Τα χωριά φαντάσματα. Έτσι τα έλεγαν για χρόνια, δηλαδή από το 1986, όταν συνέβη η μεγαλύτερη πυρηνική καταστροφή που έχει συμβεί στη Γη. Τα χωριά του Τσέρνομπιλ εγκαταλείφθηκαν βίαια από τους κατοίκους τους και για τριάντα και πλέον χρόνια το μοναδικό που πράγμα που ο κόσμος έβλεπε γι’ αυτά ήταν ντοκιμαντέρ και φωτογραφίες καταστροφής. Μια έρημη παιδική χαρά, μια σπασμένη κούκλα, ένας μοναχικός σκύλος που έμοιαζε να έχει βρεθεί εκεί από κακή τύχη. 

Τώρα όμως δυο κορίτσια παίζουν ποδόσφαιρο σε μια αυλή μαζί με τη μητέρα τους και ο σκύλος τους γαβγίζει προσπαθώντας να τους πάρει τη μπάλα. Αυτά σε ένα μικρό χωριό στη Βόρεια Ουκρανία, εντός της ζώνης που για χρόνια έμεινε νεκρή λόγω της πυρηνικής καταστροφής. Το μεγαλύτερο μέρος του χωριού παραμένει έρημο και οι λίγοι κάτοικοι είναι μεγάλης ηλικίας. Η Μαρίνα και οι κόρες της όμως μάζεψαν τα υπάρχοντά τους και ταξίδεψαν εκατοντάδες χιλιόμετρα, διασχίζοντας την Ουκρανία, για να ζήσουν εκεί. Τριάντα μόλις χιλιόμετρα από το εργοστάσιο φάντασμα του Τσέρνομπιλ. 

Ζωή πάνω στην απαγορευμένη ζώνη

Όταν έγινε η καταστροφή του Τσέρνομπιλ περίπου 116.000 άνθρωποι έφυγαν αμέσως. Ακόμη 234.000 άνθρωποι έφυγαν βιαστικά μέσα στους πρώτους μήνες που ακολούθησαν. Ορισμένοι υποτίθεται ότι θα έφευγαν για λίγο αλλά δεν τους επιτράπηκε ποτέ να γυρίσουν. Θεωρητικά ακόμη απαγορεύεται να μένει κανείς στην αποκλεισμένη ζώνη. Πάντως υπήρξαν κάποιοι – λίγοι – άνθρωποι που δεν έφυγαν ποτέ. Τώρα περίπου 130 – 150 άνθρωποι μένουν εντός της ζώνης. Αρκετές είναι γυναίκες 70 – 80 χρονών που καλλιεργούν τη γη τους. Την ίδια στιγμή, ακριβώς στην οριογραμμή της απαγορευμένης ζώνης κάποιοι επιλέγουν να εγκατασταθούν τώρα. 

Το σπίτι που ζει η Μαρίνα με τις κόρες της δεν είναι παρά ένα ερείπιο και το πιο δύσκολο που έχει να αντιμετωπίσει κανείς εκεί είναι ο βαρύς χειμώνας της Ουκρανίας αφού οι θερμοκρασίες μπορούν εύκολα να φτάσουν τους -20 βαθμούς Κελσίου. Το σπίτι έχει γκάζι, ηλεκτρικό και ίντερνετ (!), ωστόσο υπάρχει μόνο εξωτερική τουαλέτα. Το βασικότερο πρόβλημα όμως είναι το νερό. Μόνη πηγή ένα μολυσμένο πηγάδι. Τα μέλη της οικογένειας βράζουν πάντα το νερό πριν το χρησιμοποιήσουν. 

Γιατί όμως μια οικογένεια να μετακομίσει για να ζήσει εκεί; Ένα σπίτι σε καλή κατάσταση στη ζώνη αυτή, κοστίζει σύμφωνα με τον Guardian, περίπου 3.500 δολάρια. Τα περισσότερα σπίτια όμως – πολλά από αυτά ξύλινα – δεν πωλούνται για περισσότερα από λίγες εκατοντάδες δολάρια. Η οικογένεια της Μαρίνας δεν είχε τα χρήματα να αγοράσει καν ένα από αυτά. 

Διαβάστε επίσης:

• «Τσερνόμπιλ»: Η τηλεοπτική σειρά μέσα από τα μάτια των επιζώντων της καταστροφής
• Τουριστικό αξιοθέατο ο πυρηνικός σταθμός του Τσερνόμπιλ
• Τσέρνομπιλ: Η πόλη σύμβολο της πυρηνικής καταστροφής γίνεται «πράσινη»

«Το φθηνότερο μέρος για να ζήσει κανείς»

Θέλοντας να φύγουν από το Ντονμπάς, όπου ζούσαν και το οποίο μαστίζεται από τις συγκρούσεις και για να έχουν μια στέγη πήγαν στο χωριό Στεσχίνα για να προσέχουν έναν ηλικιωμένο που έπασχε από άνοια. Όταν εκείνος έφυγε από τη ζωή η οικογένεια κληρονόμησε το σπίτι. Η Μαρίνα και οι κόρες της δημιούργησαν έναν κήπο, έχουν κάποια ζώα και παίρνουν ένα κρατικό επίδομα των 183 δολαρίων, ενώ τα κορίτσια πηγαίνουν σχολείο σε μια απόσταση πέντε χιλιομέτρων. 

Ακόμη δέκα οικογένειες από το Ντονμπάς επέλεξαν να πάνε να ζήσουν στα ερημωμένα χωριά γύρω από την απαγορευμένη ζώνη του Τσέρνομπιλ. Μία γυναίκα από αυτούς που μετακόμισαν εκεί, λέει ότι απλώς έψαξε στο Google «για το φθηνότερο μέρος για να ζήσει κανείς στην Ουκρανία». Το αποτέλεσμα της αναζήτησης ήταν η ζώνη του Τσέρνομπιλ. 

Η απειλή της ραδιενέργειας 

Από την καταστροφή και μετά οι επιστήμονες κάνουν συνεχείς μετρήσεις για ραδιενέργεια στο έδαφος, τα φυτά και τα ζώα εντός και γύρω από την απαγορευμένη ζώνη του Τσέρνομπιλ. Ο Δρ. Βάλερι Κασπάροφ από το Ουκρανικό Ινστιτούτο Γεωργικής Ραδιολογίας λέει ότι δεν υπάρχει ραδιενέργεια στην ατμόσφαιρα. Όμως τα επίπεδα της σε ορισμένες εδαφικές περιοχές θα μπορούσαν να είναι επικίνδυνα για την υγεία των ανθρώπων που ζουν εκεί. 

Πρόσφατα αυτός και η ομάδα του έκαναν μετρήσεις που κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι υπάρχουν επικίνδυνα επίπεδα ραδιενεργού καισίου σε γάλα αγελάδας που παράγεται σε ορισμένες περιοχές έξω από την απαγορευμένη ζώνη. Το ραδιενεργό καίσιο σε μεγάλες ποσότητες μπορεί να καταστρέψει ανθρώπινα κύτταρα και σε κάποιες περιπτώσεις να οδηγήσει σε σοβαρές ασθένειες, όπως ο καρκίνος του θυροειδή. Ωστόσο, ο Κασπάροφ σημειώνει ότι αυτοί οι κίνδυνοι περιορίζονται σε συγκεκριμένες περιοχές. Η ομάδα του εργάζεται για πάνω από 30 χρόνια για να τις χαρτογραφήσει και να εκτιμήσει τους πιθανούς κινδύνους για τους ανθρώπους που ζουν και εργάζονται στην περιορισμένη ζώνη. 

Στο χωριό που ζουν η Μαρίνα και οι κόρες της, σύμφωνα με τον Κασπάροφ, ο κίνδυνος από την κατανάλωση των λαχανικών που καλλιεργούνται εκεί ή του κατσικίσιου γάλακτος που παράγεται είναι μικρός. Ωστόσο, ελέγχεται ο κίνδυνος από άγρια τρόφιμα, όπως μανιτάρια του δάσους και άγρια μούρα. Η Μαρίνα, λέει ότι έχει σκεφτεί τους κινδύνους αλλά θεωρεί μεγαλύτερη την απειλή του πολέμου. «Η ακτινοβολία μπορεί να μας σκοτώνει αργά, αλλά δεν πυροβολεί, ούτε βομβαρδίζει. Είναι καλύτερο να ζούμε με την ακτινοβολία, παρά με τον πόλεμο».

Ένας ή δυο κάτοικοι ανά τετραγωνικό χιλιόμετρο

Ο Βαντίμ ήταν επιχειρηματίας με άνοιγμα μεγαλύτερο του ενός εκατομμυρίου δολαρίων ετησίως στην πόλη του Χόρλιφκα. Έφυγε λόγω των συγκρούσεων και δηλώνει στον Guardian, πως απολαμβάνει να βγάζει βόλτα το σκύλο του κατά μήκος του σύρματος που σηματοδοτεί τη ζώνη αποκλεισμού στο Τσέρνομπιλ. «Αυτή η περιοχή έχει τη χαμηλότερη πληθυσμιακή πυκνότητα απ’ οπουδήποτε αλλού στην Ουρκανία. Ένα ή δυο άτομα ανά τετραγωνικό χιλιόμετρο. Είναι σα να ζω στη Βόρεια Φινλανδία ή την Αλάσκα». 

Φεύγοντας από την πόλη του και ψάχνοντας μια ευκαιρία για να ξεκινήσει αλλού τη ζωή του, ο Βαντίμ αγόρασε σε ένα από τα εγκαταλελειμμένα χωριά του Τσέρνομπιλ μια αποθήκη σιτηρών και ακόμη τρία σπίτια ξοδεύοντας συνολικά 1640 δολάρια. Σκοπός του ήταν να στήσει μια επιχείρηση που θα παράγει προϊόντα από απορρίμματα. Όπως λέει, η πρώτη χρονιά ήταν πολύ δύσκολη αλλά τώρα τα πράγματα πάνε καλύτερα. Πήρε επτά από τους παλιούς εργάτες του και τους δίνει δουλειά και στέγη σε ένα από τα σπίτια, το οποίο μετέτρεψε σε ξενώνα. 

Ο Βαντίμ σκέφτεται το ζήτημα της ακτινοβολίας και μάλιστα αγόρασε ένα φορητό μετρητή για να τη μετράει, όμως δηλώνει ότι δεν ανησυχεί και πως είναι σίγουρος ότι το επίπεδο ατμοσφαιρικής ακτινοβολίας είναι ασφαλές. Όπως και η Μαρίνα δηλώνει ευτυχισμένος που ζει μια ζωή, ήσυχη μακριά από τις συγκρούσεις. 

Στην κεντρική φωτογραφία ένας άντρας περνά ανάμεσα από πινακίδες με τα ονόματα των ερημωμένων χωριών του Τσέρνομπιλ