Η καταχρηστική βία, οι παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, οι εξαφανίσεις και οι θάνατοι περιγράφουν την κατάσταση στη Μεσόγειο, με τους μετανάστες και τους πρόσφυγες, οι οποίοι φεύγουν από τη Λιβύη με την ελπίδα να φτάσουν στην Ευρώπη, να χάνουν τη ζωή τους στη θάλασσα.

Ο αυξανόμενος αριθμός των εξαφανισμένων και των αναγκαστικών επιστροφών, φανερώνει σύμφωνα με πολλούς αναλυτές, μια ρατσιστική προσέγγιση, μια πολιτική διακρίσεων από τους υπεύθυνους λήψης αποφάσεων, που εν τέλει προσθέτει στην ανθρώπινη τραγωδία στη θάλασσα.

Ο Maurice Stierl, μέλος του AlarmP, ένα ακτιβιστικό δίκτυο που προειδοποιεί τις αρχές για όποια βάρκα βρίσκεται σε κίνδυνο στη Μεσόγειο, επισημαίνει ότι «ενώ τα δικαιώματα των μαύρων παραβιάζονται συστηματικά στη Μεσόγειο και εκατοντάδες συνεχίζουν να πνίγονται, Ευρωπαίοι πολιτικοί και οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής δηλώνουν την αλληλεγγύη τους στο κίνημα «Black lives matter» σαν να μην εμπλέκονται άμεσα σε αυτές τις παραβιάσεις των δικαιωμάτων και τους θανάτους στη θάλασσα».

Αυτοί οι πρόσφυγες και μετανάστες εγκαταλείπουν τη φτώχεια, τις συγκρούσεις, τον πόλεμο, την καταναγκαστική εργασία, τον ακρωτηριασμό των γεννητικών οργάνων, τις διεφθαρμένες κυβερνήσεις και τις προσωπικές απειλές.

«Στη ζωή, όταν βλέπεις ότι έχεις χάσει τα πάντα, δεν φοβάσαι τίποτα άλλο»

Από το 2014, περισσότεροι από 20.000 μετανάστες και πρόσφυγες έχουν πεθάνει στη θάλασσα ενώ προσπαθούν να φτάσουν στην Ευρώπη από την Αφρική, και μάλιστα η πραγματικότητα είναι πολύ χειρότερη από όσο υποδηλώνει ο αριθμός, σύμφωνα με αξιωματούχους και αναλυτές, καθώς τα σώματα εκείνων που δεν επιβιώνουν, δεν ανακτώνται, δεν αναγνωρίζονται και δεν υπολογίζονται πάντα.

Η διαδρομή της κεντρικής Μεσογείου περιγράφεται από την υπηρεσία προσφύγων των Ηνωμένων Εθνών UNHCR ως η πιο επικίνδυνη διαδρομή μετανάστευσης στον κόσμο, καθώς ένας στους έξι ανθρώπους που αναχωρεί από τις ακτές της Βόρειας Αφρικής πεθαίνει.

Το ταξίδι – μετά από μακρύ διάστημα ταλαιπωρίας και βασανιστηρίων στη χώρα προέλευσης, κατά τη διάρκεια του ταξιδιού και στη Λιβύη – ξεκινά με την αναχώρηση τη νύχτα, συχνά με υπερπλήρεις, ανεπαρκείς βάρκες, χωρίς φαγητό και νερό. Τα αναξιόπιστα σωσίβια για τις κακές συνθήκες είναι μόνο για εκείνους που μπορούν να τα αντέξουν οικονομικά.

Οι ασυνόδευτοι ανήλικοι, οι έγκυες γυναίκες και οι άνδρες με τραύματα από πυροβολισμούς, στοιβάζονται όλοι μαζί στα γεμάτα και εύθραυστα σκάφη, στα οποία μπαίνουν, γνωρίζοντας καλά ότι μπορεί να μην πατήσουν ξανά στη γη.

«Στη ζωή, όταν βλέπεις ότι έχεις χάσει τα πάντα, δεν φοβάσαι τίποτα άλλο», λέει ένας μετανάστης από την Κεντροαφρικανική Δημοκρατία στο Al Jazeera. «Δεν βλέπεις τα κύματα. Βλέπεις απλά μια βάρκα. Και αυτή είναι η ευκαιρία σου να διεκδικήσεις την ελευθερία σου».

Για μερικούς, χρειάστηκαν λίγες μόνο εβδομάδες για να φτάσουν στις ευρωπαϊκές ακτές μετά την αναχώρηση. Για άλλους, χρειάστηκαν περισσότερα από πέντε χρόνια – μακριά από το σπίτι, την οικογένεια, με λίγα χρήματα και ελπίδα.

«Δυστυχώς, ο κόσμος φαίνεται να έχει κουραστεί με το ζήτημα των προσφύγων και δεν συγκλονίζεται πλέον από εικόνες ανθρώπων που βρίσκονται σε κίνδυνο και πεθαίνουν στη θάλασσα. Και παρά την όλη δημοσιότητα που έχει προκαλέσει το κίνημα των Black Lives Matter, είναι δύσκολο να αποφευχθεί το συμπέρασμα ότι οι άνθρωποι που διασχίζουν τη Μεσόγειο έχουν μικρή σημασία επειδή είναι φτωχοί, αφρικανικοί και πολιτικά ασήμαντοι», δήλωσε στο Al Jazeera ο Jeff Crisp, ερευνητής στο Κέντρο Μελετών Προσφύγων, στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης και πρώην επικεφαλής της πολιτικής, ανάπτυξης και εκπαίδευσης στην Ύπατη Αρμοστεία.

Εκτός από αυτούς που χάνουν τη ζωή τους, κι αυτοί που επέζησαν από τη δοκιμασία της διέλευσής τους αλλά επέστρεψαν βίαια περιγράφουν μια «κόλαση» για το πριν και το μετά. Περισσότεροι από 5.000 μετανάστες επαναπατρίστηκαν βίαια μόνο από την Ιταλία το 2019.

Από τον Φεβρουάριο του 2017, τουλάχιστον 36.000 άνθρωποι αναχαιτίστηκαν από την ακτοφυλακή της Λιβύης και επέστρεψαν σε χώρα της Βόρειας Αφρικής, σύμφωνα με στοιχεία του ΟΗΕ, ενώ μια έρευνα του Associated Press αποκάλυψε ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση γι αυτόν το λόγο, έστειλε περισσότερα από 327,9 εκατομμύρια ευρώ (373,8 εκατομμύρια δολάρια) στη Λιβύη, τα οποία διοχετεύονταν σε μεγάλο βαθμό μέσω των υπηρεσιών του ΟΗΕ, ενώ έχει επίσης δαπανήσει περισσότερα από 90 εκατομμύρια ευρώ (100 εκατομμύρια δολάρια) για χρηματοδότηση και εκπαίδευση της ακτοφυλακής της Λιβύης, ώστε να μπορεί να σταματά αποτελεσματικά τη διέλευση.

Σύμφωνα με τον Crisp, εκτός από το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ και τις διάφορες φατρίες στη Λιβύη, η ΕΕ έχει επίσης διαδραματίσει «σημαντικό ρόλο σε αυτήν την τραγική κατάσταση, αποσύροντας τις δικές της δραστηριότητες έρευνας και διάσωσης, καθιστώντας όλο και πιο δύσκολο για τα πλοία διάσωσης των ΜΚΟ να λειτουργήσουν στη Μεσόγειο και υποστηρίζοντας την ακτοφυλακή της Λιβύης με σκοπό να επιστρέψουν οι άνθρωποι που προσπαθούν να διαφύγουν από τη Λιβύη με βάρκα».

Επιπλέον η αυξημένη αντι-μεταναστευτική στάση και οι πολιτικές που υιοθέτησαν οι ευρωπαίοι πολιτικοί έχουν ενισχύσει τις καταχρήσεις βίας και παραβίασης των ανθρώπινων δικαιωμάτων.

Ο πρώην υπουργός Εσωτερικών της Ιταλίας Matteo Salvini απείλησε να φυλακίσει τα πληρώματα σκαφών που δραστηριοποιούνται από τις ΜΚΟ. Ο σημερινός υπουργός Εξωτερικών της χώρας Luigi Di Maio χαρακτήρισε τα πλοία αυτά «ταξί της θάλασσας».

Εξάλλου, «η άνοδος των εθνικιστικών κομμάτων βασίστηκε στο αφήγημά τους περί “εισβολής” μεταναστών και εγείροντας υποψίες για το ρόλο που διαδραμάτισαν οι ΜΚΟ», τονίζει η Annalisa Camilli, Ιταλίδα δημοσιογράφος και συγγραφέας του «La legge del mare», ενός βιβλίου σχετικά με τις διασώσεις στη Μεσόγειο, στο Al Jazeera.

«Η Μεσόγειος χρησιμοποιήθηκε για προπαγάνδα, καθιστώντας την ένα πεδίο πολιτικής σύγκρουσης με την ανθρωπιστική διάσταση να εξαφανίζεται γρήγορα», προσθέτει.

Για τον Nicholas Romaniuk, συντονιστή αναζήτησης και διάσωσης της ΜΚΟ, SOS Mediterranee, στο διασωστικό σκάφος «Ocean Viking», δεν υπάρχει «καμία προσπάθεια εκ μέρους της ΕΕ να σώσει ζωές εδώ. Φαίνεται ότι υπάρχει πλήρης αδιαφορία για την ανθρώπινη ζωή και τους ανθρώπους που πεθαίνουν στη Μεσόγειο. Οι σοροί ανδρών, γυναικών και παιδιών εδώ και τέσσερα αυξάνονται τραγικά».

Για όσους επέστρεψαν, η βία, τα βασανιστήρια και οι εκβιασμοί που υπέστησαν στο ταξίδι τους δεν λειτουργεί αποτρεπτικά μπροστά σε αυτό που και πάλι συναντούν. Κάποιοι θα δοκιμάσουν ξανά το ίδιο ταξίδι, ελπίζοντας ότι η τύχη αυτήν τη φορά μπορεί να τους ευνοήσει και να μην καταλήξουν στατιστικά νούμερα.