Οι εκλογές για το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο μοιάζει να είναι απλή διαδικασία αλλά στην πραγματικότητα δεν είναι τόσο απλή. Του Άκη Κοσώνα.    

    
Να πούμε πρώτα απ΄όλα ότι ο αριθμός των ευρωβουλευτών δεν είναι σταθερός αλλά αυξάνεται ανάλογα με τον αριθμό των χωρών που μετέχουν στην Ευρωπαϊκή ΄Ενωση. Στην πρώτη ευρωβουλή (Κοινή Συνέλευση όπως λεγόταν) το 1952 μετείχαν μόλις 78 βουλευτές.  Αλλά οι χώρες ήταν μόνο έξι, οι ιδρυτικές : Βέλγιο,  Γαλλία,  Γερμανία,  Ιταλία,  Λουξεμβούργο και οι Κάτω Χώρες ή Ολλανδία. Στην Ευρώπη των 15 ο αριθμός των βουλευτών ανέβηκε στους 626 και η Ευρωπαϊκή ΄Ενωση των 27 χωρών σήμερα αριθμεί στην Ευρωβουλή 785 βουλευτές.  Ήδη απο τις τωρινές εκλογές ο αριθμός μειώνεται στους 751.                                                                                                                                                             
Η είσοδος νέων χωρών μειώνει αυτομάτως τον αριθμό βουλευτών που διαθέτουν οι ήδη χώρες-μέλη, γι΄αυτό και θα παρατηρήσουμε ότι στην περίπτωση της Ελάδας οι ευρωβουλευτές που εκλέγαμε στις εκλογές του 1999 ήταν 25, στις εκλογές του 2004 έγιναν 24, το 2009 έγιναν 22 και τώρα ψηφίζουμε για την εκλογή 21 ελλήνων ευρωβουλευτών.

Πως εκλέγονται οι 21 ευρωβουλευτές;

Με απλή αναλογική σε μία ενιαία εκλογική περιφέρεια. Το δεύτερο σκέλος ισχύει πλήρως : Μία εκλογική περιφέρεια όλη η χώρα. Κοινοί υποψήφιοι για όλη τη χώρα και όχι ανά γεωγραφικό διαμέρισμα. Το πρώτο ισχύει εν μέρει. Απλή αναλογική μεν, με το περιοριστικό όριο του 3% δε, που ισχύει και για τις βουλευτικές εκλογές. Αυτό σημαίνει ότι όποιο κόμμα δεν πιάσει το 3% δεν μετέχει στην κατανομή των εδρών.

Για πρώτη φορά φέτος οι ευρωβουλευτές θα εκλεγούν με σταυρό προτίμησης και όχι με λίστα. Οι ψηφοφόροι μπορούν να βάζουν στο ψηφοδέλτιο της επιλογής τους απο έναν έως και 4 σταυρούς προτίμησης. Αν από λάθος βάλουν περισσότερους σταυρούς το ψηφοδέλτιο δεν ακυρώνεται, προσμετράται υπέρ του κόμματος που επελέγη αλλά όχι υπέρ κάποιου εκ των υποψηφίων ευρωβουλευτών.  

Η κατανομή των εδρών γίνεται με απλή αναλογική για όλα τα κόμματα που θα περάσουν το όριο του 3%. Ποιό είναι το εκλογικό μέτρο; Πως ένα κόμμα βγάζει 3 π.χ. ευρωβουλευτές, ή 5 και τι σημαίνει να πάρει κάποιος  π.χ. 6,7% ή 28,4%; Εδώ χρειάζεται λίγη προσοχή.

Κανονικά, το εκλογικό μέτρο είναι το αποτέλεσμα της διαίρεσης των εγκύρων ψηφοδελτίων με τον αριθμό των βουλευτών που εκλέγει η χώρα. Δηλαδή 6.000.000 (αν τα έγκυρα είναι τόσα) διά 21, πράξη που δίνει τον αριθμό των 285.714 ψήφων. Άρα κάθε κόμμα που έπιανε αυτό τον αριθμό ψήφων θα εξέλεγε ευρωβουλευτή.  Ο τελικός αριθμός ψήφων του (π.χ. 1.140.000) θα διαιρείτο δια του 285.714 που είναι το εκλογικό μέτρο και το αποτέλεσμα θα ήταν ο αριθμός των ευρωβουλευτών που εκλέγει.

Όμως, όπως είπαμε, στην κατανομή των εδρών μετέχει κάθε κόμμα που θα ξεπεράσει το όριο του 3%. Άρα το εκλογικό μέτρο που προαναφέραμε καταργείται, όπως και η αριθμητική πράξη απ΄την οποία προκύπτει. Πάμε έτσι σε ένα άλλο υπολογισμό που έχει να κάνει με το δικαίωμα συμμετοχής στην κατανομή των εδρών των μικρότερων κομμάτων, όσων δηλαδή περνούν το όριο του 3%. Αν λοιπόν τα έγκυρα είναι 6.000.000, το 3% είναι 180.000 ψήφοι. Το κόμμα που συγκεντρώνει τον αριθμό αυτό μετέχει στην κατανομή των εδρών, ή, πιό σωστά παίρνει μία έδρα αφού κατανεμηθουν οι έδρες στα κόμματα που εκλέγουν βουλευτή απο την πρώτη φάση. Πως προσδιορίζεται η φάση αυτή;                                                                                                                                                

Απο το εκλογικό μέτρο (ε.μ.) που προκύπει με τη διαίρεση του 100 δια του αριθμού των εδρών που εκλέγει η χώρα,δηλαδή δια του 21. Είναι δηλαδή το πηλίκον της διαίρεσης του 100 :21 που δίνει τον μαγικό αριθμό 4,76. Άρα κάθε κόμμα εκλέγει τόσους βουλευττές όσες φορές χωρά στο τελικό ποσοστό του το 4,76. Αν λοιπόν πάρει ένα κόμμα 6,7% εκλέγει 1,40 βουλευτές, αφού 6,7 : 4,76 = 1,40.  Έναν βουλευτή κατευθείαν, από την πρώτη κατανομή, και του μένει σημαντικό δεκαδικό υπόλοιπο για να κερδίσει ίσως έναν ακόμα στην επόμενη κατανομή. Το ίδιο συμβαίνει με το κόμμα που παίρνει 28,4%. Διαιρούμενο το ποσοστό αυτό δια του εκλογικού μέτρου 4,76% δίνει : 28,4 : 4,76 = 5,96 βουλευτές. Στην περίπτωση αυτή το πολύ μεγάλο δεκαδικό υπόλοιπο 0,96 που προσεγγίζει τη μονάδα, δημιουργεί τη βεβαιότητα ότι το κόμμα αυτό εκλέγει και έκτο βουλευτή.                                                                                                   

Και πως μετέχουν στην κατανομή εδρών τα κόμματα που δεν έπιασαν το εκλογικό μέτρο του 4,76%; Μετέχουν διότι το ορίζει ο εκλογικός νόμος  και  βγάζουν έδρα κατευθείαν με το ποσοστό τους.                         

Απλώς δεν μπορούν, διότι δεν έχουν υπόλοιπα, να διεκδικήσουν επιπλέον έδρα, κάτι που μπορούν να κάνουν όλα τα άλλα κόμματα που πέρασαν το ε.μ. του 4,76%.                                                                                               

Αυτά τα κόμματα που πέρασαν το 3% αλλά δεν έφθασαν το ε.μ. του 4,76%  μετέχουν πρώτα απ΄όλα τα άλλα μετά την πρώτη κατανομή των εδρών. Είναι η εφαρμογή της αρχής παραχώρησης εδρών σε συνδυασμούς που έχουν το μεγαλύτερο αχρησιμοποίητο υπόλοιπο. Να το δούμε με ένα παράδειγμα.

Έστω ότι
Το Α κόμμα λαμβάνει ποσοστό 28,4% : όπως είπαμε εκλέγει 5 βουλευτές και έχει δεκαδικό υπόλοιπο 0,96.
Το Β κόμμα 23,9%, άρα (23,9:4,76= 5,02) εκλέγει 5 βουλευτές και έχει υπόλοιπο 0,02.
Το Γ κόμμα 12,2% , άρα (12,2:4,76= 2,56) εκλέγει 2 βουλευτές και έχει υπόλοιπο 0,56.
Το Δ κόμμα 10,7% άρα (10,7:4,76= 2,24) εκλέγει 2 βουλευτές και έχει υπόλοιπο 0,24
Το Ε κόμμα 9,8%, άρα (9,8:4,76= 2,05) εκλέγει 2 βουλευτές και έχει υπόλοιπο 0,05.
Το Ζ κόμμα 6,5%, άρα (6,5:4,76=1,36) εκλέγει 1 βουλευτή και έχει υπόλοιπο ) 0,36.
Το Η κόμμα 4,9% άρα (4,9:4,76=1,03) εκλέγει 1 βουλευτή και έχει υπόλοιπο 0,03
Το Θ κόμμα 3,6% άρα (3,6:4,76=0,76) εκλέγει 1 βουλευτή.

Έχουμε λοιπόν οκτώ κόμματα να μετέχουν στην κατανομή και το σύνολο των βουλευτών που έχουν κατανεμηθεί να είναι 19. Μένουν δύο για να συμπληρωθεί ο αριθμός των 21. Αυτές οι δύο έδρες κατανέμονται στα κόμματα με τα μεγαλύτερα υπόλοιπα που είναι κατά σειρά το Α και το Γ. ΄Ετσι το Α κόμμα εκλέγει τελικώς 6 βουλευτές και  το Γ κόμμα 3 βουλευτές. Τα άλλα μένουν ως έχουν από την πρώτη κατανομή.  Για να μη μπερδευόμαστε  πάντως με πολλές πράξεις και κανόνες, καλό είναι να θυμόμαστε το 4,76% ή ακόμα πιό απλά το 4%. ΄Οταν ακούμε ότι κάποιο κόμμα πήρε 11% σημαίνει ότι εκλέγει απευθείας 2 βουλευτές και ίσως πάει και για τρίτον!

Συμμετοχή και αποχή

Το παράδειγμα των 6.000.000 εγκύρων που χρησιμοποιήθηκε δεν είναι τυχαίο. Θα μπορούσε κανείς να υπολογίσει με βάση 7 εκατομμύρια έγκυρα ψηφοδέλτια αλλά ο αριθμός αυτός δεν έχει προσεγγιστεί ποτέ σε ευρωεκλογές. Αν κάτι αλλάξει τώρα και αυξηθεί η συμμετοχή, θα είναι λόγω ειδικών και ιδόμορφων πολιτικοκοινωνικών συνθηκών. Είναι οι ίδιες συνθήκες που ίσως μεταβάλλουν  και την ψήφο απο χαλαρή σε σκληρή και αποφασιστική.
Να παρακολουθήσουμε στον πίνακα που ακολουθεί την εξέλιξη της συμμετοχής στις ευρωεκλογές και θα βγάλουμε πολύ χρήσιμα συμπεράσματα.

Το 1999 η συμμετοχή ήταν μεγάλη και η αποχή κυμάνθηκε σε φυσιολογικά επίπεδα. Δεν είχε ακόμα διογκωθεί η αμφισβήτηση και στη συνέχεια απαξίωση της πολιτικής και η πλαστή ευημερία των ημερών Σημίτη με την άνθηση (και στη συνέχεια κατάρρευση) του Χρηματιστηρίου προσδιόριζαν την ταυτότητα και την εικόνα της πολιτικής. Πέντε χρόνια μετά  το …υγιές μικρόβιο της αμφισβήτησης οδήγησε σε ήττα το ΠΑΣΟΚ απο τη ΝΔ, ενώ η νεοφιλελεύθερη διακυβέρνηση των «εκσυγχρονιστών» έκανε τον Κ.Καραμανλή να μοιάζει με όαση πολιτικής και κοινωνικής ευαισθησίας. Να σημειώσουμε ότι το 1999 δεν ήταν χρονιά βουλευτικών εκλογών. Ενώ το 2004 και το 2009 ήταν. ΟΙ ευρωεκλογές όμως δεν συνέπεσαν με τις βουλευτικές αφού διεξήχθησαν σε διαφορετικούς χ ρόνους και στις δύο περιπτώσεις.                                                                                                                                                                               

Το 2004 είχαμε βουλευτικές στις 7 Μαρτίου και οι ευρωεκλογές ακολούθησαν μόλις τρείς μήνες μετά, στις 13 Ιουνίου. Θα μπορούσε να μιλήσει κανείς για κόπωση του εκλογικού σώματος, απογοήτευση μεγάλου μέρους του εκλογικού σώματος απο το αποτέλεσμα των βουλευτικών, λόγοι που συνήθως οδηγούν σε αύξηση της αποχής.                                                                                                                                                    

Το 2009 όμως είχαμε πρώτα ευρωεκλογές και μετά βουλευτικές. Στις 7 Ιουνίου ψηφίσαμε για την ευρωβουλή και τέσσερεις μήνες μετά, στις 4 Οκτωβρίου διεξήχθησαν οι βουλευτικές εκλογές. Άρα εδώ δεν είχαμε καμιά κόπωση ή απογοήτευση του εκλογικού σώματος, είχαμε ενεργό αμφισβήτηση και απαξίωση του συστήματος διακυβέρνησης που εκφράστηκε καταρχήν στις ευρωεκλογές. Ακολούθησε η μεγάλη ήττα της ΝΔ του Κ. Καραμανλή και η νίκη του ΠΑΣΟΚ υπό τον Γ.Α.Παπανδρέου, η λαίλαπα των μνημονίων και του ΔΝΤ, οι δανεισμοί, η διάλυση του κοινωνικού ιστού και όλα όσα ξέρουμε και ζούμε τα τελευταία χρόνια. Πριν τις τωρινές ευρωεκλογές μεσολαβούν οι δύο απανωτές αναμετρήσεις του 2012 που οδηγούν σε συντριβή τη ΝΔ, σε διάλυση το ΠΑΣΟΚ και αναδεικνύουν σε εναλλακτική δύναμη εξουσίας τον ΣΥΡΙΖΑ.

Όμως το σύστημα δεν είναι έτοιμο και αποφασισμένο να δεχθεί εναλλαγή στην εξουσία και διατηρεί «με τα δόντια» σε αυτήν το δίδυμο πια ΝΔ-ΠΑΣΟΚ. Το οποίο δοκιμάζεται τώρα για πρώτη φορά μετά τη συγκυβέρνηση των σχεδόν δύο χρόνων. Το αυξημένο ενδιαφέρον των πρώτων εκλογών μεςτά την κορύφωση των μέτρων διάλυσης της κοινωνίας και η τάση του κόσμου να τοποθετηθεί για όσα συμβαίνουν ίσως αλλάξουν την φθίνουσα πορεία συμμετοχής στη ευρωεκλογές. ΄Αλλωστε όλοι τις θεωρούν πρόκριμα εξελίξεων που θα οδηγήσουν σε ευρύτερες πολιτικές εξελίξεις.

Δύο παρατηρήσεις με βάση τον αστερίσκο (*) του πίνακα : Τα άκυρα και λευκά φθίνουν και αυτά όσο μειώνεται η συμμετοχή. Δηλαδή δεν επιλέγονται ως τρόπος διαμαρτυρίας από αυτούς που πήγαν να ψηφίσουν. Φαίνεται ότι επιλέγεται πολιτική επιδοκιμασία ή αποδοκιμασία δια της επιλογής κόμματος και όχι συλλήβδην απόρριψη. Επίσης, για πρώτη φορά στις ευρωεκλογές του 2009 γίνεται απο το υπουργείο Εσωτερικών κατά την αναγραφή των αποτελεσμάτων, διαχωρισμός των άκυρων απο τα λευκά : 72.919 τα άκυρα, 60.934 τα λευκά.  Διαχωρισμός χρήσιμος μια και οι δύο επιλογές εκφράζουν τελείως διαφορετικές οπτικές και εκλογικές στάσεις.