Λίγες εβδομάδες απομένουν για το «αντίο» της Άνγκελα Μέρκελ μετά από 16 χρόνια στην ηγεσία της Γερμανίας και πολλοί επιχειρούν μια αποτίμηση του αποτυπώματος που αφήνει για τη χώρα της αλλά και της Ευρώπης.

Το Tvxs.gr συνομίλησε με έναν από τους πλέον κατάλληλους για την αξιολόγηση της «εποχής» της: Τον Paolo Valentino, Ιταλό δημοσιογράφο, ανταποκριτή της Corriere Della Sera στο Βερολίνο, και συγγραφέα του βιβλίου «L’ età di Merkel» (Η Εποχή της Μέρκελ) για την 16χρονη πορεία της απερχόμενης Γερμανίδας Καγκελαρίου, βασιζόμενος σε συνεντεύξεις και μαρτυρίες ανθρώπων που την έζησαν από κοντά.

Το βιβλίο μάλιστα έχει και ελληνικό ενδιαφέρον , καθώς αναφέρεται στις επαφές της Άνγκελα Μέρκελ με τον Γιώργο Παπανδρέου και τον Αλέξη Τσίπρα. Ο Paolo Valentino, μιλώντας στο Tvxs.gr, καταθέτει την δική του άποψη για την κληρονομία της Γερμανίδας πολιτικού.

Ακολουθεί η συνέντευξη

• Στον κόσμο του υπαρκτού σοσιαλισμού, όπου μεγάλωσε η Μέρκελ, υπάρχει ο όρος “ συνολική θετική αποτίμηση”. Κατά την άποψή σου θα μπορούσε να πει κανείς κάτι τετοιο για την ίδια;

Θα το έθετα ως εξής: “Η Μέρκελ έκανε τη Γερμανία και τους Γερμανούς πλουσιότερους, αλλά και τους κράτησε μακριά από πολεμικές εντάσεις”. Από την άλλη, δεν προετοίμασε την χώρα για το μέλλον, αγνοώντας συνειδητά την ψηφιοποίηση του κράτους, τις υποδομές και την επένδυση στο στο κοινωνικό κράτος.

Σε ότι αφορά την Ευρώπη, κατάφερε να κρατήσει την ΕΕ ενωμένη σε εποχή βαθιάς κρίσης, λύνοντας τα βραχυπρόθεσμα προβλήματα. Δεν χρησιμοποίησε την κρίση ως ευκαιρία όμως για βαθύτερες τομές και δεν ξόδεψε κανένα πολιτικό κεφάλαιο για να εμβαθύνει την διαδικασία της ευρωπαϊκής ενοποίησης. 

• Κατά τη διάρκεια της πανδημίας, έσπευσε να “θυσιάσει” ένα θέμα ταμπού για τη Γερμανία, εκείνο του κοινού ευρωπαϊκού χρέους. Προφανώς, το έκανε αντιλαμβανόμενη ότι σώζοντας τις κατεστραμμένες οικονομίας κάποιων ευρωπαϊκών χωρών, επί της ουσίας θα γλύτωνε την ίδια την χώρα της από μεγάλη ύφεση. Δεν είναι όμως εν μέρει υπεύθυνη για την χαμένη δεκαετία στην ΕΕ;

Τα δυο παραπάνω δεν είναι απαραιτήτως αντιφατικά. Η Μέρκελ έχασε μια δεκαετία, όμως κράτησε την Ευρώπη ενωμένη (κάτι που κατά την προσωπική μου άποψη δεν ήταν και δεδομένο) και στο τέλος διέβη τον Ρουβίκωνα αναφορικά με την οικονομική αλληλεγγύη. Το γιατί το έκανε έχει μικρή σχετικά σημασία, παρ’ όλα αυτά δεν είναι τόσο άσχημο το γεγονός πως κατάλαβε έστω και αργά πως η ευημερία της Γερμανίας είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με εκείνη της Ευρώπης συνολικά.    

• Συνέβαλε όμως -και μάλιστα σημαντικά- στην ανάπτυξη ενός οικονομικού εθνικισμού στη Γερμανία.

Δεν θα έλεγα κάτι τέτοιο. Σε αυτό είχαν μεγαλύτερη συμβολή ο Σόιμπλε και η Bundesbank. Μάλιστα, καλό είναι να δώσουμε τα εύσημα στη Μέρκελ για το γεγονός ότι προσπάθησε να βρει ευρωπαϊκές λύσεις.

• Για την προσέγγισή της απέναντι στον Βλάντιμιρ Πούτιν τι θα μπορούσαμε να πούμε; Συνηθίζουμε να γράφουμε πως “αυτή του μιλούσε στα Γερμανικά, όμως σε κρίσιμες καταστασεις ήταν αυτός που μιλούσε Ρωσικά”. Κατάφερε δηλαδή να περάσει με την ομόφωνη άποψη των 27 της ΕΕ τα μέτρα εναντίον της Ρωσίας το 2014, την ίδια ώρα επέβαλλε τον αγωγό Nord Stream 2, κάνοντας μια μεγάλη παραχώρηση στον Πούτιν παρά τις αντιρρήσεις εκ μέρους των ΗΠΑ, της Ουκρανίας και πολλών Ευρωπαίων εταίρων.

Σε ό,τι έχει να κάνει με τον Βλαντιμίρ Πούτιν θα μπορούσαμε να πούμε ότι η κατάσταση ήταν αρκετά περίπλοκη. Πρώτα απ’ όλα λόγω της παράδοσης της Ostpolitik στη Γερμανία (από τον Μπραντ και τον Σρέντερ μέχρι τον Κολ, πάντα υπήρχε ανοιχτή γραμμή επικοινωνίας με τη Μόσχα), η οποία μάλιστα φαίνεται να ενέχει υπαρξιακά στοιχεία για το SPD, τον κυβερνητικό της εταίρο. Σε ό,τι αφορά τον Nord Stream 2, τον οποίο “κληρονόμησε” από τον Σρέντερ, θα μπορούσαμε να πούμε πως ήταν πράγματι μια μεγάλη αποτυχία στην εξωτερική της πολιτική, καθώς ενέδωσε στις πιέσεις εκ μέρους των βιομηχάνων αλλά και του SPD.

Παρεμπιπτόντως, η αντίθεση των ΗΠΑ με τον Nord Stream 2 δεν είχε σε τίποτα να κάνει με τις αξίες της δημοκρατίας κτλ. Ήθελαν απλά να πουλήσουν το δικό τους φυσικό αέριο στην Ευρώπη.

• Η Άνγκελα Μέρκελ δεν δίσταζε να καταγγείλει την παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, όμως αυτό δεν την απέτρεψε από το να πραγματοποιήσει 12 επίσημες επισκέψεις στην Κίνα, συνοδευόμενη μάλιστα από πολλούς επιχειρηματίες.

Αλήθεια είναι αυτό, όμως ποια χώρα στην Ευρώπη δεν κάνει το ίδιο; Η ανάδειξη της Κίνας σε υπερδύναμη είναι δικό μας “παιδί”, καθώς επί πολύ μεγάλο διάστημα βλέπαμε εκεί μια πολύ μεγάλη αγορά και μια τεράστια ευκαιρία, απλά η Γερμανία κινήθηκε πιο έξυπνα από τους άλλους.

• Μπορεί να αντιπαθούσε τον Τραμπ, όμως φαίνεται πως αντιτάχθηκε ακόμη και στον Μπάρακ Ομπάμα, όπως αποκαλύπτει και ο ίδιος στο βιβλίο του.

Είναι αλήθεια πως απέρριψε όλες τις προτάσεις αλλά και τις απόπειρες εκ μέρους του Ομπάμα για να υπάρξει μια μικρότερη και πιο ισορροπημένη λιτότητα.

• Είχε πει στον Γιώργο Παπανδρέου πως οι χώρες που θα παραβίαζαν την συνθήκη του Μάαστριχ, θα έπρεπε να τιμωρούνται. Αυτό έχει να κάνει με γερμανικό ή το χριστιανικό υπόβαθρο της Μέρκελ;

Επι της ουσίας έχει να κάνει με το Λουθηρανικό υπόβαθρο, καθώς η λέξη Schuld στα Γερμανικά μεταφράζεται και ως “χρέος” αλλά και ως “ενοχή”.

• Είναι αλήθεια πως -έστω και σε ιδιωτική τους συζήτηση- υποστήριξε την απόφαση του Γιώργου Παπανδρέου για πραγματοποίηση δημοψηφίσματος;

Τουλάχιστον αυτό μου είπε ο ίδιος ο Παπανδρέου. Και νομίζω πως είναι αλήθεια. Άλλωστε πηγές από τις ΗΠΑ ανέφεραν πως ακόμη και ο Ομπάμα ήταν ενήμερος για την ιδέα του δημοψηφίσματος.

• Γράφεις πως είχε υποσχεθεί να προσφέρει βοήθεια στον Αλέξη Τσίπρα, όταν αυτός έγινε πρωθυπουργός. Το πρώτο όμως εξάμηνο της πρωθυπουργία του ήταν πολύ “άγριο”.

Δεν το λέω εγώ αυτό, καταγράφω τι μου δήλωσε ο ίδιος ο Τσίπρας. Παρ’ όλα αυτά, το πρώτο εξάμηνο της πρωθυπουργίας του η Γερμανία ήταν πράγματι επιθετικοί απέναντι στην Ελλάδα. Εκτιμώ πως πάνω στο ζήτημα η Μέρκελ είχε δώσει στον Σόιμπλε πλήρη ελευθερία κινήσεων, όμως την τελευταία στιγμή “πήρε την κατάσταση στα χέρια της” αποτρέποντας τον από το να βγάλει την Ελλάδα από την Ευρωζώνη.

• Γράφεις ότι η ανακοίνωση του δημοψηφίσματος εκ μέρους του Αλέξη Τσίπρα είχε ψυχολογική επίπτωση στη Μέρκελ. Όμως σύμφωνα με τον ίδιο, τελικώς η Μέρκελ παραδέχτηκε πως ήταν ένας πολύ έξυπνος πολιτικός ελιγμός εκ μέρους του.

Ναι, είναι κάτι που είπε στην τελευταία της συνάντηση με τον Αλέξη Τσίπρα, όταν όλα είχαν τελειώσει. Είναι αλήθεια πως εξεπλάγη, θα μπορούσα να πω ακόμη κι ότι εντυπωσιάστηκε από την καθαρότητα και την αποφασιστικότητα του Τσίπρα επί του ζητήματος.

• Εκτιμάς πως υπήρξε πραγματικό ενδεχόμενο εξόδου της Ελλάδας από την ευρωζώνη και την ΕΕ;

Ήταν πραγματικό ενδεχόμενο, πρόκειται για κάτι που προετοίμασαν ο Σόιμπλε, η Bundesbank αλλά και κάποιες Σκανδιναβικές χώρες. Αν δεν είχε αντιταχθεί η Μέρκελ στις προσθέσεις του τότε υπουργού Οικονομικών της, η συμμετοχή της Ελλάδας στην Ευρωζώνη θα είχε μπει στον “πάγο”.   Και αυτό θα ήταν πραγματικά καταστροφή, καθώς την επόμενη μέρα οι αγορές θα “γύριζαν την πλάτη” στο ευρώ. Η Ιταλία θα ήταν η επόμενη στη σειρά για έξοδο. Για την ΕΕ μπορούμε να κάνουμε μόνο υποθέσεις, αλλά αν κατέρρεε η ευρωζώνη, πώς θα μπορούσε να μείνει ενωμένη η ΕΕ;

• Το 2015 υιοθέτησε μια “ανοιχτή προσέγγιση” έναντι των προσφύγων. Το έκανε από ηθική άποψη ή έκρινε πως η Γερμανία χρειαζόταν εργατικά χέρια και ήθελε επίσης να βελτιώσει την δημόσια εικόνα της;

Σε αυτό το ζήτημα οφείλουμε να της δώσουμε όλα τα εύσημα. Είχε να κάνει με τα προσωπικά της βιώματα, μεγάλωσε πίσω από ένα τείχος, δεν ήθελε να υψώσει ένα ακόμη σήμερα η ίδια. Να θυμόμαστε πως δεν άνοιξε τα σύνορα, ούτε όμως τα έκλεισε. Πήρε την σχετική απόφαση μέσα σε 24 ώρες, δεν υπήρχε χρόνος να κάνει υπολογισμούς για την γερμανική οικονομία. Ακόμη και ο Γιόσκα Φίσερ της το αναγνώρισε.

Ό,τι συνέβη στη συνέχεια αποδεικνύει πως ήταν μια απόφαση με ελλιπη προετοιμασία, για να μην πω καθόλου προετοιμασία.

Εκεί είναι η ευθύνη της: δεν εξήγησε στον γερμανικό λαό για ποιο λόγο θα έπρεπε να υποδεχτούν τους πρόσφυγες, δεν πήρε κανένα οικονομικό μέτρο (όπως πρότεινε το SPD) για να καθησυχάσει τους πρωην ανατολικογερμανούς ότι δεν θα μπαίναν πάλι στο περιθώριο ενώπιον της νέας κατάστασης. Αυτό άνοιξε την πόρτα για την ακροδεξιά του AfD.