Έρμαιο της κλιματικής αλλαγής είναι η Κένυα, η οποία αντιμετωπίζει την χειρότερη ξηρασία τα τελευταία 40 χρόνια με αποτέλεσμα να υπάρχουν ζητήματα επιβίωσης για μεγάλο μέρος του πληθυσμού. Παράλληλα, τα ανεπτυγμένα κράτη που ευθύνονται για το μεγαλύτερο μέρος της κλιματικής αλλαγής δεν δείχνουν πλήρως διατεθειμένα να λάβουν μέτρα αντιμετώπισης ή να στηρίξουν ουσιαστικά τα πληττόμενα κράτη.

Ο Έρικ Ντζουγκούνα, 20χρονος περιβαλλοντικός ακτιβιστής, είναι μάρτυρας των καταστροφικών αλλαγών που φέρνει στην Κένυα η κλιματική αλλαγή. Οι άνθρωποι χάνουν τα προς το ζην, τα σπίτια τους και πολλοί, ακόμη και τη ζωή τους, από την ξηρασία.

«Οι επιπτώσεις μας κάνουν να διψάμε. Μας κάνουν να πεινάμε. Νιώθω ότι ο θυμός δεν προέρχεται από τη γνώση του, αλλά από τον αντίκτυπό του. Και γνωρίζοντας ότι κάναμε το λιγότερο για να το προκαλέσουμε, αλλά ότι χώρες, οι κοινότητές μας φέρουν το μεγαλύτερο βάρος», είπε ο Ντζουγκούνα στη DW από την πρωτεύουσα της Κένυας Ναϊρόμπι.

Η Κένυα είναι μεταξύ εκείνων των χωρών στον Παγκόσμιο Νότο που έχουν πληγεί περισσότερο από ακραία καιρικά φαινόμενα που συνδέονται με την κλιματική αλλαγή. Αλλά σε καμία περίπτωση δεν είναι το μοναδικό. Η ξηρασία φέρνει εκατομμύρια ανθρώπους στο Κέρας της Αφρικής στα πρόθυρα της πείνας, ενώ ολοένα και πιο καταστροφικές καταιγίδες πλήττουν τις Φιλιππίνες. Και αυτό το καλοκαίρι, περίπου 1.500 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους όταν ακραίοι μουσώνες πλημμύρισαν μεγάλες εκτάσεις του Πακιστάν.

«Είναι κάτι στο οποίο θα μπορούσαμε να προσαρμοστούμε, αλλά με την αυξανόμενη σοβαρότητα της κλιματικής κρίσης, δεν έχουμε την δυνατότητα να το κάνουμε», δήλωσε ο Ντζουγκούνα. 

Οι εκκλήσεις γίνονται όλο και πιο δυνατές προς τα πλουσιότερα έθνη να παράσχουν αποζημίωση με τη μορφή ειδικού ταμείου για την κάλυψη του κόστους σοβαρών ζημιών και απωλειών.

Το επίμαχο ζήτημα πρόκειται να παίξει σημαντικό ρόλο στις συζητήσεις που θα πραγματοποιηθούν στη διάσκεψη για το κλίμα COP27 στην Αίγυπτο. Την Κυριακή, οι εκπρόσωποι συμφώνησαν να αντιμετωπίσουν τις απώλειες και τις ζημιές, τοποθετώντας το στην ατζέντα της συνόδου κορυφής για πρώτη φορά.

Τι είναι απώλεια και ζημιά;

Η έννοια της απώλειας και της ζημίας εισήχθη για πρώτη φορά από τη Συμμαχία Μικρών Νησιωτικών Κρατών στις διεθνείς διαπραγματεύσεις για το κλίμα στη Γενεύη το 1991 με την πρόταση ενός ασφαλιστικού συστήματος έναντι της ανόδου της στάθμης της θάλασσας με κόστος που θα κάλυπταν οι βιομηχανικές χώρες. Αλλά δεν εξετάστηκε σοβαρά ξανά μέχρι το 2013 στη διάσκεψη για το κλίμα COP 19 στη Βαρσοβία της Πολωνίας.

Ο Διεθνής Μηχανισμός της Βαρσοβίας για Απώλειες και Ζημίες δημιουργήθηκε με στόχο την ενίσχυση της γνώσης του θέματος και την εξεύρεση τρόπων προσέγγισής του. Από τότε υπήρξε μικρή κίνητικότητα.

Στην περσινή διάσκεψη του ΟΗΕ για το κλίμα στη Γλασκώβη της Σκωτίας, οι διαπραγματευτές απέρριψαν πρόταση των μελών της ομάδας G77 που αποτελείται από εκατό αναπτυσσόμενες χώρες και την Κίνα για επίσημη χρηματοοικονομική διευκόλυνση απώλειας και ζημίας. Αντίθετα, ο Διάλογος της Γλασκώβης καθιερώθηκε για να επιτρέψει περαιτέρω συζήτηση σχετικά με τη χρηματοδότηση με «ανοιχτό, χωρίς αποκλεισμούς και μη δεσμευτικό τρόπο».

Ωστόσο, η Ζόχα Σάου, συνεργάτης επιστήμονας που ερευνά τις απώλειες και τις ζημιές στο Ινστιτούτο Περιβάλλοντος της Στοκχόλμης, λέει ότι ορισμένες χώρες έχουν επικρίνει τον διάλογο ως «μια δικαιολογία για την καθυστέρηση περαιτέρω δράσης».

Οι πλούσιες χώρες κινούνται αργά στη χρηματοδότηση

Ενώ ιστορικά, οι ανεπτυγμένες χώρες φέρουν τη μεγαλύτερη ευθύνη για τις εκπομπές που οδηγούν σε αύξηση της παγκόσμιας θερμοκρασίας, μεταξύ 1751 και 2017, οι Ηνωμένες Πολιτείες, η ΕΕ και το Ηνωμένο Βασίλειο ήταν υπεύθυνες για το 47% των σωρευτικών εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα σε σύγκριση με μόλις 6% από το σύνολο. 

Το 2010, τα έθνη του Παγκόσμιου Βορρά συμφώνησαν να δεσμεύσουν 100 δισεκατομμύρια δολάρια (101 δισεκατομμύρια ευρώ) ετησίως έως το 2020 για να βοηθήσουν τις αναπτυσσόμενες χώρες να προσαρμοστούν στις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής, για παράδειγμα, παρέχοντας στους αγρότες καλλιέργειες ανθεκτικές στην ξηρασία ή πληρώνοντας για καλύτερες αντιπλημμυρικές άμυνες.

Ωστόσο, σύμφωνα με τον Οργανισμό Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ), ο οποίος παρακολουθεί τη χρηματοδότηση, το 2020 οι πλούσιες χώρες υποσχέθηκαν κάτι παραπάνω από 83 δισεκατομμύρια δολάρια. Αυτό ήταν μια αύξηση 4% σε σχέση με το προηγούμενο έτος, αλλά εξακολουθεί να υπολείπεται του συμφωνηθέντος ποσού.

Η Μαρλέν Ατσόκι, επικεφαλής της παγκόσμιας πολιτικής για την κλιματική δικαιοσύνη στη ΜΚΟ CARE International, λέει ότι οι πλούσιες χώρες που δημιούργησαν το πρόβλημα θα πρέπει να «δώσουν τη χρηματοδότηση που χρειάζεται», επειδή η ανεπαρκής χρηματοδότηση έχει αποσταθεροποιητικό αποτέλεσμα σε χώρες που ήδη αγωνίζονται για επιβίωση.

«Πρέπει να λάβουν μέτρα για να αντιμετωπίσουν τα ζητήματα της κλιματικής αλλαγής», είπε η Ατσόκι. «Πρέπει να αναζητήσουν πόρου για να προσπαθήσουν να οικοδομήσουν την ανθεκτικότητα των κοινοτήτων» πρόσθεσε.

Οι απώλειες δεν είναι μόνο οικονομικές

Πενήντα πέντε από τα 58 έθνη που περιλαμβάνονται στο Vulnerable 20, μια ομάδα αναπτυσσόμενων χωρών, που περιλαμβάνει την Κένυα, τις Φιλιππίνες και την Κολομβία, υπέστησαν οικονομικές απώλειες που σχετίζονται με το κλίμα πάνω από μισό τρισεκατομμύριο δολάρια τις δύο πρώτες δεκαετίες αυτού του αιώνα, σύμφωνα με μια έκθεση που συνέταξε η Loss and Damage Collaboration, μια παγκόσμια ομάδα ερευνητών, ακτιβιστών, δικηγόρων και υπευθύνων λήψης αποφάσεων.

Υπήρξαν όμως και μη οικονομικές απώλειες, συμπεριλαμβανομένης της εξαφάνισης περιοχών πολιτιστικής και παραδοσιακής σημασίας.

«Αν έχετε μια περιοχή όπου εκτελείτε θρησκευτικές ή πολιτιστικές τελετουργίες σε μια παραλία ή κάτι τέτοιο και πλημμυρίζει και καταστρέφεται, αυτό συνδέεται με μια απώλεια», είπε η Σάου. «Πολλές από τις κοινότητες που είναι πιο ευάλωτες στις κλιματικές αλλαγές είναι επίσης αυτόχθονες, τοπικές ή φυλετικές κοινότητες και αντιμετωπίζουν την πλειονότητα αυτών των απωλειών» πρόσθεσε.

Όπως αναφέρει η DW αν και τα ανεπτυγμένα έθνη αναγνωρίζουν ευρέως την ανάγκη αντιμετώπισης απωλειών και ζημιών, ορισμένοι επιχειρηματολογούν υπέρ της χρηματοδότησης μέσω των υφιστάμενων ταμείων για το κλίμα, των ασφαλιστικών προγραμμάτων και της ανθρωπιστικής βοήθειας. Η Ευρωπαϊκή Ένωση, για παράδειγμα, δήλωσε σε μια ενημέρωση ότι είναι «ανοιχτή να συζητήσει την L&D (απώλεια και ζημιά) ως θέμα, αλλά διστάζει να δημιουργήσει ένα ειδικό ταμείο».

«Πιστεύω ότι υπάρχει φόβος ότι εάν ανοίξουν αυτόν τον χώρο και αναγνωρίσουν την ανάγκη για πρόσθετη χρηματοδότηση, για απώλειες και ζημιές, θα αναγνωρίσουν αξιώσεις ευθύνης και αποζημίωσης, που θα είχαν τεράστιο πρόσθετο κόστος» δήλωσε η Σάου.

Ορισμένες χώρες αποφάσισαν να ακολουθήσουν τον δικό τους δρόμο. Νωρίτερα φέτος, η Δανία υποσχέθηκε πάνω από 13 εκατομμύρια δολάρια για αποζημίωση απωλειών και ζημιών σε αναπτυσσόμενες χώρες, συμπεριλαμβανομένης της περιοχής Σαχέλ στη βορειοδυτική Αφρική και στη διάσκεψη για το κλίμα COP 26 πέρυσι, η Σκωτία δέσμευσε επίσης τουλάχιστον 1 εκατομμύριο δολάρια.

«Η δράση από μεμονωμένα έθνη είναι ένας καλός τρόπος αντιμετώπισης του επείγοντος των απωλειών που αντιμετωπίζουν οι αναπτυσσόμενες χώρες» σχολίασε η Σάου. «Είναι ένας εύκολος τρόπος για τις χώρες να δείξουν ότι κάνουν κάτι χωρίς να δεσμεύονται για κάτι που θα τις καθιστούσε υπόλογες, όπως μια χρηματοοικονομική διευκόλυνση» πρόσθεσε.

Αλλά με τις θερμοκρασίες να αυξάνονται και τα πλούσια έθνη να αποτυγχάνουν να μειώσουν σημαντικά τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα, οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής θα συνεχίσουν να επηρεάζουν τις φτωχότερες κοινότητες.

«Το παράθυρο για δράση κλείνει. Οι επιπτώσεις που αντιμετωπίζουμε με 1,2 βαθμούς θέρμανσης είναι αρκετά σοβαρές και ακόμη δεν υπάρχει σοβαρή δράση αντιμετώπισης στον ορίζοντα», δήλωσε ο Ντζουγκούνα.