Η διαστημική εξερεύνηση έχει πίσω της μια ιστορία αρκετών δεκαετιών. Αν και η NASA (Εθνικός Οργανισμός Αεροναυτικής και Διαστήματος) ήταν προϊόν ενός αργοπορημένου τοκετού, κανείς δεν περίμενε ότι θα ακολουθούσε τόσο γρήγορα τα χνάρια ενός ονείρου, εκείνου της κατάκτησης της Σελήνης. Περιέπεσε όμως στη συνέχεια σε μια εποχή λήθαργου αφήνοντας ανεκπλήρωτα τα μεγάλα όνειρα της δεκαετίας του 1960, που προέβλεπαν μετά την προσσελήνωση μια επανδρωμένη αποστολή στον πλανήτη Άρη, που δεν πραγματοποιήθηκε ποτέ.

Ads

Ωστόσο φαίνεται πως τώρα, μισό αιώνα από την πρώτη προσσελήνωση, ξεκινάει για τη NASA η επιστροφή στο μέλλον, με νέες αποστολές για τη Σελήνη αλλά και για τον Άρη. Μόνο που αυτή τη φορά ο βασικός ανταγωνιστής δεν είναι η Σοβιετική Ένωση με τα τεράστια πυραυλικά της μεγαθήρια, ούτε η διάδοχός της Ρωσία, αλλά η κόκκινη Κίνα που φιλοδοξεί να στείλει αποστολές στο φεγγάρι και να είναι η πρώτη που θα φθάσει στον Κόκκινο Πλανήτη.
 
Σοβιετική πρωτοπορία και αμερικανική ανταπάντηση

Το γόητρο των ΗΠΑ δέχθηκε σοβαρό πλήγμα στις 4 Οκτωβρίου του 1957 με την πετυχημένη εκτόξευση του σοβιετικού δορυφόρου Sputnik, του πρώτου ανθρώπινου κατασκευάσματος που περνούσε τα σύνορα της Γης κι έβγαινε στο διάστημα και σε τροχιά γύρω της. Η ταπείνωση των Αμερικανών ήταν έκδηλη και πολλοί άρχισαν να μιλούν για «πυραυλικό χάσμα» μεταξύ ΕΣΣΔ και ΗΠΑ. Στο λαϊκό τύπο της εποχής άρχισαν να κυκλοφορούν τρομολάγνα άρθρα ότι σύντομα οι Αμερικανοί θα βρισκόντουσαν υπό τη σκιά ενός «κομουνιστικού φεγγαριού». Τότε πάρθηκε η απόφαση από τον πρόεδρο Τζ. Φ. Κένεντι όχι μόνον να καλυφθεί αυτό το κενό, αλλά να βρεθούν οι ΗΠΑ στην πρωτοπορία της διαστημικής εξερεύνησης. Πουθενά αλλού δεν φάνηκε αυτό περισσότερο από την απόφαση του ίδιου του προέδρου Κένεντι (1961): «Το έθνος μας πρέπει να συσπειρωθεί στην επίτευξη αυτού του σκοπού. Πριν τελειώσει αυτή η δεκαετία πρέπει να στείλει άνθρωπο στη Σελήνη και να επιστρέψει ασφαλής στη Γη».

H πρώτη ολοκληρωμένη πτήση προετοιμασίας του προγράμματος Ερμής (Mercury) έγινε στις αρχές Ιανουαρίου του 1961 όταν ο χιμπατζής Χαμ γύρισε σώος από το διάστημα. Όλα ήταν έτοιμα για την πρώτη επανδρωμένη εκτόξευση και όλοι πίστευαν πως ένας από την τριάδα Γκλεν, Γκρίσομ, Σέπαρντ, θα γινόταν ο πρώτος άνθρωπος στο διάστημα. Ωστόσο έμελλε πως ο πρώτος άνθρωπος που θα άφηνε πίσω του τη Γη θα ήταν Σοβιετικός πολίτης.

Ads

Στις 12 Απριλίου 1961 ο ταγματάρχης Γιούρι Αλεξέγιεβιτς Γκαγκάριν, με το διαστημόπλοιο του Vostok (Ανατολή), κάνει μια πετυχημένη περιστροφή γύρω από τη Γη και επιστρέφει κάνοντας προσγείωση κοντά στον Βόλγα. Ο Γκαγκάριν γίνεται έτσι ο πρώτος ήρωας Κοσμοναύτης. Ένας ζωντανός θρύλος, όχι μόνον για το σοβιετικό λαό αλλά για όλο τον κόσμο, και το όνομά του περνάει στην ιστορία. Η επιτυχία του Γκαγκάριν προκάλεσε αισθήματα πικρίας και ηττοπάθειας στις ΗΠΑ, όπως φάνηκε κι απ’ τα λόγια ενός Αμερικανού γερουσιαστή: «Όλοι θυμούνται τον Λίντμπεργκ, αλλά ποιος θυμάται τον δεύτερο άνθρωπο που πέταξε πάνω από τον Ατλαντικό;»
 
Το Πρόγραμμα Ερμής: οι Αμερικανοί σε τροχιά

Παρά τις συνεχόμενες καθυστερήσεις, που έδωσαν την ευκαιρία στους Σοβιετικούς κι αυτή τη διαστημική πρωτιά, είχε φτάσει πλέον η ώρα για τον πρώτο Αμερικανό αστροναύτη. Οι αναβολές όμως συνεχιζόντουσαν στη διαδικασία εκτόξευσης του πυραύλου Ρέντστοουν στο ακρωτήριο Κανάβεραλ. Στο θαλαμίσκο του Freedom-7 βρισκόταν ο αστροναύτης Άλαν Σέπαρντ, νιώθοντας δικαιολογημένη ανυπομονησία. Η πετυχημένη αποστολή της 5ης Μαΐου 1961 ήταν η απόδειξη ότι η NASA και οι ΗΠΑ ήταν σε θέση να ανταγωνιστούν επί ίσοις όροις τη Σοβιετική Ένωση στον τομέα της διαστημικής εξερεύνησης. 

Επόμενος στόχος των ΗΠΑ ήταν η πρώτη προγραμματιζόμενη τροχιακή πτήση. Για μια ακόμη φορά όμως τους πρόλαβαν οι Σοβιετικοί. Στις 6 Αυγούστου του 1961 ο Κοσμοναύτης Γκέρμαν Τίτοφ παραμένει στο διάστημα για τον εκπληκτικό, τότε, χρόνο των 25 ωρών και 18 λεπτών, πραγματοποιώντας 17 περιστροφές γύρω από τη Γη.

Σε αυτή τη φάση του προγράμματος Ερμής το ενδιαφέρον των Αμερικανών κορυφώνεται και 50.000 πολίτες συγκεντρώνονται στο Κανάβεραλ και 100 εκατομμύρια τηλεθεατές παρακολουθούν την εκτόξευση του θαλαμίσκου Friendship-7 στις 20 Φεβρουαρίου του 1962. Ο αστροναύτης Τζον Γκλεν μπαίνει σε τροχιά και ο έλεγχος πτήσης θριαμβολογεί: «Είμαστε πέρα από τις πύλες»! Προβλήματα παρουσιάζονται μόνο μετά από τρεις περιστροφές, όταν ένας υπολογιστής έδωσε εσφαλμένη ένδειξη ότι η ασπίδα για την προστασία από τη θερμότητα έχει αποκολληθεί. Τελικά ο Γκλεν επιστρέφει σώος στη Γη.

Οι τελευταίες τρεις αποστολές του Προγράμματος Ερμής έδειξαν πως η NASA ήταν σε θέση να εξασφαλίσει μια τακτική παρουσία στο διάστημα. Ο Ερμής διήρκεσε συνολικά 55 μήνες, συγκέντρωσε τις προσπάθειες δύο εκατομμυρίων ανθρώπων και κόστισε 400 εκατομμύρια δολάρια εκείνης της εποχής. Αλλά για τη NASA ήταν μόνο το ξεκίνημα.
 
Το Πρόγραμμα Δίδυμοι και τα τρία σενάρια της προσσελήνωσης

Το επόμενο βήμα έγινε 18 μήνες αργότερα. Το πρόγραμμα Δίδυμοι (Gemini) καθυστέρησε γιατί έπρεπε να αναθεωρηθούν οι στόχοι του, ώστε να προσαρμοστεί στο νέο χρονοδιάγραμμα που ήθελε τις ΗΠΑ στης Σελήνη πριν από το 1970. Στο μεταξύ οι Σοβιετικοί Κοσμοναύτες είχαν ήδη συμπληρώσει 507 ώρες στο διάστημα σε σύγκριση με τις μόλις 54 των Αμερικανών κι έδειχναν, προς στιγμήν, να βρίσκονται πιο κοντά στον αγώνα για τη Σελήνη. Επιπλέον, την άνοιξη του 1965, πέντε μόλις μέρες πριν την επίσημη έναρξη του προγράμματος Δίδυμοι, ο Κοσμοναύτης Αλεξέι Λεόνοφ βγαίνει από το διαστημόπλοιο Βόσκχοντ ΙΙ και κάνει τον πρώτο διαστημικό περίπατο στην ιστορία. Για τους Αμερικανούς είχε γίνει πλέον κλισέ: άλλη μια αποστολή των Σοβιετικών, άλλη μια διαστημική πρωτιά.

Οι Αμερικανοί εξέταζαν τότε τρία πιθανά σενάρια για την αποστολή ανθρώπων στη Σελήνη. Το πρώτο προέβλεπε την κατασκευή ενός γιγαντιαίου πυραύλου, με την κωδική ονομασία NOVA, που θα πήγαινε το πλήρωμα των αστροναυτών κατευθείαν στη Σελήνη. Το δεύτερο σενάριο ήταν το EOR (Earth-Orbit-Radezvous), που προϋπόθετε την κατασκευή δύο συστημάτων πυραυλικών φορέων. Το πρώτο θα έθετε σε τροχιά το διαστημικό σκάφος και το άλλο μια δεξαμενή με έξτρα καύσιμα. Με τη σύζευξή τους σε τροχιά το διαστημόπλοιο θα διέθετε αρκετά καύσιμα για να πάει στη Σελήνη, να προσσεληνωθεί και κατόπιν να επιστρέψει στη Γη.

Το τρίτο σενάριο, που τελικά επιλέχθηκε, ήταν η προσσελήνωση LOR (Lunar-Orbit-Radezvous). Σύμφωνα με αυτό δύο συνδεδεμένα διαστημόπλοια βάρους 42 τόνων θα έμπαιναν σε τροχιά γύρω από τη Σελήνη με τη χρήση ενός γιγαντιαίου πυραύλου. Το μικρό σκάφος-σεληνάκατος θα αποχωριζόταν για να προσεδαφιστεί στη Σελήνη. Κατόπιν, με τη χρήση προωθητήρων, ένα τμήμα της σεληνακάτου θα συναντούσε και πάλι το μητρικό σκάφος σε σεληνική τροχιά. Τέλος, αφού αποβαλλόταν η, περιττή πλέον, σεληνάκατος, το διαστημόπλοιο θα επέστρεφε στη Γη. 

Τελικά εγκρίθηκε το τρίτο σενάριο διότι ήταν πιο οικονομικό και εφικτό, στα στενά χρονικά πλαίσια που είχε θέσει ο πρόεδρος Κένεντι. Φαίνεται πως το όραμα του, δολοφονημένου πλέον, Αμερικανού προέδρου είχε γίνει από απλή διακήρυξη, εθνική επιταγή για τον αμερικανικό λαό. Η προσσελήνωση θα γινόταν οπωσδήποτε μέσα στη δεκαετία του 1960 και το Πρόγραμμα Δίδυμοι θα προετοίμαζε το έδαφος γι’ αυτήν με μια σειρά τροχιακών συναντήσεων και σύνδεσης, εργασιών έξω από το σκάφος και εύρεση κατάλληλης τροχιάς. Επιπλέον, δύο νέες ομάδες αστροναυτών, μαζί με τους αρχικούς Επτά, προετοιμάζονταν για τη μεγάλη διαστημική περιπέτεια.

Σε διάστημα περίπου δύο χρόνων (23.3.1965-11.11.1965) πραγματοποιήθηκαν δέκα αποστολές του  προγράμματος Δίδυμοι, που οι περισσότερες στέφθηκαν με επιτυχία, σπάζοντας διαστημικά ρεκόρ, όπως εκείνα της διάρκειας παραμονής στο διάστημα και του πρώτου Αμερικανού αστροναύτη που έκανε διαστημικό περίπατο. To Πρόγραμμα Δίδυμοι κόστισε συνολικά 1,1 δισεκατομμύρια δολάρια (εκείνης της εποχής) και συμμετείχαν σε αυτό 16 αστροναύτες που έμειναν στο διάστημα επί συνολικά 1.940 ώρες.

Οι Σοβιετικοί, κατά το ίδιο διάστημα, έμειναν χωρίς επανδρωμένη παρουσία στο διάστημα. Το Πρόγραμμα Ερμής είχε δείξει ότι οι Αμερικανοί μπορούσαν να τα καταφέρουν στη μεγάλη διαστημική περιπέτεια ακολουθώντας σε απόσταση αναπνοής τους Σοβιετικούς. Με Πρόγραμμα Δίδυμοι τους ξεπέρασαν κι ετοιμάστηκαν για το επόμενο βήμα: την προσσελήνωση.

Οι Σοβιετικοί παρέμεναν ωστόσο ένας επικίνδυνος αντίπαλος. Οι μη επανδρωμένες αποστολές τους στη Σελήνη έκρυβαν κάποιο μυστικά κυοφορούμενο πρόγραμμα για επανδρωμένες πτήσεις προς αυτή – κάτι που οι Σοβιετικοί παραδέχθηκαν δεκαετίες αργότερα. 
 
Το Πρόγραμμα Απόλλων

Σε σύντομο χρονικό διάστημα ξεκίνησε και η νέα σειρά επανδρωμένων πτήσεων του Προγράμματος Απόλλων (Apollo). Το Απόλλων 1 ήταν προγραμματισμένο να εκτοξευτεί τον Φεβρουάριο του 1967. Στις 27 Ιανουαρίου του ίδιου έτους οι τρεις αστροναύτες της αποστολής (Γκρίσομ, Γουάιτ και Τσαφι) βρίσκονταν μέσα στο θαλαμίσκο για μια άσκηση δοκιμών 9αντίστροφη μέτρηση και εξομοίωση απογείωσης). Επρόκειτο για μια συνηθισμένη δοκιμή, όταν ο Τσάφι ανέφερε στο Κέντρο Ελέγχου: «Φωτιά, μυρίζω φωτιά!» Χρειάστηκαν έξι λεπτά στους τεχνικούς για να ανοίξουν την κάψουλα. Δυστυχώς όμως ήταν πολύ αργά. Οι τρεις αστροναύτες βρέθηκαν νεκροί από ασφυξία! Για πρώτη φορά οι ΗΠΑ θρηνούσαν θύματα στο βωμό της διαστημικής εξερεύνησης. Θα ακολουθούσαν και άλλα.

Η NASA όμως δεν μπορούσε να σταματήσει την εξέλιξη του Προγράμματος Απόλλων καθώς έπρεπε να πιάσει τους καθορισμένους χρονικούς στόχους. Καθυστέρησε όμως λιγάκι για να γίνουν οι απαιτούμενες τεχνικές αλλαγές.

Στις 11.10.1968 το διαστημόπλοιο της αποστολής Απόλλων-7 επιδεικνύει την ικανότητα του για ραντεβού σε τροχιά, με τον δεύτερο όροφο ενός ειδικά τροποποιημένου πυραύλου Κρόνος 1Β. Αυτή η παρθενική πτήση χαρακτηρίστηκε ως 101% πετυχημένη! Ο δρόμος προς τη Σελήνη ήταν πλέον ανοικτός.

Παραμονές Χριστουγέννων του 1968 ο Απόλλων 8 δοκιμάζει για πρώτη φορά τον γιγαντιαίο πύραυλο-φορέα Κρόνο-V και οι αστροναύτες Μπόρμαν, Λόβελ και Άντερσον, βλέπουν για πρώτη φορά τη σκοτεινή πλευρά της Σελήνης. Στη συνέχεια δοκιμάστηκε πετυχημένα, σε μια δεκαήμερη αποστολή του Απόλλων 9, το τροχιακό ραντεβού και η διασύνδεση με τη σεληνάκατο.

Με το Απόλλων-10, που εκτοξεύτηκε στις 18.5.1969, οι αστροναύτες έφτασαν σε απόσταση μόλις 16 χιλιομέτρων πάνω από την επιφάνεια της Σελήνης και είδαν την γαλαζοπράσινη Γη να ανατέλλει στον ορίζοντα.
 
20 Ιουλίου 1969 (Απόλλων 11): Οι πρώτοι άνθρωποι στη Σελήνη

Την τελική εκτόξευση του Απόλλων 11 παρακολούθησαν 2.000 δημοσιογράφοι και διασημότητες , γερουσιαστές και αντιπρόσωποι του Κογκρέσου, κι εκπρόσωποι Τύπου από 56 χώρες. Εκείνη την καλοκαιρινή μέρα στις 16 Ιουλίου 1969, πριν από πενήντα χρόνια, οι αστροναύτες Νιλ Άρμστρογκ, Μάικ Κόλινς και Μπαζ Όλντριν, ξεκινούν ένα ταξίδι που θα περάσει στην Ιστορία.

Την 5η ημέρα της αποστολής η σεληνάκατος Αετός κατεβαίνει προς την επιφάνεια της Σελήνης. Ο Νιλ Άρμστρονγκ, ως αρχηγός της αποστολής, ανέλαβε τον έλεγχο του σκάφους και το προσεδάφισε με ασφάλεια. Στις 20 Ιουλίου, ώρα 20:18, η σεληνάκατος προσεδαφίστηκε στη Θάλασσα της Ηρεμίας: «Χιούστον εδώ Θάλασσα της Γαλήνης. Ο Αετός έχει προσεδαφιστεί!»

Το μεγαλύτερο βήμα της ανθρωπότητας θα γίνει έξι ώρες αργότερα στις 21 Ιουλίου και ώρα 02:56:15 UTC, όταν Άρμστρονγκ αφήνει πρώτος το αποτύπωμα της μπότας του στην επιφάνεια της Σελήνης, λέγοντας: «Αυτό είναι ένα μικρό βήμα για έναν άνθρωπο, αλλά ένα τεράστιο για την ανθρωπότητα».  Είκοσι λεπτά αργότερα τον συνοδεύει και ο Μπαζ Όλντριν. Στις δύο ώρες κι ένα τέταρτο έξω από το διαστημικό σκάφος, εκτέλεσαν διάφορα επιστημονικά πειράματα, και συνέλεξαν 21,5 κιλά σεληνιακού υλικού προτού επιστρέψουν στη Γη. Πρόλαβαν ωστόσο να τοποθετήσουν και μια αλουμινένια αμερικανική σημαία κι ένα μικρό μνημείο για τους τρεις αστροναύτες συναδέλφους τους, που έχασαν τη ζωή του κατά τη διάρκεια του Απόλλων 1. Όλο αυτό διάστημα ο αστροναύτης Μάικλ Κόλινς οδηγούσε μόνος του το όχημα διακυβέρνησης Κολούμπια σε σεληνιακή τροχιά. Όταν ολοκληρώθηκε η πετυχημένη αποστολή όλοι μαζί επέστρεψαν θριαμβευτικά στη Γη κι έγιναν ήρωες.
 
Το διαστημικό τέλμα των επόμενων δεκαετιών

Η δεκαετία του 1960 τελείωσε έτσι θριαμβευτικά για τη NASA, που κατάφερε να πραγματοποιήσει  το όραμα και την επιθυμία του προέδρου Τζ. Φ. Κένεντι, με τεράστιο ωστόσο κόστος, ανθρώπινο και οικονομικό, που έφτανε τα 100 δισεκατομμύρια δολάρια -ποσό αστρονομικό για τα δεδομένα εκείνης της εποχής. Ήταν μια δεκαετία που ακολούθησε τα χνάρια του ονείρου, που τελικά ολοκληρώθηκε.

Στις επόμενες δεκαετίας η NASA κατηγορήθηκε για έλλειψη διορατικότητας, σχεδιασμού και σπασμωδικης και ασυνεχούς διαστημικής πολιτικής. Η μετατάπτωση από τον θρίαμβο του Απόλλων και την προσσελήνωση στο τέλμα των επόμενων δεκαετιών, και η ανάπτυξη των διαστημικών λεωφορείων με τα τόσο συχνά δυστυχήματα και καταστροφές τους, στήριξαν αυτές τις κατηγορίες.

Σήμερα, πενήντα χρόνια αργότερα, η NASA σχεδιάζει να επιστρέψει στη Σελήνη αλλά όχι πριν από το 2029, ενώ νέοι ανταγωνιστές, όπως η Κίνα, έχουν εισέλθει στη διαστημική κούρσα.

Ωστόσο κανείς δεν μπορεί να αμφισβητήσει πως η NASA είναι υπεύθυνη για μερικά από τα σημαντικότερα επιτεύγματα της διαστημικής εξερεύνησης. Έτσι, όταν κάποτε οι νέοι τολμηροί διαστημικοί εξερευνητές του αιώνα μας θα αντικρίζουν τα πρώτα απομεινάρια των παλιών αποστολών της NASA, θα αναπολούν με συγκίνηση τα πρώτα δειλά βήματα της ανθρωπότητας στον Κοσμικό ωκεανό…
 
*Ο Γιώργος Στάμκος είναι συγγραφέας και δημοσιογράφος