Στις 6 Δεκεμβρίου, ο Βλάντιμιρ Πούτιν ανακοίνωσε πως θα είναι ξανά υποψήφιος για την προεδρία της Ρωσίας στις επερχόμενες εκλογές, απόφαση που ήταν αναμενόμενη, όπως και η θετική αποδοχή της από το ρωσικό λαό. Αν επανεκλεγεί, θα είναι ο δεύτερος πολιτικός της Ρωσίας με τόσο μεγάλη διάρκεια στη θέση κυβερνήτη μετά από τον Ιωσήφ Στάλιν. Είναι όμως ο Πούτιν πραγματικά αγαπητός;

Πολλοί Ρώσοι πολίτες είναι ευγνώμονες στον πρόεδρό τους. Για μερικούς ανθρώπους, ειδικά για τους πλουσιότερους κατοίκους της Μόσχας και της Αγίας Πετρούπολης, η ζωή δεν ήταν ποτέ καλύτερη. Η Ρωσία έχει τον ταχύτερα αυξανόμενο αριθμό εκατομμυριούχων παγκοσμίως και η Μόσχα φιλοξενεί 73 δισεκατομμυριούχους, σύμφωνα με το περιοδικό Forbes. Το ρωσικό προσδόκιμο ζωής φτάνει πλέον τα 71 έτη, ένα υψηλό ρεκόρ για τη χώρα και μια αύξηση κατά έξι χρόνια από το 2000, όταν ο Πούτιν εξελέγη για πρώτη φορά. Ο Πούτιν αύξησε επίσης τις στρατιωτικές δαπάνες, αποκαθιστώντας μερικώς την παγκόσμια επιρροή που ασκούσε η Σοβιετική Ένωση στο παρελθόν, γεγονός που επανέφερε το αίσθημα περηφάνιας σε εκατομμύρια πολίτες της χώρας.

Ωστόσο, για μεγάλη μερίδα των Ρώσων πολιτών, η ζωή παραμένει ακόμα ζοφερή. Περίπου 20 εκατομμύρια από αυτούς (το 14% του πληθυσμού) κερδίζουν μόνο 170 δολάρια το μήνα. Τα πραγματικά εισοδήματα έχουν μειωθεί για τέταρτη συνεχή χρονιά, ενώ περίπου 3.000 σχολεία πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης δεν διαθέτουν εσωτερικές τουαλέτες, συμπεριλαμβανομένων αυτών της Σιβηρίας. Η ανισότητα στον πλούτο χαρακτηρίζεται ως μια από τις υψηλότερες στον κόσμο, ενώ η διαφθορά, που περιλαμβάνει μόνο κρατικά συμβόλαια, κοστίζει 35 δισεκατομμύρια δολάρια ετησίως, σύμφωνα με το Ινστιτούτο Οικονομικής Πολιτικής Gaidar της Μόσχας. Το 2010, ο σημερινός πρωθυπουργός, Ντμίτρι Μεντβέντεφ δήλωσε ότι ο αριθμός άγγιζε τα 33 δισεκατομμύρια δολάρια, το 3% δηλαδή του ετήσιου ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος της Ρωσίας. Εν τω μεταξύ, οι επικριτές του Πούτιν αναφέρουν ότι έχει δημιουργήσει ένα εξελιγμένο σύστημα κρατικής προπαγάνδας για να δυσφημίζει τους αντιπάλους τους, οδηγώντας τους σε απαξίωση. Ταυτόχρονα, άτομα του εσωτερικού κύκλου του Πούτιν,  πολλά εκ των οποίων δεν εξελέγησαν ποτέ νόμιμα, έχουν δει τον πλούτο και την εξουσία τους να αυξάνονται δραματικά τα τελευταία χρόνια.

Διαβάστε ακόμα: «Ο Πούτιν από το Α ως το Ω» του Βλαντιμίρ Φεντορόφσκι

Ads

Όμως η δημοφιλία του Ρώσου προέδρου παραμένει υψηλή, ιδιαίτερα μάλιστα μεταξύ των νέων. Σύμφωνα με κρατικές και ανεξάρτητες έρευνες, πάνω από το 80% των Ρώσων πολιτών εγκρίνουν τη θέση του Πούτιν στην προεδρία της χώρας και τη μέχρι τώρα πορεία του, ποσοστό που παραμένει σταθερό μετά την προσάρτηση της Κριμαίας το 2014. Παραδόξως όμως, σύμφωνα με το Levada Center, μια ανεξάρτητη δημοσκοπική αρχή της Μόσχας, σχεδόν το 50% των Ρώσων πολιτών θεωρεί ότι η χώρα κινείται προς τη λάθος κατεύθυνση, ποσοστό μάλιστα που έχει σταθεροποιηθεί τα τελευταία χρόνια. Πως εξηγείται αυτή η ασυμφωνία δεδομένων; Ενώ ο Πούτιν είναι τεχνικά ο αρχηγός του κράτους, αναλυτές αναφέρουν πως πολλοί Ρώσοι δεν τον συνδέουν με τις αποτυχίες της χώρας τους.
 
Το παράδοξο αυτό φαινόμενο αποτυπώνεται χαρακτηριστικά σε πολυάριθμα βίντεο που κατακλύζουν το διαδίκτυο και απεικονίζουν πολίτες να ζητούν από τον πρόεδρο να λύσει τα προβλήματά τους. Κρατώντας πλακάτ ή τραγουδώντας “Putin, pomogi!”, δηλαδή «Πούτιν, βοήθα με», αναφέρονται σε αυτόν με την αντωνυμία “ty”,  την ανεπίσημη προσωπική αντωνυμία του β’ ενικού, που χρησιμοποιείται επίσης στην προσφώνηση του Θεού και, στο παρελθόν, του τσάρου.  Οι άνθρωποι στη Ρωσία ανέκαθεν βασίζονταν στον καλό τους ”batushka” για να λύσουν τα προβλήματά τους, μια ρωσική λέξη που μεταφράζεται ως «πατέρας».
 
Η ετήσια τηλεοπτική πρόσκληση του Πούτιν στο λαό έχει ενισχύσει αυτή την εικόνα του προέδρου ως κυρίαρχη «πατρική» φιγούρα, ικανή να λύσει γρήγορα τα προβλήματα των Ρώσων. Χαρακτηριζόμενη ως «συνομιλία με τους ανθρώπους», ο Πούτιν συχνά απευθύνεται σε κρατικούς υπαλλήλους στον αέρα και τους δίνει οδηγίες και εντολές για να πραγματοποιήσουν επισκευές στέγασης ή να χτίσουν αγωγούς φυσικού αερίου σε απομακρυσμένες περιοχές. Κάποτε μάλιστα, ο πρόεδρος χάρισε ένα φόρεμα σε ένα κορίτσι από μια φτωχή οικογένεια και την προσκάλεσε σε ένα πάρτι για την Πρωτοχρονιά στο Κρεμλίνο.

Στη λαϊκή φαντασία, ο Πούτιν είναι υπεύθυνος για τα πάντα. Για ορισμένους Ρώσους μάλιστα είναι ο ίδιος τα πάντα. Όπως  είχε αναφέρει χαρακτηριστικά στο παρελθόν ο Vyacheslav Volodin, ένας από τους δημοφιλέστερους πολιτικούς του ρωσικού κοινοβουλίου, το 2014: «Δεν υπάρχει Ρωσία σήμερα αν δεν υπάρχει ο Πούτιν». Σε αντίθεση με τις δυτικές χώρες, όπου οι πολιτικοί θεωρούνται και αντιμετωπίζονται ως απλοί άνθρωποι, για εκατομμύρια Ρώσους, ο Πούτιν είναι η ζωντανή πνοή της χώρας. Για το λόγο αυτό, κάθε κριτική του «εθνικού ηγέτη» συχνά ερμηνεύεται ως κριτική απέναντι στη Μητέρα Ρωσία. Έτσι αιτιολογείται και το γεγονός ότι ακόμα και τα χαμηλότερα και πιο καταπιεσμένα στρώματα της χώρας δεν τολμούν να εναντιωθούν σε αυτόν, τουλάχιστον δημόσια.
 
Η αφοσίωση προς το πρόσωπο του Πούτιν περνά με αυτό τον τρόπο και στην ποπ κουλτούρα της χώρας. Στη Ρωσία αυτή τη στιγμή υπάρχουν τραγούδια, τοιχογραφίες, πορτρέτα, ακόμη και αγάλματα του Πούτιν, συμπεριλαμβανομένης μιας χάλκινης προτομής του κοντά στην Αγία Πετρούπολη που απεικονίζει το Ρώσο πρόεδρο ως Ρωμαίο αυτοκράτορα. Υπάρχουν ωστόσο διαφορές από τις πιο παραδοσιακές εκδηλώσεις λατρείας προσωπικοτήτων που υπήρχαν κάποτε στη Σοβιετική Ένωση και την Κίνα, καθώς και στη Βόρεια Κορέα σήμερα. «Ο Πούτιν δεν επιχειρεί να επαναδημιουργήσει τη χώρα με την δική του εικόνα», ανέφερε στο Newsweek ο Σαμ Γκριν, διευθυντής του Ινστιτούτου της Ρωσίας στο King’s College του Λονδίνου. Αντίθετα, η λατρεία της προσωπικότητάς του είναι ένα σύμπτωμα της έλλειψης θεσμών που θα μπορούσαν να τον ανταγωνίζονται για εξουσία. «Το κοινοβούλιο, η Δικαιοσύνη, το σύνταγμα, ακόμη και η εκκλησία», λέει, «έχουν διαμορφωθεί ώστε να αναγνωρίζουν της εξουσία ενός μόνο ηγέτη, ενός και μοναδικού εγγυητή».
 
Επιπλέον, η λατρεία της προσωπικότητας του Πούτιν δεν προκαλείται από ευθεία πολιτική καταπίεση. Το Κρεμλίνο βασίζεται κυρίως σε σκιώδεις συμβούλους, που έχουν διαμορφώσει και διατηρήσει προσεκτικά την εικόνα του προέδρου. Ο μύθος ότι ο Πούτιν αποφασίζει τα πάντα, ότι δεν υπάρχει εναλλακτική λύση εκτός του Πούτιν, είναι αποτέλεσμα της δουλειάς της ομάδας του κατά τη διάρκεια των δύο πρώτων θητειών του, αναφέρει ο Γκλέμπ Παβλόφσκι, πρώην βασικός σύμβουλος του Κρεμλίνου. «Όπως όλοι γνώριζαν ότι η Σοβιετική Ένωση ήταν το κράτος του Λένιν, για τη πλειοψηφία των Ρώσων σήμερα, η Ρωσία είναι το κράτος του Πούτιν».
 
Η δημοτικότητα του Πούτιν, σύμφωνα με τον Παβλόφσκι, βασίζεται σε μεγάλο βαθμό στις αναμνήσεις της δεκαετίας του 1990, όταν υπό τον πρόεδρο Μπόρις Γελτσίν, οι μισθοί και οι συντάξεις δεν πληρώνονταν επί μήνες. Αυτές οι δυσκολίες ακολούθησαν την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης, δημιουργώντας μια περίοδο κολοσσιαίας στέρησης για εκατομμύρια Ρώσους.

Ωστόσο, τα πρώτα χρόνια της προεδρικής θητείας του πρώην πράκτορα της KGB, συνέπεσαν με μια τεράστια αύξηση της παγκόσμιας τιμής του πετρελαίου με κύριο εξαγωγέα τη Ρωσία, και το βιοτικό επίπεδο αυξήθηκε θεαματικά. Οι Ρώσοι, εξαιτίας αυτής της συνθήκης, ξεχνούν τη σημερινή οικονομική ανισότητα μεταξύ των τάξεων της χώρας τους και είναι ευγνώμονες για την επιβίωσή τους μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης.
 
Ο Παβλόφσκι, πρώην σοβιετικός αντιφρονών και 66 ετών σήμερα, εργάστηκε για το Κρεμλίνο υπό τον Γελτσίν και τον Πούτιν. Ένας από τους αρχιτέκτονες της «διαχειριζόμενης δημοκρατίας» της Ρωσίας, απολύθηκε το 2011 επειδή είχε αντιταχθεί στην τρίτη προεδρική θητεία του Πούτιν. «Δημιουργήσαμε μια ιστορία για έναν κατάσκοπο ο οποίος είχε γαλουχηθεί μεταξύ των κρατικών αρχών και ξαφνικά αναδύθηκε, περνώντας στο πλευρό του λαού», θυμάται και αναφέρει στο Newsweek. «Όπως και αν είχαν ανοίξει οι πύλες του Κρεμλίνου, μέσα από αυτές περνούσε ένας πρόεδρος του λαού, ο οποίος – σε αντίθεση με τον Γελτσίν και τους σοβιετικούς ηγέτες – μιλούσε τη γλώσσα του λαού. Ήταν σαν μια θεατρική παραγωγή και ο Πούτιν έμαθε γρήγορα το ρόλο του. Ήταν σαν ένας ηθοποιός που είχε μάθει και βελτίωνε το ρόλο που του είχε δοθεί».
 
Αν και επέκρινε τον Πούτιν, ο Παβλόφσκι σταδιακά είδε την κυβέρνηση του Ρώσου ηγέτη ως μια ευκαιρία να επέλθει η σταθερότητα σε μια χώρα που κινδύνευε να αποσυντεθεί κατά τη διάρκεια της σοβιετικής διάλυσης. Αλλά το επίτευγμα αυτό ήρθε με κόστος. «Στη δεκαετία του 2000, κατά τη διάρκεια της πρώτης θητείας του Πούτιν, καταστρέψαμε συνειδητά την πολιτική διαδικασία», παραδέχεται ο Παβλόφσκι. «Εκτέλεσαμε την πολιτική της «διαχειριζόμενης δημοκρατίας»: Αν κάποιος ήταν μέρος μιας συγκρουσιακής κατάστασης, έπρεπε να απευθυνθεί στο Κρεμλίνο και στον Πούτιν, και αυτοί θα βοηθούσαν στην επίλυσή της. Δεν θα μπορούσε να απευθυνθεί σε κανέναν άλλο. Αυτό έπρεπε να είναι ένα προσωρινό μέτρο, μια προσωρινή «θεραπεία», και οι πολίτες έπρεπε να έχουν την ευκαιρία να ανακάμψουν από τη φρίκη της προηγούμενης δεκαετίας. Αλλά στη συνέχεια αποδείχθηκε ότι αυτό ήταν πολύ βολικό, για να μην πω κερδοφόρο, για τις αρχές. Αυτό είναι ένα από τα πράγματα για τα οποία νιώθω υπεύθυνος, δυστυχώς».
 
Ακόμη μια από τις στρατηγικές που ακολουθήθηκαν ήταν το να μη συνδεθεί το όνομα του Πούτιν με οποιαδήποτε αποτυχία. Ωστόσο, για όλο το σκεπτικό του Κρεμλίνου, ο Παβλόφσκι εμμένει στην ιδέα ότι η σταθερή συνθηήκη λατρείας του Πούτιν είναι ένας μύθος. «Πρόκειται για προπαγάνδα – πολύ ισχυρή προπαγάνδα», αναφέρει.
 
Παρά το θόρυβο μερικών από τους πιο ενθουσιώδεις υποστηρικτές του Πούτιν, δεν είναι σαφές πόσο βαθιά είναι αυτή η αφοσίωση. Ο Ρώσος πρόεδρος δεν έχει συμμετάσχει ποτέ σε ντιμπέιτ με αντίπαλο υποψήφιο για την προεδρία. Επιπλέον το Κρεμλίνο έχει απαγορεύσει τη συμμετοχή του Alexei Navalny στις επερχόμενες προεδρικές εκλογές, παρά τη δημοφιλία του. Το 2013, τη μόνη χρονιά που του δόθηκε το δικαίωμα συμμετοχής, ο Navalny κέρδισε σχεδόν το 30% των ψήφων στις εκλογές για τη δημοκρατία της Μόσχας, παρόλο που απαγορεύτηκε οποιαδήποτε εμφάνισή του στην κρατική τηλεόραση. Ο Navalny συγκρίνει τον Πούτιν με το Robert Mugabe, δικτάτορα της Ζιμπάμπουε, ο οποίος απομακρύνθηκε από την εξουσία την προηγούμενη χρονιά, μετά από στρατιωτικό πραξικόπημα. Το αν ο Βλάντιμιρ Πούτιν είναι ο αστέρας της Ρωσικής πολιτικής σκηνής ή ένας ιδιότυπος και ευφυής δικτάτορας μένει να απαντηθεί από την ίδια την ιστορία. 

Με πληροφορίες απο το Newsweek