Ένας άγνωστος, μακροχρόνιος εμφύλιος πόλεμος μαίνεται στα υψίπεδα της Αιθιοπίας εδώ και αρκετό καιρό με δεκάδες χιλιάδες νεκρούς, κυρίως αμάχους και γυναικόπαιδα. Ανήμερα μάλιστα Χριστουγέννων, στις 25 Δεκεμβρίου 2020, ανακοινώθηκε από τον Ερυθρό Σταυρό ότι 222 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους σε επίθεση εναντίον του χωριού Μπεκότζι στην περιοχή Μπενισανγκούλ – Γκουμούζ της δυτικής Αιθιοπίας. Από αυτούς, τα 207 ήταν τα θύματα και οι 15 ήταν οι δράστες, που σκοτώθηκαν από τα πυρά του κυβερνητικού στρατού. Στην ίδια περιοχή τουλάχιστον 40.000 άνθρωποι έχουν εγκαταλείψει τις εστίες τους λόγω των εθνοτικών συγκρούσεων. Ο Αιθίοπας πρωθυπουργός Άμπι Άχμεντ αποκάλεσε «μαζική σφαγή» αυτό που συνέβη στο χωριό Μπεγκότζι και διέταξε να αναπτυχθούν στην περιοχή ομοσπονδιακοί στρατιώτες. Ο στρατός σκότωσε 42 ενόπλους που φέρονται ότι ήταν μεταξύ εκείνων που επιτέθηκαν στο χωριό. Αλλά αυτό δεν ήταν παρά ένα από τα πολλά συμβάντα εθνοτικών συγκρούσεων, που λαμβάνουν χώρα στην πολυεθνική Αιθιοπία.

Η περιοχή Μπενισανγκούλ – Γκουμούζ μαστίζεται από εθνοτική βία, κάτι που καθιστά εύθραυστο εθνοθρησκευτικό μωσαϊκό της Αιθιοπίας, η οποία είναι διοικητικά οργανωμένη ως ομοσπονδία και αριθμεί 110 εκατομμύρια κατοίκους, που ανήκουν σε πολλές εθνότητες, το 63% εκ των οποίων Χριστιανοί, στην πλειοψηφία τους μέλη της ορθόδοξης αιθιοπικής εκκλησίας Tewahedo, ενώ το 34% είναι μουσουλμάνοι. Είναι αναπόφευκτο να συμβεί αυτό;

Το εθνοθρησκευτικό μωσαϊκό της Αιθιοπίας

Καταρχάς η ομοσπονδιακή κυβέρνηση της Αντίς Αμπέμπα βρίσκεται εδώ και πολλούς μήνες σε πόλεμο με τους αντάρτες της επαρχίας Τιχράϊ, στα βορειανατολικά της χώρας, κοντά στην Ερυθραία. Οι συγκρούυσεις με τον κυβερνητικό στρατό συχνά περιλαμβάνουν τη χρήση πολεμικών αεροσκαφών, τανκς και πυροβολικού. Οι συγκρούσεις αυτές εξελίχθηκαν σε εμφύλιο πόλεμο ανάμεσα στους κατοίκους της περιοχής, που χωρίστηκαν σε αυτούς που επιθυμούν την απόσχιση και σε εκείνους που παραμένουν πιστοί στην ενότητα της Αιθιοπίας και εφοδιάζονται με όπλα από τον ομοσπονδιακό στρατό.

Το τίμημα είναι μεγάλο καθώς αφορά την ίδια την εδαφική ακεραιότητα της Αιθιοπίας. Η Αντίς Αμπέμπα θεωρεί ότι, αν μία επαρχία της αποσχιστεί και ανεξαρτητοποιηθεί τότε, αναπόφευκτα, θα ακολουθήσουν και άλλες. Η Αιθιοπία είναι ένα εθνοθρησκευτικό μωσαϊκό με τις δύο μεγαλύτερες εθνότητες, τους Ορόμο (35%) και τους Αμχάρα (28%) να αποτελούν μαζί το 63% του πληθυσμού, ενώ υπάρχουν και δεκάδες άλλες, με μεγαλύτρη τους Τιγκράϊα (7,3%), που αποτελούν την πλειοψηφία στα κρατίδια τους (υπάρχουν και 9 μικρότερες εθνοτικές ομάδες με πληθυσμό η κάθε μία τους πάνω από ένα εκατομμύριο). Μια απόσχιση θα άνοιγε έτσι τους «Ασκούς του Αιόλου» για τη μεγαλύτερη χώρα της Ανατολικής Αφρικής, από τα υψίπεδα της οποίας μάλιστα πηγάζει και ο Νείλος.

Η αμφιλεγόμενη πολιτική του πρωθυπουργου Άμπι Αχμέντ

Οι εθνοτικές ομάδες της Αιθιοπίας είναι διεσπαρμένες σε ένα άγριο και δυσπρόσιτο γεωμορφολογικό περιβάλλον το οποίο καθιστά δύσκολο τον κεντρικό έλεγχο από την Αντίς Αμπέμπα. Το 1991 η Αιθιοπία μετατράπηκε σε ομοσπονδιακό κράτος, προκειμένου να κατευνάσει τις αποσχιστικές τάσεις των εθνοτικών ομάδων. Αυτό το σύστημα όμως ευνόησε τις μεγαλύτερες ομάδες, οι οποπιες είχαν την πλειοψηφία σε μια περιοχή, αφήνοντας στη «σκιά» και στο περιθώριο δεκάδες μικρότερες εθνότητες που έβλεπαν ότι δεν εκπροσωπούνται επαρκώς στο νέο διοικητικό σύστημα.

Επί δεκαετίες η δραστήρια μειονότητα των Τιγκράϊα είχε την οικονομική εξουσία στη χώρα, ελέγχοντας πολλούς τομείς της οικονομίας, κυρίως στον χρηματοπιστωτικό τομέα. Αυτό όμως άρχισε να αλλάζει όταν το 2018 ήρθε στην εξουσία ο σημερινός πρωθυπουργός της Αιθιοπίας Άμπι Άχμεντ, που έχει μικτή καταγωγή από τους Αμχάρα και τους Ορόμο, καθώς και μεικτό χριστιανο-μουσουλμανικό οικογενειακό υπόβαθρο. Αυτός, σχηματίζοντας έναν συνασπισμό μεταξύ Αμχάρα και Ορόμο, επιχείρησε να προωθήσει μεταρρυθμίσεις, που θα περιθωριοποιούσαν την ελίτ των Τιγκράϊα δημιουργώντας υποτίθεται μια νέα οικονομική τάξη στη χώρα. Ταυτόχρονα υπέγραψε μια ειρηνευτική συμφωνία με τη γειτονική Ερυθραία, η οποία αποσχίστηκε από την Αιθιοπία τη δεκαετία του 1970, λαμβάνοντας έτσι και το Νόμπελ Ειρήνης το 2019. Ωστόσο αυτός ο «μήνας του μέλιτος» δεν κράτησε πολύ,

Ο Άμπι Άχμεντ επιχείρησε να επιβάλει ένα πιο συγκεντρωτικό σύστημα ελέγχου και διοίκησης και οι επαρχίες αντέδρασαν δυναμικά, με πρώτη καλύτερη την Τιχράϊ, η ελίτ και οι κάτοικοι της οποίας δεν ήθελαν περισσότερο έλεγχο από την κυβέρνηση της Αντίς Αμπέμπα, η οποία βασίζεται κυρίως στους Αμχάρα και τους Ορόμο. Σύντομα οι τεταμένες σχέσεις κατέληξαν σε ένοπλες συγκρούσεις.

Ο εμφύλιος πόλεμος στην επαρχία Τιχράϊ

Βέβαια ο Άμπι Άχμεντ δεν δημιούργησε τη σύγκρουση μεταξύ Αντίς Αμπέμπα και επαρχίας Τιχράϊ, διότι προϋπήρχε. Απλά την κληρονόμησε. Με τις πολιτικές του αποφάσεις όμως την έκανε χειρότερη, όπως το να αποφασίσει να προκηρύξει περιφερειακές εκλογές εντός του 2020, χρονιά που η πανδημία της Covid-19 εξαπλωνόταν και στην Αιθιοπία. Οι κάτοικοι της επαρχίας Τιχράϊ αντέδρασαν, σαμποτάρισαν τις περιφερειακές εκλογές, και έτσι οι συγκρούσεις αναζωπυρώθηκαν. Ως αντίποινα η κεντρική κυβέρνηση του Άμπι Άχμεντ έκοψε όλα τα ομοσπονδιακά κονδύλια, τα οποία προοριζόταν για την επαρχία Τιχράϊ. Αυτή η απόφαση ήταν και ο πυροκροτητής νέων αιματηρών συγκρούσεων.

Τα ομοσπονδιακά ελεγχόμενα ΜΜΕ ανακοίνωσαν με πηχυαίους τίτλους ότι «η Αιθιοπία κήρυξε τον πόλεμο στους αυτονομιστές της επαρχίας Τιχράϊ» και η κοινή γνώμη φανατίστηκε, όπως γίνεται συνήθως σε αυτές τις περιπτώσεις, καθώς το πρώτο θύμα κάθε εμφυλίου πολέμου είναι η ίδια η αλήθεια. Ο Άμπι Άχμεντ ισχυρίστηκε πως η Αντίς Αμπέμπα βρισκόταν σε πόλεμο με την πολιτική και στρατιωτική ηγεσία της επαρχίας Τιχράϊ και όχι με τον λαό των Τιγκράϊα. Ωστόσο οι συγκρούσεις είχαν θύματα κυρίως αμάχους Τιγκράϊα.

Συγκρούσεις και αποσχιστικές τάσεις

Ως αποτέλεσμα ένα σημαντικό τμήμα των Τιγκράϊα στήριξε την αποσχιστική ελίτ της περιοχής του εναντίον της Αντις Αμπέμπα, και έτσι ο πόλεμος απέκτησε και εθνοτική διάσταση. Ο ομοσπονδιακός στρατός που επενέβη να επανακτήσει τον έλεγχο στην περιοχή αποτελείται κυρίως από Αμχάρα, που βλέπουν με εθνοτικό μίσος τους Τιγκράϊα και προβαίνουν πολύ εύκολα σε αιματηρά αντίποινα κατά των αμάχων τους.

Η μία πλευρά κατηγορεί την άλλη, αλλά η στοχοποίηση της εθνότητας των Τιγκράϊα από τις δυνάμεις της Αντις Αμπέμπα εμπεριέχει τον κίνδυνο να τινάξει στον αέρα το εύθραυστο πολυεθνικό οικοδόμημα της Αιθιοπίας.

Αιθιοπία: ένα «Αφγανιστάν» στην Αφρική;

Η Αιθιοπία είναι μια κυρίως ορεινή χώρα, που ενδείκνυται για ανταρτοπόλεμο. Θυμίζει κάπως το Αφγανιστάν, ένα «αφρικανικό Αφγανιστάν». Αν ξεκινήσει εδώ μια σύγκρουση μπορεί να κρατήσει πολλά χρόνια και να είναι ιδιαίτερα αιματηρή.

Η γεωμορφολογία του αιθιοπικού εδάφους ήταν άλλωστε και ο κύριος λόγος που αυτή η χώρα ουδέποτε κατακτήθηκε από ξένες δυνάμεις. Ακόμη και οι ευρωπαϊκές αποικιοκρατικές αυτοκρατορίες του 19ου αιώνα, που κατέκτησαν ολόκληρη την Αφρική, δεν μπόρεσαν να κατακτήσουν την Αιθιοπία, η οποία και παρέμεινε η μόνη ανεξάρτητη αφρικανική χώρα, μέχρι την εισβολή των Ιταλών του Μουσολίνι. Αυτός όμως είναι και ο λόγος που καμία κεντρική κυβέρνηση της Αντίς Αμπέμπα δεν μπόρεσε ποτέ να ελέγξει αποτελεσματικά όλες τις επαρχίες αυτής της ορεινής χώρας.

Εμπλοκή του Σουδάν και της Αιγύπτου;

Οι αυτονομιστές αντάρτες της επαρχίας Τιχράϊ ζητούν βοήθεια και πολεμοφόδια από το γειτονικό Σουδάν, αλλά και την Αίγυπτο, η οποία ανησυχεί ιδιαίτερα για την κατασκευή ενός γιγαντιαίου φράγματος στο αιθιοπικό Γαλάζιο Νείλο, το λεγόμενο «Φράγμα της Αναγέννησης», το οποίο θα περιορίσει τη ροή των υδάτων προς τα βόρεια -κάτι που θεωρείται ζωτικής σημασίας για το Κάιρο. Οι Αιγύπτιοι λοιπόν, σε συμμαχία με τους Σουδανους, επιθυμούν να καθυστερήσουν ακόμη και να ματαιώσουν την κατασκευή αυτού του γιγαντιαίου φράγματος, στηρίζοντας του αυτονομιστές Τιγκράϊα.

Στη διαμάχη μπορεί να εμπλακεί και η γειτονική Σομαλία, όπου δρουν Τζιχαντιστές και στην οποία η Αιθιοπία διατηρεί ειρηνευτικές δυνάμεις. Άλλωστε στην ανατολική Αιθιοπία κατοικεί και μια σημαντική μειονότητα μουσουλμάνων Σομαλών. Οι Σομαλοί της Αιθιοπίας έχουν και αυτοί αποσχιστικές τάσεις που, αν αναζωπυρωθούν, θα αποσταθεροποίησουν το Κέρας της Ανατολικής Αφρικής.

Η Τουρκία στο ρόλο της «σταθεροποιητικής» δύναμης;

Αν συμβεί κάτι τέτοιο στο παιχνίδι θα μπει πιθανότατα και η Τουρκία του Ερντογάν, η οποία διατηρεί βάση στην Σομαλία και έχει υπογράψει αμυντική συμφωνία με τη σομαλική κυβέρνηση. Καλές σχέσεις όμως με την Τουρκία έχει και η κυβέρνηση της Αντις Αμπέμπα. Δεν αποκλείεται λοιπόν, σε περίπτωση επέκτασης των συγκρούσεων, τόσο οι Αιθίοπες όσο και οι Σομαλοί να προσκαλέσουν την Τουρκία να παίξει έναν «σταθεροποιητικό ρόλο» στην ανατολική Αφρική, με ό,τι αυτό συνεπάγεται. Κάτι τέτοιο όμως ίσως αποτελέσει «αιτία πολέμου» για το Σουδάν και, κυρίως, για την Αίγυπτο, που δεν θα ήθελε με τίποτε να δει την Τουρκία στα νώτα της και να ελέγχει, μέσω της Αιθιοπίας, τα νερά του Νείλου.

Στην περίπτωση ανάμειξης της Τουρκίας, δεν θα μείνουν αμέτοχοι στη σύγκρουση δυνάμεις όπως η Σαουδική Αραβία, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, αλλά και το Ιράν, δημιουργώντας έτσι ακόμη έναν Proxy War (πόλεμο δια αντιπροσώπων), αυτή τη φορά στην Ανατολική Αφρική.

Με αυτόν τον τρόπο η εμφύλια σύγκρουση στην επαρχία Τιχράϊ θα μπορούσε να «παγκοσμιοποιηθεί». Γι’ αυτό είναι ζωτικής σημασίας για την Αντίς Αμπέμπα να προσπαθήσει να επιλύσει το πρόβλημα με διαπραγματεύσεις και πολιτικά προτού γίνει ανεξέλεγκτο και μετατραπεί και αυτό σε διεθνή σύγκρουση με πολλούς παίκτες και «Μήλο της Έριδας» ολόκληρη την Αιθιοπία.