Την απουσία μιας ενιαίας προσέγγισης σε ευρωπαϊκό επίπεδο αναφορικά με το θέμα της αποποινικοποίησης της ψυχαγωγικής κάνναβης, παρατηρεί νέα μελέτη της Υπηρεσίας Ερευνών του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου (EPRS), με αποτέλεσμα να προκαλείται σύγχυση και σκεπτικισμός στους πολίτες, την ώρα που οι δημοσκοπήσεις δείχνουν μια διαφορετική διάθεση: Στο Ευρωβαρόμετρο του Ιουνίου και Ιουλίου 2021, το 62% των ερωτηθέντων ήταν υπέρ της ρύθμισης της πώλησης κάνναβης και το 23% υπέρ της επιτρεπόμενης τόσο ιατρικής όσο και ψυχαγωγική χρήση από ενήλικες.

Η μελέτη, την οποία υπογράφει ο ερευνητής του EPRS, Piotr Bakowski, και ζήτησε ο ευρωβουλευτής του ΣΥΡΙΖΑ-Προοδευτική Συμμαχία, Στέλιος Κούλογλου, συνοψίζει τις πολιτικές των κρατών-μελών σε σχέση με την χρήση, κατοχή και διακίνηση της κάνναβης, καταγράφει τις στρατηγικές εκείνων των κρατών-μελών, που εξετάζουν βήματα προς την αποποινικοποίηση της, αλλά και αποτυπώνει τις ενστάσεις άλλων, που επιμένουν σε μια πιο συντηρητική προσέγγιση.

Τον Δεκέμβριο του 2021, η Μάλτα έγινε το πρώτο κράτος μέλος της ΕΕ που νομιμοποίησε η ψυχαγωγική χρήση της κάνναβης, ενώ πρωτοβουλίες αναλαμβάνονται στην Τσεχία, τη Γερμανία, το Λουξεμβούργο και την Ολλανδία που θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε παρόμοιες, αν όχι πιο εκτεταμένες, μεταρρυθμίσεις. Ωστόσο, προς το παρόν αυτές οι εξελίξεις δεν είναι αντιπροσωπευτικές της ΕΕ στο σύνολό της, δεδομένου ότι άλλα κράτη-μέλη διατήρησαν την περιοριστική τους στάση, με διάφορες εθνικές αποποινικοποιητικές και νομιμοποιητικές πρωτοβουλίες τόσο από φορείς χάραξης πολιτικής όσο και από πολίτες να αποτυγχάνουν να επιφέρουν αλλαγή.

Συγκεχυμένη εικόνα

Η μελέτη, μάλιστα, καταπιάνεται και με το τι συμβαίνει σε επιλεγμένα κράτη-μέλη της ΕΕ ως προς αυτό το μέτωπο, που υπογραμμίζουν το πολύπλευρο ευρωπαϊκό τοπίο.

Ειδικότερα, στην Αυστρία η προμήθεια και κατοχή κάνναβης απαγορεύεται και τιμωρείται με ποινή φυλάκισης έως 6 μήνες ή πρόστιμο έως 360 «ημερήσιες τιμές», που καθορίζονται από το δικαστήριο με βάση την οικονομική κατάσταση του δράστη. Ενώ η χρήση κάνναβης (ή οποιουδήποτε άλλου ναρκωτικού) δεν είναι αξιόποινη πράξη, η κατοχή και η απόκτηση κάνναβης είναι.

Ωστόσο, η αγορά και κατοχή φυτών κάνναβης δεν αποτελεί αδίκημα, καθώς δεν συνιστά κατοχή ναρκωτικών. Το αν η καλλιέργεια φυτών κάνναβης τιμωρείται εξαρτάται από τον σκοπό της. Εάν πρόκειται να αποκτηθούν ναρκωτικά με διαχωρισμό των λουλουδιών και των καρποφόρων μερών από το φυτό, γίνεται αξιόποινη. Η Αυστρία δεν σχεδιάζει να προχωρήσει σε αποποινικοποίηση της ψυχαγωγικής κάνναβης.

Διαβάστε όλη τη μελέτη στα αγγλικά εδώ.

Στο Βέλγιο απαγορεύεται η παραγωγή, εισαγωγή, πώληση, κατοχή, χρήση ή οδήγηση υπό την επήρεια κάνναβης. Ωστόσο με μεταρρυθμίσεις του 2003 δημιουργήθηκε νομική διάκριση μεταξύ κατοχής κάνναβης για προσωπική χρήση και κάθε άλλου είδους αδικημάτων. Αυτό σημαίνει ότι η κατοχή, η χρήση και η καλλιέργεια κάνναβης για προσωπική χρήση από ενήλικες είναι συνήθως ανεκτές, εφόσον η ποινική πολιτική ταξινομεί αυτούς τους τύπους αδικημάτων ως αδικήματα που δεν έχουν προτεραιότητα. Τα αδικήματα έχουν «χαμηλή προτεραιότητα δίωξης», με την προϋπόθεση ότι ο δράστης είναι μεγαλύτερος από 18 ετών, το ναρκωτικό να προορίζεται για προσωπική χρήση, να ζυγίζει λιγότερο από 3 γρ. και η κατοχή του δεν προκαλεί «επιβαρυντικές περιστάσεις ή δημόσια ενόχληση». Αν κάποιος συλληφθεί φέροντας τα παραπάνω χαρακτηριστικά, η ποσότητα θα κατασχεθεί, και θα συνταχθεί μια απλή αναφορά, που συνήθως δε διώκεται, εκτός αν ο εισαγγελέας μπορεί να δικαιολογήσει τη δίωξη διαφορετικά.

Επομένως, παρά το γεγονός ότι υπάρχει νομική διάκριση μεταξύ της κατοχής κάνναβης για προσωπική χρήση και όλων των άλλων τύπων αδικημάτων, η κατοχή δεν αποτελεί δικαίωμα των πολιτών. Επίσης, ο χειρισμός μπορεί να διαφέρει μεταξύ των δικαστικών περιφερειών και διαφορετικές διαδικασίες θα μπορούσαν να ισχύουν υπό ορισμένες συνθήκες, όπως σε μουσικά φεστιβάλ. Υπάρχουν ολοένα και περισσότερες εκκλήσεις για πλήρη νομιμοποίηση και ρύθμιση της κάνναβης, ιδίως ως μέσο αντιμετώπισης του αυξανόμενου προβλήματος της εγκληματικότητας που σχετίζεται με τα ναρκωτικά στο Βέλγιο. Ωστόσο, οι ακαδημαϊκοί και άλλοι ενδιαφερόμενοι διαφωνούν ως προς τον βαθμό απελευθέρωσης.

Επίσης, στην Κροατία, απαγορεύεται η προμήθεια, η καλλιέργεια, η κατοχή και η χρήση κάνναβης για ψυχαγωγικούς σκοπούς. Ωστόσο με μεταρρυθμίσεις του 2013, η κατοχή ναρκωτικών, συμπεριλαμβανομένης της κάνναβης – καθώς η κροατική νομοθεσία δεν κάνει διάκριση μεταξύ διαφορετικών τύπων ναρκωτικών – για προσωπική χρήση δεν θεωρείται πλέον ποινικό αδίκημα αλλά πλημμέλημα. Όσοι κάνουν χρήση ναρκωτικών για προσωπική κατανάλωση δεν οδηγούνται πλέον στη φυλακή αλλά παραπέμπονται σε θεραπεία. Όχι μόνο αυτή η διαδικασία είναι πιο ευέλικτη αλλά και η καταδίκη έχει μικρότερο κίνδυνο στίγματος για τους παραβάτες, καθώς δεν εγγράφεται στο ποινικό μητρώο.

Από την άλλη πλευρά, όσοι εμπορεύονται ναρκωτικά και παρακινούν τους ανθρώπους να τα καταναλώνουν ενδέχεται να αντιμετωπίσουν ποινή φυλάκισης από 6 μήνες έως 15 χρόνια ανάλογα με τη βαρύτητα του αδικήματος. Ο νόμος δεν προσδιορίζει ποια θα πρέπει να είναι η ποσότητα του ναρκωτικού ώστε να θεωρηθεί για προσωπική χρήση. Αντίθετα, η προσωπική χρήση καθορίζεται από τη δικαστική πρακτική με βάση τις συνθήκες κάθε μεμονωμένης πράξης. Ορισμένες πρωτοβουλίες επιδίωξαν να διευκολύνουν περαιτέρω τη νομοθεσία για την ψυχαγωγική χρήση της κάνναβης.

Τον Νοέμβριο του 2022, το Κροατικό Κοινοβούλιο έλαβε πρόταση για νομιμοποίηση της κάνναβης για φαρμακευτικούς, οικονομικούς, βιομηχανικούς και ψυχαγωγικούς σκοπούς, επιτρέποντας, μεταξύ άλλων, σε άτομα άνω των 18 ετών να καλλιεργούν έως και εννέα ανθισμένα φυτά για προσωπική χρήση, αλλά απορρίφθηκε.

Σύμφωνα με το τσεχικό μοντέλο, η χρήση ναρκωτικών δεν είναι ποινικό αδίκημα, αλλά κάθε χειρισμός ναρκωτικών είναι. Σύμφωνα με τον Ποινικό Κώδικα του 2009, η κατοχή μικρής ποσότητας κάνναβης για προσωπική χρήση αποτελεί διοικητικό αδίκημα και συνεπάγεται πρόστιμο. Η κατοχή «μεγαλύτερης από τη μικρή ποσότητα» είναι αδίκημα, τιμωρείται με φυλάκιση μέχρι 1 έτους. Το τι ακριβώς συνιστά «μικρή ποσότητα» εναπόκειται στο Ανώτατο Δικαστήριο να αποφασίσει. το 2012, διαπίστωσε ότι τα 10 γρ. ήταν η τιμή διαχωρισμού μεταξύ διοικητικών και ποινικών αδικημάτων. Η κοινή χρήση κάνναβης με φίλους είναι επίσης έγκλημα που συνεπάγεται φυλάκιση 2-10 ετών, όπως και η «διάδοση του εθισμού στα ναρκωτικά», για την οποία ένα άτομο που δελεάζει άλλο άτομο να κάνει κατάχρηση άλλης ουσίας εκτός από το αλκοόλ, ή το υποστηρίζει να το κάνει, επιφέρει ποινή φυλάκισης.

Η συζήτηση για τη νομιμοποίηση αυστηρά πλαισιωμένη – σε αντίθεση με την τρέχουσα μερική αποποινικοποίηση – εισήλθε σε νέα φάση το 2022, με την προετοιμασία νομοθετικής πρότασης για τη νομιμοποίηση της χρήσης κάνναβης, καθώς και απελευθέρωση και φορολόγηση της αγοράς κάνναβης, παράλληλα με παρόμοιες εξελίξεις στη γειτονική Γερμανία.

Στη Γερμανία, πιο συγκεκριμένα, η παραγωγή και πώληση κάνναβης απαγορεύεται βάσει του νόμου για το εμπόριο ναρκωτικών και μπορεί να οδηγήσει σε φυλάκιση έως και 5 ετών. Ενώ η χρήση κάνναβης δεν απαγορεύεται, η κατοχή, η καλλιέργεια και η απόκτησή της απαγορεύεται. Ωστόσο, η κατοχή μικρού ποσού δεν διώκεται απαραίτητα. Το τι συνιστά μικρό ποσό διαφέρει ανάμεσα στα κρατίδια και κυμαίνεται από 6 γρ. μέχρι 15 γρ.

Η ομοσπονδιακή κυβέρνηση δήλωσε στη Συμφωνία Συνασπισμού του 2021 την πρόθεσή της να εισαγάγει την ελεγχόμενη πώληση κάνναβης σε ενήλικες για ψυχαγωγική χρήση σε εξουσιοδοτημένα καταστήματα. Ως εκ τούτου, στο έγγραφο βασικών ζητημάτων τον Οκτώβριο του 2022, πρότεινε η κάνναβη για ψυχαγωγικούς σκοπούς να είναι διαθέσιμη προς πώληση σε αδειοδοτημένα καταστήματα και ενδεχομένως φαρμακεία, αλλά μόνο σε ενήλικες. Αυτά τα αδειοδοτημένα καταστήματα θα πρέπει επίσης να διατηρούν μια ελάχιστη απόσταση από τα ιδρύματα νεολαίας.

Τον Απρίλιο του 2023, μετά από συζητήσεις με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, η κυβέρνηση δημοσίευσε μια δεύτερη έκδοση του εγγράφου βασικών ζητημάτων, παρουσιάζοντας ένα μοντέλο δύο πυλώνων. Ο πρώτος πυλώνας – που καλύπτει την καλλιέργεια για προσωπική χρήση – επικεντρώνεται κυρίως σε μη κερδοσκοπικές ενώσεις που θα καλλιεργούσαν και θα διανέμουν κάνναβη μεταξύ των μελών τους. Δεν υπάρχουν ακόμη πολλές διαθέσιμες πληροφορίες για τον δεύτερο πυλώνα, ο οποίος θα παρέχει το πλαίσιο που θα επιτρέπει στις εταιρείες να παράγουν, να διανέμουν και να πωλούν ψυχαγωγική κάνναβη σε ενήλικες σε εξειδικευμένα καταστήματα σε ένα αδειοδοτημένο και ελεγχόμενο από το κράτος περιβάλλον. Αυτό θα είναι ένα 5ετές έργο που θα παρακολουθείται από ερευνητές σε περιορισμένο αριθμό περιοχών.

Η γαλλική αγορά κάνναβης είναι μία από τις μεγαλύτερες στην ΕΕ, τόσο ως προς τη χρήση (5 εκατομμύρια χρήστες ετησίως στη Γαλλία, από 22,2 εκατομμύρια στην ΕΕ το 2020) όσο και ως προς τον κύκλο εργασιών (υπολογίζεται σε 1,2 δισεκατομμύρια ευρώ το 2017).

Οι γαλλικοί νόμοι για τα ναρκωτικά είναι από τους αυστηρότερους στην Ευρώπη. Η διακίνηση ναρκωτικών τιμωρείται αυστηρά για περισσότερα από 50 χρόνια, με τις πιο αυστηρές ποινές να περιλαμβάνουν ισόβια κάθειρξη και 7,5 εκατομμύρια ευρώ πρόστιμο. Η ποινή για άλλες δραστηριότητες που σχετίζονται με ναρκωτικά (συμπεριλαμβανομένης της κατοχής) είναι επίσης αυστηρή, με το άρθρο 222-37 του Ποινικού Κώδικα προβλέπει 10ετή φυλάκιση και πρόστιμο 7,5 εκατομμυρίων ευρώ. Από αυτή την άποψη, η κάνναβη δεν αποτελεί εξαίρεση: Χρήση, αγορά, κατοχή, προσφορά, μεταπώληση, καλλιέργεια (στο σπίτι ή έξω), μεταφορά κάνναβης ή οδήγηση ύστερα από χρήση της αποτελούν ποινικά αδικήματα που τιμωρούνται με βαριές ποινές, ανεξάρτητα από την ποσότητα κάνναβης που εμπλέκεται.

Η νομιμοποίηση της ψυχαγωγικής χρήσης της κάνναβης είναι ένα τακτικό θέμα της συζήτησης στο Παρίσι. Τον Ιανουάριο του 2023, το Οικονομικό, Κοινωνικό και Περιβαλλοντικό Συμβούλιο πρότεινε την εγκατάλειψη του status quo και την κατεύθυνση προς τη νομιμοποίηση της ψυχαγωγικής χρήσης της κάνναβης.

O νόμος στο Λουξεμβούργο απαγορεύει τόσο την πώληση όσο και τη χρήση ναρκωτικών. Η χρήση κάνναβης τιμωρείται με πρόστιμο που μπορεί να φθάσει τα 2500 ευρώ. Δεν προβλέπεται ποινή φυλάκισης για χρήση ή κατοχή κάνναβης για προσωπική χρήση.

Η Συμφωνία Συνασπισμού 2018-2023 προέβλεπε την εισαγωγή νομοθεσίας για την ψυχαγωγική κάνναβη. Κύριος στόχος της θα ήταν η αποποινικοποίηση και, ενδεχομένως, η νομιμοποίηση, υπό καθορισμένες συνθήκες, η παραγωγή, η αγορά, η κατοχή και η χρήση ψυχαγωγικής κάνναβης για προσωπικές ανάγκες των ενήλικων κατοίκων. Για να επιτευχθεί αυτό, θα πρέπει δημιουργηθεί μια ελεγχόμενη από το κράτος εθνική αλυσίδα παραγωγής και διανομής για τη διασφάλιση της ποιότητας των προϊόντων, με τα έσοδα να επενδύονται κυρίως για την αντιμετώπιση προβλημάτων που σχετίζονται με τον εθισμό.

Με σκοπό την προώθηση αυτής της πρόθεσης τον Ιούνιο του 2022 παρουσιάστηκε πρόταση νόμου που μεταξύ άλλων θα επέτρεπε την οικιακή καλλιέργεια κάνναβης και θα επιτρέπεται η προσωπική χρήση ιδιωτικά, ενώ η χρήση δημοσίως και η χρήση από ανηλίκους θα εξακολουθούν να απαγορεύονται.

Ένα άλλο παράδειγμα είναι το ισπανικό, που αποτελείται από ένα σύνθετο σύνολο κανόνων για την κάνναβη, που συνδυάζει μια αυστηρή ποινική δίωξη όσον αφορά τη διακίνηση, με μια πιο επιεική προσέγγιση για την ψυχαγωγική χρήση, η οποία επιτρέπεται ιδιωτικά.

Σε αντίθεση με τη διακίνηση, η χρήση και η κατοχή κάνναβης για προσωπική χρήση επιτρέπονται, αλλά θεωρούνται διοικητικά αδικήματα που συνεπάγονται πρόστιμο – από 601 έως 30.000 ευρώ – εάν γίνονται σε δημόσιους χώρους. Το πρόστιμο μπορεί να ανασταλεί εάν ο παραβάτης είναι 14-18 ετών και συμφωνήσει να εγγραφεί σε πρόγραμμα επανεκπαίδευσης ή αποκατάστασης. Η καλλιέργεια για προσωπική χρήση γίνεται ανεκτή εκτός εάν γίνεται εμφανώς, κάτι που συνιστά επίσης διοικητικό αδίκημα. Για να διαφοροποιηθεί η προσωπική χρήση ναρκωτικών από τη διακίνηση, τα ισπανικά δικαστήρια εστιάζουν γενικά στις ποσότητες που κατασχέθηκαν.

Οι λέσχες κάνναβης αποτελούν σημαντικό στοιχείο στο ισπανικό τοπίο ψυχαγωγικής χρήσης. Αυτές οι ιδιωτικές μη κερδοσκοπικές ενώσεις χρηστών κάνναβης λειτουργούν σε ένα νομικό κενό μεταξύ της ιδιωτικής καλλιέργειας και χρήσης –που είναι νόμιμη– και της διακίνησης– που είναι ποινικό αδίκημα. Μια εθνική έρευνα του 2021 έδειξε ότι το 49,7% των Ισπανών υποστηρίζει τη νόμιμη πώληση μαριχουάνας υπό ορισμένες προϋποθέσεις, ενώ το 40,9% είναι αντίθετο. Αυτή η υποστήριξη οδήγησε σε δύο νομοθετικές προτάσεις κατά την τρέχουσα κοινοβουλευτική περίοδο, που ζητούσαν τη νομιμοποίηση τόσο των ψυχαγωγικών όσο και των ιατρικών χρήσεων. Αυτές οι προτάσεις απορρίφθηκαν, καθώς το κυβερνών κόμμα υποστήριξε μόνο τη ρύθμιση της ιατρικής χρήσης μαριχουάνας, κάτι που αντιμετωπίστηκε θετικά από το 90,1% των Ισπανών.

Τι συμβαίνει στη Μάλτα

Τον Δεκέμβριο του 2021, η Μάλτα έγινε η πρώτη χώρα της ΕΕ που νομιμοποίησε την προσωπική χρήση και καλλιέργεια κάνναβης, μέσω ενός νέου νόμου που αποσκοπεί να εμποδίσει τους χρήστες κάνναβης μικρής κλίμακας να αντιμετωπίσουν το σύστημα ποινικής δικαιοσύνης και να περιορίσει τη διακίνηση ναρκωτικών παρέχοντας στους χρήστες μια ασφαλή, νομιμοποιημένη τρόπο λήψης κάνναβης.

Ο νέος νόμος επιτρέπει στους ενήλικες να καλλιεργούν έως και τέσσερα φυτά στο σπίτι και να κατέχουν έως και 7 γραμμάρια κάνναβης. Επιτρέπει επίσης τη σύσταση μη κερδοσκοπικών ενώσεων για την καλλιέργεια φυτών κάνναβης και την πώληση κάνναβης ή σπόρων του φυτού στα μέλη τους. Τα μέλη πρέπει να είναι τουλάχιστον 18 ετών και μπορούν να ανήκουν μόνο σε μία ένωση κάθε φορά. Οι σύλλογοι δεν μπορούν να έχουν περισσότερα από 500 μέλη, δεν πρέπει να βρίσκονται κοντά σε σχολεία ή συλλόγους νέων, δεν μπορούν να διαφημίζουν και μπορούν να διανέμουν μόνο προϊόντα κάνναβης που έχουν καλλιεργήσει οι ίδιοι.

Εκτός αυτών των ειδικών συνθηκών, η κατοχή, η χρήση, η καλλιέργεια και η προμήθεια κάνναβης για ψυχαγωγικούς σκοπούς παραμένουν παράνομες και εξακολουθούν να ισχύουν διοικητικές ή ποινικές κυρώσεις. Η χρήση κάνναβης είναι αδίκημα που τιμωρείται με πρόστιμο 235 ευρώ εάν γίνεται σε δημόσιο χώρο ή με 300-500 ευρώ εάν γίνεται μπροστά σε άτομα κάτω των 18 ετών. Εκτός των αδειοδοτημένων σωματείων, η προμήθεια κάνναβης είναι επίσης ποινικό αδίκημα, που τιμωρείται με φυλάκιση μεταξύ 6 μηνών και 10 ετών εάν δικαστεί σε ειρηνοδικείο και με περίοδο φυλάκισης που μπορεί να είναι ισόβια εάν δικαστεί σε ποινικό δικαστήριο.

Η μελέτη παρουσιάστηκε σε ειδική εκδήλωση, που διοργάνωσε η διακομματική ομάδα εργασίας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου για την κάνναβη, όπου ο ευρωβουλευτής του ΣΥΡΙΖΑ-Προοδευτική Συμμαχία, Στέλιος Κούλογλου, μέλος της διακομματικής ομάδας εργασίας δήλωσε:  «Η λύση της αστυνόμευσης και οι δικαστικές διώξεις έχουν αποτύχει παταγωδώς.

Ενισχύουν τα παράνομα κυκλώματα διακίνησης και την εγκληματικότητα, βάζουν σε περιπέτειες απλούς χρήστες, συχνά νέους, καθώς και τις οικογένειες τους. Στις χώρες που έχει υιοθετηθεί, η αποποινικοποίηση -της χρήσης και όχι φυσικά της εμπορίας- δεν οδήγησε σε αύξηση της κατανάλωσης κάθε είδους ναρκωτικών ουσιών, ενώ αντίθετα περιόρισε την εγκληματικότητα. Εννοείται ότι για τις εφηβικές ηλικίες πρέπει να υιοθετηθούν νομικοί περιορισμοί, όπως συμβαίνει με το αλκοόλ ή τον καπνό, και να υπάρξει μια μεγάλη ενημερωτική εκστρατεία εναντίον των καταχρήσεων, στους νέους αλλά και σε μεγαλύτερες ηλικίες».