Δύσκολα θα φανταζόταν κάποιος πριν την έναρξη της προσφυγικής κρίσης το 2015, ότι μόλις τρία χρόνια μετά, οι άνθρωποι που προσπαθούν να γλιτώσουν από τον πόλεμο και την εξαθλίωση, θα αποτελούσαν την βασική αφορμή αμφισβήτησης τόσο του πολιτικού μέλλοντος ηγετών όπως η Μέρκελ, όσο και της ύπαρξης της ίδιας της Ευρωπαϊκής Ενωσης, τουλάχιστον όπως την γνωρίζουμε μέχρι τώρα.

Ο όρος «αφορμή» παραπέμπει στο γεγονός ότι η ΕΕ εδώ και πολλά χρόνια βρίσκεται μεταξύ σφύρας και άκμονος, κυρίως λόγω των οικονομικών αντιθέσεων και της επιβολής καταστοφικών πολιτικών από μια αλαζονική ηγεσία. Σήμερα, μπορεί το ένα μέρος του κυρίαρχου «γαλλογερμανικού άξονα», η Γαλλία δια του προέδρου Εμανουέλ Μακρόν, να εκλαμβάνει την προσφυγική κρίση ως ένα είδος «ευκαιρίας» για την προώθηση του «οράματός» του για την εμβάθυνση της ΕΕ – έστω και όχι ακριβώς όπως ίσως θα το επιθυμούσε, δεδομένης και της ανόδου της ευρωπαϊκής ακροδεξιάς που εκφράζεται πλέον και σε κυβερνητικό επίπεδο – αλλά για το άλλο μέρος, για το γερμανικό πολιτικό σύστημα και ειδικά για την καγκελάριο Μέρκελ, η κατάσταση αυτή λειτουργεί αποσταθεροποιητικά.

«Μέσα σε ένα χρόνο, θα δούμε αν η ενωμένη Ευρώπη θα εξακολουθεί να υπάρχει»

Το σίγουρο είναι, πως οι φιλοδοξίες του Μακρόν για την εμβάθυνση της ΕΕ αποτελούν το μικρότερο πρόβλημα – αν υποτεθεί πως είναι όντως πρόβλημα – για την Μέρκελ. Διότι η καγκελάριος βρίσκεται υπό την ασφυκτική πίεση να αμφισβητήσει, ουσιαστικά, την ουσία της ΕΕ, δηλαδή τα ανοιχτά εσωτερικά σύνορα και την ελεύθερη κυκλοφορία εργασίας, κεφαλαίου και υπηρεσιών – καθώς και το σύνολο των θεμελιωδών ανθρωπίνων δικαιωμάτων – με το να κλείσει τα εσωτερικά σύνορα στους πρόσφυγες και να τους στείλει πίσω στις χώρες υποδοχές του ευρωπαϊκού νότου. Και η πίεση αυτή ασκείται, τόσο από το εσωτερικό του εύθραυστου κυβερνητικού συνασπισμού της, με προεξέχοντα τον υπουργό Εσωτερικών της Γερμανίας και ηγέτη των Βαυαρών Χριστιανοκοινωνιστών (CSU) Χορστ Ζεεχόφερ όσο και από το εξωτερικό, με βασικό φορέα τον υπουργό Εσωτερικών της Ιταλίας και ηγέτη της ακροδεξιάς, Λέγκας του Βορρά, Ματέο Σαλβίνι. Πρόκειται για μια κοινή διαπίστωση, η οποία αποτελεί το βασικό πολιτικό ζήτημα στην Γερμανία – και όχι μόνο – όπως τεκμηριώνεται και από την προσέγγιση του Spiegel.

Η Ιταλική προσέγγιση στην προσφυγική κρίση, με κύριο εκφραστή τον ακροδεξιό Ματέο Σαλβίνι, όπως σημειώνει το γερμανικό περιοδικό «απειλεί όχι μόνο τη θητεία της Άνγκελας Μέρκελ ως καγκελαρίου αλλά και ολόκληρη την ΕΕ». Τραγική ειρωνεία είναι πως η άνοδος της ακροδεξιάς στην Ιταλία, όπως και η ενίσχυσή της σε άλλες χώρες, δεν είναι παρά το αποτέλεσμα της οικονομικής, κοινωνικής και πολιτικής κρίσης που το ίδιο το Βερολινό, με τη σιωπή των Βρυξελλών, επέβαλε σε όλη την Ευρώπη. Και μπορεί οι ευρωπαίοι ηγέτες να φαίνεται πως βρήκαν μια «συμβιβαστική» λύση στη Σύνοδο Κορυφής για το προσφυγικό, η αρχική στάση όμως της Ιταλίας με την άσκηση βέτο κατά την πρώτη ημέρα της Συνόδου, αποτελεί μόλις το πρώτο δείγμα της επιθετικής πολιτικής που αναμένεται να ακολουθήσει η Ρώμη έναντι του Βερολίνου και των Βρυξελλών. 

Ο Σαλβίνι έχει ήδη χαρακτηριστεί στη Γερμανία ως ο ισχυρότερος αντίπαλος της Μέρκελ στην ΕΕ. Στην ερώτηση του Spiegel, αν τον ανησυχεί το γεγονός ότι  στη Σύνοδο Κορυφής των Βρυξελλών η ΕΕ θα είναι πιο διαιρεμένη από ποτέ, δείχνει τις προθέσεις του: «Τους επόμενους μήνες, θα αποφασιστεί εάν η Ευρώπη εξακολουθεί να έχει ένα μέλλον υπό τη σημερινή της μορφή ή αν το όλο θέμα έχει καταστεί μάταιο. Δεν πρόκειται μόνο για τον προϋπολογισμό για τα επόμενα επτά χρόνια. Το επόμενο έτος θα γίνουν νέες εκλογές για το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Μέσα σε ένα χρόνο, θα δούμε αν η ενωμένη Ευρώπη θα εξακολουθεί να υπάρχει».

Μπορεί η Ευρώπη χωρίς την Ιταλία;

Ο ακροδεξιός Σαλβίνι στις προεκλογικές του εκστρατείες μιλούσε σχεδόν αποκλειστικά για τον εαυτό του και για το ρόλο του στην παγκόσμια πολιτική. Έλεγε ότι οι αρχηγοί πολλών κρατών του λένε: «Πρέπει να πείτε: Σταματήστε, είμαστε η Ιταλία. Έχουμε κουραστεί να μας αντιμετωπίζετε σαν να είμαστε σκουπίδια. Και οι άνθρωποι θα αναγκαστούν να σας ακούσουν. Τα πράγματα θα αλλάξουν». Όπως υπογραμμίζει το Spiegel, ακούγεται κυνικό, αλλά είναι αλήθεια: Χωρίς την Ιταλία, το ευρώ δεν θα έχει μέλλον, ούτε, πιθανόν και η Ευρωπαϊκή Ένωση. Χωρίς την Ιταλία, δεν μπορεί να υπάρξει λύση στο προσφυγικό ένα ζήτημα που έχει γίνει καθοριστικό για την επιβίωση της Γερμανίδας Καγκελαρίου Άνγκελας Μέρκελ».

Μεγάλο μέρος της πίεσης που ασκείται στη Μέρκελ προέρχεται από τον υπουργό Εσωτερικών της Γερμανίας Χορστ Ζεεχόφερ, o οποίος έχει δώσει στην καγκελάριο διορία μέχρι το τέλος του Ιουνίου για να βρει «την αγαπημένη της ‘ευρωπαϊκή λύση’» στο ζήτημα των προσφύγων πριν αρχίσει να υλοποιεί την απειλή του, να αρχίσει να διώχνει τους πρόσφυγες από τα σύνορα. Αν και την Πέμπτη έριξε κάπως τους τόνους, ο Ζεεχόφερ δεν θέλησε να αποκλείσει ακόμη και τη διάλυση του κυβερνητικού συνασπισμού και περιμένει την ενημέρωση της καγκελαρίου από τη Σύνοδο Κορυφής. Η Μέρκελ, στο μεταξύ, ανησυχεί ότι η εφαρμογή τέτοιων ακραίων σχεδίων θα προκαλούσε ακόμη μεγαλύτερο ρήγμα στην ΕΕ και τελικά θα οδηγούσε στην επανατοποθέτηση (σ.σ. ουσιαστικά κλείσιμο) των συνόρων εντός της ΕΕ.

Η Σύνοδος για το προσφυγικό που κάλεσε η Μέρκελ την περασμένη Κυριακή για να αναζητηθεί μια ευρύτερη λύση για το προσφυγικό έδειξε ότι το ρήγμα και ο κατακερματισμός στην ΕΕ έχει ήδη ξεκινήσει. Και ο Σαλβίνι βρίσκεται στο επίκεντρο αυτής της διαδικασίας αφού έχει δηλώσει ότι η Ιταλία δεν πρόκειται να λάβει ούτε έναν πρόσφυγα παραπάνω καταδεικνύοντας ότι δεν έχει καμία διάθεση για συμβιβασμό. Με σύνθημα οι «Ιταλοί πρώτα» (σσ. το οποίο παραπέμπει στο «Πρώτα η Αμερική» του Τραμπ) και έναν βιτριολικό λόγο όλο μίσος εναντίον των μεταναστών, των Ρομά και των κεντροαριστερών πολιτικών, η ακροδεξιά του Σαλβίνι αναδείχθηκε όχι μόνο σε ρυθμιστή της ιταλικής πολιτική, αλλά στις ισχυρότερες πολιτικές δυνάμεις της Ιταλίας.

Εξάλλου ο Σαλβίνι δείχνει ελάχιστο ενδιαφέρον για τις συμμαχίες όπως η ΕΕ και το ΝΑΤΟ. Η Λέγκα στο τιμόνι της οποίας βρίσκεται από το 2013 έχει μια συνεργασία με το κόμμα του Ρώσου προέδρου Βλαντιμίρ Πούτιν – θέλει να μπει τέλος στις κυρώσεις της ΕΕ – και θαυμάζει τον πρόεδρο των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ. Το κόμμα του είναι επίσης μέλος της ίδιας ομάδας του ευρωκοινοβουλίου στο οποίο ανήκει και το ακροδεξιό μέτωπο της Μαρίν Λεπέν, που επίσης έχει στενές σχέσεις με το Κρεμλίνο. Όπως υπογραμμίζει το Spiegel, η πολιτική του πορεία από τα νεανικά του χρόνια έως σήμερα μόνο σταθερή δεν ήταν. Έχει δηλώσει φεντεραλιστής, κομμουνιστής, αυτονομιστής και τελικά εθνικιστής. Σύμφωνα με έναν παλιό του σύντροφο αυτό που τον χαρακτηρίζει δεν είναι τόσο οι ιδεολογικές του ρίζες, όσο ο πρωταρχικός του στόχος: Θέλει σύντομα να γίνει πρωθυπουργός.

Το ακροδεξιό «παράδοξο»

Όσον αφορά την Γερμανία, ο Σαλβίνι, δήλωσε το 2015 στο Spiegel, ότι δεν είχε καμία πρόθεση να δείξει μεγάλη προσοχή στις γερμανικές θέσεις. «Το ευρώ είναι όπλο πολέμου», είχε πει. «Οι πόλεμοι μπορούν να γίνουν με όπλα βόμβες ή νομίσματα. Αυτός ο πόλεμος ξεκίνησε από τους Γερμανούς επειδή το ευρώ ωφελεί αυτούς και κανέναν άλλο». Φαίνεται μάλλον απίθανο ότι ο Σαλβίνι, τώρα που είναι ο αναπληρωτής πρωθυπουργός της Ιταλίας να αλλάξει τη στάση του και να δείξει μεγαλύτερη προσοχή στις ανάγκες της Άνγκελας Μέρκελ. Ο ίδιος το θέτει ως εξής: «Για να είμαι ειλικρινής, οι πολιτικές απόψεις κι όχι μόνο στο ζήτημα των προσφύγων είναι αρκετά διαφορετικές». Παραδέχεται πάντως ότι ακόμη δεν έχει μιλήσει με την Μέρκελ.

Μιλά όμως με τον Ζεεχόφερ. Και κάπου εδώ συναντάμε ένα από τα πλέον τυπικά «παράδοξα» της ακροδεξιάς, τύπου Σαλβίνι και των Ευρωπαίων υπερ-συντηριτικών, όπως ο Βαυαρός ηγέτης. Στο εύλογο, λοιπόν, ερώτημα του Spiegel, ότι οι «εκλεκτοί» συνομιλητές του Σαλβίνι, όπως ο Ζεεχόφερ και το Αυστριακός υπουργός Εσωτερικών, θέλουν να στείλουν τους πρόσφυγες στην Ιταλία, ο Ιταλός ηγέτης της Λέγκα παραδέχεται πως «αυτό είναι αλήθεια». «Και οι δύο μιλούν για την προστασία των συνόρων και για την απόρριψη όσων δεν έχουν δικαίωμα ασύλου. Αλλά ο κοινός μας στόχος δεν είναι μόνο να επιβληθεί στις Βρυξέλλες η ανακατανομή των προσφύγων, αλλά κυρίως να προστατευθούν τα εξωτερικά σύνορα της ΕΕ. Ένα σύστημα όπως αυτό με την Τουρκία στα νοτιοανατολικά πρέπει να τεθεί σε εφαρμογή και στη νότια Ευρώπη».

Όμως ο δημοσιογράφος του Spiegel δεν «τσίμπησε» και επιμένει να μάθει τη γνώμη του Σαλβίνι, όχι για τα «εύκολα» – τη συμφωνία προστασίας των εξωτερικών συνόρων της ΕΕ – αλλά για τα δύσκολα, δηλαδή για το γεγονός ότι πολιτικοί με αντιπροσφυγική αντίληψη όπως ο ίδιος, θέλουν να στείλουν πίσω στην Ιταλία πρόσφυγες. Ο Σαλβίνι γίνεται τότε πιο σαφής και επιθετικός: «Δεν έχουμε ανάγκη να έρθει κανείς σε μας. Έχουμε ανάγκη να φύγουν άνθρωποι από την χώρα μας». Αναλόγως σαφής είναι και στην θέση του έναντι των γαλλο-γερμανικών σχεδίων για το προσφυγικό. Ο Σαλβίνι λέει πως αυτά τα σχέδια επικεντρώνονται στην επιστροφή στην Ιταλία των προσφύγων που βγήκαν στις ακτές της και ότι μόνο μετά θα αντιμετωπιστεί η προστασία των εξωτερικών συνόρων. «Για εμάς, όμως, οι προτεραιότητες είναι ακριβώς το αντίστροφο: Πρώτα βοηθήστε και στη συνέχεια μπορούμε να μιλήσουμε για τα υπόλοιπα, για την ανακατανομή των προσφύγων, την τραπεζική ένωση, το δημόσιο χρέος κλπ».

Ενα ματωμένο… «Πρώτα η Ιταλία»

Εκεί όμως που πραγματικά αποκαλύπτεται η βαθιά απάνθρωπη φύση του φασισμού, είναι όταν ο Σαλβίνι θεωρεί ότι τα πλοία των ΜΚΟ που βοηθούν και σώζουν πρόσφυγες στην Μεσόγειο, πρέπει «σίγουρα να εξαφανιστούν» από τις ακτές τις Λιβύης, διότι «υποστηρίζουν τους διακινούμενους μετανάστες και ενισχύουν το κίνητρό τους να διακινδυνεύσουν τη διέλευση»! Και ποιος θα τους υποκαταστήσει; «Η ακτοφυλακή της Λιβύης, της Τυνησίας και της Αιγύπτου», απαντά ο Σαλβίνι, καθιστώντας σαφές, ότι το «όραμά» του, ουσιαστικά, είναι ακόμη πιο πολλά προσφυγικά πτώματα να πλέουν στην Μεσόγειο. Ωστόσο, ο Ιταλός ακροδεξιός εμφανίζεται να συμφωνεί με την τρέχουσα ευρω-ενωσιακή «σκέψη» για δημιουργία προσφυγικών στρατοπέδων σε τρίτες χώρες και όχι μόνο στις χώρες της Βόρειας Αφρικής, αλλά και στα Βαλκάνια.