Συμπληρώνονται 80 χρόνια από την ημέρα που τα σοβιετικά στρατεύματα απελευθέρωσαν το ναζιστικό στρατόπεδο εξόντωσης Άουσβιτς-Μπίρκεναου, σε μια επέτειο που αποκτά ιδιαίτερη σημασία καθώς οι τελευταίοι επιζώντες, πλέον στη δεκαετία των 90 ετών τους, ενδέχεται να συμμετέχουν για τελευταία φορά στις εκδηλώσεις μνήμης της 27ης Ιανουαρίου.

Σε διάστημα μόλις τεσσεράμισι ετών, η ναζιστική Γερμανία προχώρησε στη συστηματική δολοφονία τουλάχιστον 1,1 εκατομμυρίων ανθρώπων στο Άουσβιτς, το οποίο κατασκευάστηκε στο νότιο τμήμα της κατεχόμενης Πολωνίας, κοντά στην πόλη Όσβιεντσιμ. Το στρατόπεδο αποτέλεσε το επίκεντρο της ναζιστικής εκστρατείας για την εξόντωση του εβραϊκού πληθυσμού της Ευρώπης, με σχεδόν ένα εκατομμύριο από τα θύματα να είναι Εβραίοι.

Όταν ο Κόκκινος Στρατός εισήλθε στο Άουσβιτς στις 27 Ιανουαρίου 1945, βρήκε μόνο περίπου 7.000 κρατούμενους. Δεκάδες χιλιάδες άλλοι είχαν ήδη εξαναγκαστεί να φύγουν με τα πόδια στις λεγόμενες “πορείες θανάτου” καθώς οι Ναζί υποχωρούσαν προς τα δυτικά.

Ο Ιταλός κρατούμενος Πρίμο Λέβι, που βρισκόταν στο νοσοκομείο του στρατοπέδου με οστρακιά όταν έφτασαν οι Σοβιετικοί απελευθερωτές, έγραψε αργότερα στα απομνημονεύματά του “Η Ανακωχή”: “Οι άνδρες έριχναν παράξενα αμήχανα βλέμματα στα διάσπαρτα σώματα, στις κατεστραμμένες παράγκες και σε εμάς τους λίγους που είχαμε επιζήσει. Δεν μας χαιρέτησαν, ούτε χαμογέλασαν· φαίνονταν καταπιεσμένοι όχι μόνο από τη συμπόνια αλλά και από το αίσθημα ενοχής που ένα τέτοιο έγκλημα θα μπορούσε να υπάρξει.”

Η άνοδος των Ναζί στην εξουσία το 1933 σηματοδότησε την έναρξη μιας συστηματικής εκστρατείας αφαίρεσης όλων των δικαιωμάτων και περιουσιών των Εβραίων. Μετά την εισβολή και κατοχή της Πολωνίας το 1939, οι Ναζί ξεκίνησαν τις εκτοπίσεις Εβραίων από το Τρίτο Ράιχ σε περιοχές της Πολωνίας, όπου δημιούργησαν γκέτο για να τους απομονώσουν από τον υπόλοιπο πληθυσμό.

Διαβάστε επίσης: Διεθνής Ημέρα Μνήμης του Ολοκαυτώματος / Δύο Έλληνες περιγράφουν την κόλαση του Άουσβιτς

Το 1941, κατά τη διάρκεια της γερμανικής εισβολής στην ΕΣΣΔ, οι Ναζί ξεκίνησαν την εκστρατεία εξόντωσης με πλήρη ένταση. Οι Ναζί αναφέρονταν στην εισβολή τους ως φυλετικό πόλεμο μεταξύ της Γερμανίας και των Εβραίων, καθώς και του σλαβικού πληθυσμού και των Ρομά.

Οι πρώτοι που θανατώθηκαν με αέριο ήταν μια ομάδα Πολωνών και Σοβιετικών κρατουμένων τον Σεπτέμβριο του 1941. Τον επόμενο μήνα ξεκίνησε η κατασκευή ενός νέου στρατοπέδου, του Άουσβιτς ΙΙ-Μπίρκεναου, το οποίο έμελλε να γίνει ο τόπος όπου εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι θα δολοφονούνταν στους θαλάμους αερίων και τα σώματά τους θα καίγονταν στα κρεματόρια.

Η πρώτη μεταφορά Εβραίων στο Άουσβιτς ΙΙ-Μπίρκεναου περιελάμβανε 999 γυναίκες και κορίτσια από τη Σλοβακία τον Μάρτιο του 1942, και ακολούθησαν αμέσως απελάσεις από τη Γαλλία και αργότερα από την Ολλανδία και το Βέλγιο. Μέχρι το 1944, 12.000 Εβραίοι δολοφονούνταν καθημερινά.

Οι άνθρωποι από όλη την Ευρώπη στοιβάζονταν σε βαγόνια μεταφοράς ζώων χωρίς παράθυρα, τουαλέτες, καθίσματα ή τρόφιμα και μεταφέρονταν στο Άουσβιτς. Εκεί διαχωρίζονταν σε αυτούς που μπορούσαν να εργαστούν και σε εκείνους που επρόκειτο να θανατωθούν άμεσα.

Συνολικά, σχεδόν ένα εκατομμύριο Εβραίοι δολοφονήθηκαν στο Άουσβιτς. Ένα συγκεκριμένο παράδειγμα είναι ο εβραϊκός πληθυσμός της Ουγγαρίας. Σε διάστημα μόλις δύο μηνών, μεταξύ Μαΐου και Ιουλίου 1944, η Ουγγαρία μετέφερε 420.000 από τους 437.000 Εβραίους που έστειλε στο Άουσβιτς. Τα τρία τέταρτα από αυτούς θανατώθηκαν με την άφιξή τους.

Στα τέλη του 1944, καθώς τα σοβιετικά στρατεύματα προήλαυναν προς τα δυτικά, οι γερμανικές αρχές διέταξαν την παύση των θανατώσεων με αέριο και την καταστροφή των θαλάμων αερίων και των κρεματορίων. Αποφασισμένοι να εξαφανίσουν τα στοιχεία των εγκλημάτων τους, οι Ναζί διέταξαν 56.000 εναπομείναντες κρατούμενους να πορευτούν προς τα δυτικά σε άλλα στρατόπεδα συγκέντρωσης.

Ο Έλι Βίζελ, επιζών του Ολοκαυτώματος και βραβευμένος με Νόμπελ, είπε αργότερα σε ομιλία του για την 50ή επέτειο της απελευθέρωσης ότι τα ναζιστικά εγκλήματα στο Άουσβιτς “προκάλεσαν μια μετάλλαξη σε κοσμική κλίμακα, επηρεάζοντας τα όνειρα και τις προσπάθειες του ανθρώπου”. “Μετά το Άουσβιτς, η ανθρώπινη κατάσταση δεν είναι πια η ίδια. Μετά το Άουσβιτς, τίποτα δεν θα είναι ποτέ το ίδιο.”