Μετά την, αναμενόμενη, απόρριψη της συμφωνίας για το Brexit, το Βρετανικό Κοινοβούλιο έδωσε εντολή στην κυβέρνηση της Τερέζα Μέι να αναδιαπραγματευθεί με τις Βρυξέλλες το περίφημο backstop: Το μηχανισμό ασφαλείας που θα αποτρέψει την επιστροφή ενός «σκληρού συνόρου» μεταξύ Ιρλανδίας και Βόρειας Ιρλανδίας. Η σχετική τροπολογία που υπερψήφισε η Βουλή των Κοινοτήτων προβλέπει την κατάργηση του backstop και την αντικατάστασή του από «εναλλακτικές διευθετήσεις», χωρίς όμως να αναφέρει ποιες.

Η αντίδραση της ΕΕ υπήρξε άμεση: Μια κάθετη και απόλυτη άρνηση οποιασδήποτε σκέψης για αναδιαπραγμάτευση της συμφωνίας εξόδου της Βρετανίας, που πήρε τη μορφή ομοβροντίας δηλώσεων από όλους τους βασικούς παράγοντες της ευρωπαϊκής πολιτικής σκηνής, αλλά μπορεί να συνοψισθεί στα λόγια του απερχόμενου προέδρου της Επιτροπής, Ζαν-Κλοντ Γιουνκέρ: «Η νομικά δεσμευτική συμφωνία αποχώρησης που επιτεύχθηκε πέρυσι παραμένει η καλύτερη και η μοναδική εφικτή: η συζήτηση και η ψηφοφορία στη Βουλή των Κοινοτήτων δεν το αλλάζουν αυτό. Δεν θα υπάρξει αναδιαπραγμάτευση της συμφωνίας αποχώρησης».

Το αποτέλεσμα όλων αυτών είναι ότι κανείς δεν γνωρίζει τι θα ακολουθήσει, ούτε πώς θα μπορέσει να βρεθεί ένας ικανοποιητικός συμβιβασμός ή αν είναι καν δυνατό κάτι τέτοιο. Μια λύση, με την προϋπόθεση ότι θα υπάρξει διάθεση από την πλευρά της ΕΕ, θα μπορούσε να είναι η παράταση της μεταβατικής περιόδου μέχρι τα τέλη του 2021, ώστε να δοθεί χρόνος για επίτευξη μιας συμφωνίας ελεύθερου εμπορίου και να αποφευχθεί οριστικά η ενεργοποίηση του backstop, χωρίς τελωνειακούς ελέγχους στο ιρλανδικό σύνορο και με εφαρμογή της κοινοτικής νομοθεσίας, συμπεριλαμβανομένης της εγγύησης των δικαιωμάτων των πολιτών της ΕΕ, από τη Βρετανία στο μεσοδιάστημα. Στην ουσία, πρόκειται για μια παράταση της διαπραγμάτευσης.

Για τους ατυχείς, για να το θέσουμε ήπια, χειρισμούς των Συντηρητικών, τόσο υπό τον Ντέιβιντ Κάμερον όσο και υπό την Τερέζα Μέι, στο ζήτημα της αποχώρησης του Ηνωμένου βασιλείου από την ΕΕ έχουν γραφτεί ήδη τόμοι και αναμφίβολα θα γραφτούν κι άλλοι στο μέλλον. Αρκεί να παρατηρήσουμε ότι το μετέωρο βήμα του Ηνωμένου Βασιλείου στις σχέσεις του με την ηπειρωτική Ευρώπη αντικατοπτρίζει μια βαθύτερη αναζήτηση διεθνούς ρόλου για την πάλαι ποτέ θαλασσοκράτειρα Βρετανία σε έναν ασιατικό 21ο αιώνα που της είναι παντελώς αχαρτογράφητος, αλλά όπου σίγουρα δε θα έχει πρωταγωνιστικό ρόλο, όπως άλλωστε και καμία Ευρωπαϊκή Δύναμη.

Αυτό που έχει μεγαλύτερη σημασία, ιδίως ενόψει των ευρωεκλογών του Μαΐου και στο γενικότερο πλαίσιο της συζήτησης για το μέλλον της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης, είναι να σταθεί κανείς στην τακτική της ΕΕ, όπου διακρίνεται μία κοντόφθαλμη διάθεση παραδειγματικής τιμωρίας. Μοιάζει σαν να επιδιώκει η ΕΕ να κάνει το Brexit τόσο τραυματικό για την πλευρά που τόλμησε να αποχωρήσει από το κοινό ευρωπαϊκό σπίτι, ώστε ποτέ κανείς άλλος να μην τολμήσει ούτε να το σκεφτεί. Το επικίνδυνο σε αυτήν τη στάση είναι ότι ενισχύει εκείνους που, όχι μόνο στην Βρετανία, υποστηρίζουν ότι όσο λιγότερες σχέσεις έχουν τα ευρωπαϊκά κράτη με αυτήν την ΕΕ τόσο το καλύτερο, ενώ αποδυναμώνει εκείνους που επιμένουν ότι η λύση στα υπαρκτά ευρωπαϊκά αδιέξοδα δεν είναι ο εθνοκεντρικός απομονωτισμός, αλλά αντίθετα, η ενεργός και εποικοδομητική συμμετοχή στα ευρωπαϊκά κοινά, μέσα από μια εκστρατεία για τη δημοκρατική επανεκκίνηση του Ευρωπαϊκού Σχεδίου.

Ασφαλώς, κάθε περίπτωση είναι διαφορετική. Εν τούτοις, ανιχνεύει κανείς εδώ ένα ανησυχητικά επαναλαμβανόμενο μοτίβο που φέρνει στο μυαλό κάποιες πολύ δυσάρεστες αναμνήσεις: μια κρίσιμη ημερομηνία που, όσο πλησιάζει, αρχίζει να μοιάζει όλο και περισσότερο με τελεσίγραφο˙ μια ανυποχώρητη ΕΕ που δεν φαίνεται να συγκινείται ιδιαίτερα από κοινοβουλευτικές ψηφοφορίες (ή δημοψηφίσματα), οχυρωμένη πίσω από το σύνθημα pacta sunt servanda˙ μια άσκηση ασφυκτικής πίεσης που συνδυάζει τη διαβεβαίωση σε όλους τους τόνους ότι οι Βρυξέλλες είναι έτοιμες για το χειρότερο ενδεχόμενο, εν προκειμένω ένα άτακτο Brexit χωρίς συμφωνία, με τον τονισμό του πόσο καταστροφικό θα ήταν για το ενδιαφερόμενο κράτος-μέλος κάτι τέτοιο.

Όσοι πραγματικά ενδιαφέρονται για το μέλλον της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης και επιθυμούν την εμπέδωση της ειρήνης, της δημοκρατίας, του κράτους δικαίου και της συνεργασίας στην ήπειρό μας δεν μπορεί παρά να προβληματίζονται βαθύτατα. Άραγε, είναι αυτός ένας αποτελεσματικός τρόπος προστασίας του θεσμικού πλαισίου της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης ή μήπως διατηρεί, αν δεν επιταχύνει, μια ολισθηρή διαδικασία αποδόμησης και απαξίωσης της ΕΕ που απειλεί να συμπαρασύρει και αυτό το ευρωπαϊκό ιδεώδες;

Πηγή: Ινστιτούτο Εναλλακτικών Πολιτικών (ΕΝΑ)