rochdale grooming gangs has instructed his lawyers to see if there is evidence to prosecute Boris Johnson for misconduct in public office as covid-19 death toll passes 100,000. Daily Mail 2021 Jan 26. https://www.dailymail.co.uk/news/article-9190235/Ex-CPS-chief-Nazir-Afzal-instructs-lawyers-consider-Boris-Johnson-prosecution.html
20. McKee M, Gill M, Wollaston S. Public inquiry into UK’s response to covid-19. BMJ 2020;369:m2052. doi: 10.1136/bmj.m2052 pmid: 32444349
21. Acharya A, Gerring J, Reeves A. Is health politically irrelevant? Experimental evidence during a global pandemic. BMJ Glob Health 2020;5:e004222. doi: 10.1136/bmjgh-2020-004222 pmid: 33097548
22. Ashton J. A fatal reckoning: UK reaches 100 000 deaths from covid-19. Byline Times 2021 Jan 26. https://bylinetimes.com/2021/01/26/a-fatal-reckoning-uk-reaches-100000-deaths-fromcovid-19/

*Του Kamran Abbasi, εκτελεστικού εκδότη του British Medical Journal (BMJ)

*Μετά από δύο εκατομμύρια θανάτους, πρέπει να επανορθώσουμε την κακή αντιμετώπιση της πανδημίας (Σημ.: Το παρών άρθρο δημοσιεύθηκε στις 4 Φεβρουαρίου 2021, από τότε οι θάνατοι είναι πολύ περισσότεροι).