Ολοένα και πιο δύσκολη φαντάζει πλέον η εξίσωση του Brexit, καθώς οι τελευταίες εξελίξεις αφήνουν όλα τα ενδεχόμενα ανοιχτά, από εκείνο της διεξαγωγής ενός δεύτερου δημοψηφίσματος για το ζήτημα μέχρι και αυτό μιας αποχώρησης της Βρετανίας χωρίς συμφωνία. Σε κάθε περίπτωση, οι τελευταίες εξελίξεις έχουν οδηγήσει το βρετανικό πολιτικό σύστημα στα όρια του πανικού, την ώρα που ευρωπαϊκές ηγεσίες παρακολουθούν την κατάσταση με ιδιαίτερη ανησυχία, παρότι δηλώνουν δημοσίως έτοιμες να αντιμετωπίζουν ακόμη και το πιο ακραίο ενδεχόμενο.

Σε κάθε περίπτωση πάντως, όσο ψύχραιμη κι αν παρουσιάζεται επισήμως η ηγεσία της ΕΕ,  μπροστά σε μια κατάσταση που θυμίζει τόσο έντονα «κινούμενη άμμο» κανείς δεν μπορεί να δηλώνει βέβαιος. Και δεν είναι λίγοι αυτοί που εκτιμούν πως εκτός της Βρετανίας είναι και η ΕΕ, που κινδυνεύει να πυροβολήσει τα πόδια της, με δεδομένο μάλιστα πως κατηγορείται πως έδειξε ελάχιστα σημάδια ευελιξίας ιδιαίτερα σε ότι αφορά το ζήτημα του λεγόμενου backstop στα ιρλανδικά σύνορα, το οποίο ουσιαστικά «τίναξε στον αέρα» τη συμφωνία, καθώς αποτελεί «κόκκινη γραμμή» για τους σκληρούς brexiteers.

Για ποιο λόγο όμως αναδείχτηκε όμως το εν λόγω ζήτημα σε βασικό σημείο τριβής μεταξύ Ευρωπαίων και Βρετανίας; Και τι θα μπορούσε να αναφέρει κανείς ως εκτίμηση για τις περαιτέρω εξελίξεις, μόλις λίγες μέρες πριν την 29η Μαρτίου, για την οποία είχε οριστεί ως ημερομηνία του Brexit; Για τα δεδομένα που διαμορφώνονται μιλά στο Tvxs.gr o διδάκτορας Νομικής, συνεργάτης Ομάδας Ευρωπαϊκών εξελίξεων του Ινστιτούτου Εναλλακτικών Πολιτικών (ΕΝΑ), Γιάννης Γούναρης.

Το «αγκάθι» του backstop

«Αυτήν τη στιγμή, το σύνορο μεταξύ της Δημοκρατίας της Ιρλανδίας και της Βορείου Ιρλανδίας είναι “αόρατο”. Σε περίπτωση εξόδου της Βρετανίας χωρίς μια ολοκληρωμένη εμπορική συμφωνία με την ΕΕ, το σύνορο θα επανερχόταν, με τη μορφή τελωνειακών ελέγχων στα εμπορεύματα. Είναι το περίφημο “σκληρό σύνορο” που τόσο η Βρετανία όσο και η ΕΕ έχουν δηλώσει ότι επιθυμούν να αποτρέψουν. Επομένως, στην περίπτωση μη ύπαρξης μιας ολοκληρωμένης συμφωνίας για τις σχέσεις της Βρετανίας με την ΕΕ, χρειάζεται μια δικλίδα ασφαλείας για την αποτροπή του σκληρού συνόρου, με άλλα λόγια τη διασφάλιση της απρόσκοπτης διέλευσης των εμπορευμάτων από τη μια πλευρά στην άλλη» αναφέρει ο κύριος Γούναρης σχετικά με το επίμαχο ζήτημα του backstop και προσθέτει: «Αυτό θα σήμαινε ότι είτε το σύνολο της Βρετανίας θα παρέμενε de facto εντός της τελωνειακής ένωσης, ενδεχομένως και εντός της Κοινής Αγοράς, είτε το σύνορο θα μετατοπιζόταν κάπου στο μέσο της Ιρλανδικής Θάλασσας, κάτι που για προφανείς λόγους η Βρετανία δεν θα δεχόταν ποτέ. Για τους σκληρούς Brexiteers είναι προτιμότερη η επαναφορά των συνοριακών ελέγχων από το ενδεχόμενο να επανέλθει η Κοινή Αγορά από το παράθυρο -όπως τουλάχιστον αντιλαμβάνονται το backstop- και μάλιστα χωρίς να έχει πλέον λόγο και ψήφο η Βρετανία. Από την άλλη, δεν είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς τις επιπτώσεις που θα είχε η επαναφορά ενός πραγματικού συνόρου μεταξύ της Δημοκρατίας της Ιρλανδίας και της Β. Ιρλανδίας, λαμβάνοντας υπόψη την ιστορία της περιοχής».

Ένα Brexit χωρίς συμφωνία για την Βρετανία θα ήταν επιζήμιο και για τη Βρετανία και για την ΕΕ

Ταυτόχρονα, τονίζει ότι: «Οι συνέπειες ενός Brexit χωρίς συμφωνία για την Βρετανία θα ήταν δυσμενέστατες, ακόμα κι αν δεν δεχθεί κανείς κάποια μάλλον καταστροφολογικά σενάρια που κυκλοφορούν κατά καιρούς. Οι βρετανικές επιχειρήσεις θα έχαναν αυτόματα την ελεύθερη πρόσβαση στην Ευρωπαϊκή Κοινή Αγορά. Το κόστος των βρετανικών εξαγωγών θα ανέβαινε. Οι συνέπειες για τις μεταφορές θα ήταν επίσης σοβαρές, ενώ και το χρηματοοικονομικό κέντρο του City θα υφίστατο πλήγμα. Το χτύπημα για την βρετανική οικονομία θα ήταν βαρύτατο. Οι Βρετανοί πολίτες στην ΕΕ και οι πολίτες των κρατών της ΕΕ στη Βρετανία θα βρίσκονταν αυτόματα σε ένα νομικό κενό, ως προς τη νομιμότητα της διαμονής τους».

Παράλληλα, όμως εκτιμά πως ούτε οι Βρυξέλλες μπορούν να είναι σίγουρες πως είναι ­«θωρακισμένες» απέναντι στις συνέπειες μια τέτοιας εξέλιξης: «Από την πλευρά της, η ΕΕ έχει υιοθετήσει μια σειρά “μέτρων έκτακτης ανάγκης” για την περίπτωση του Brexit χωρίς συμφωνία. Η ίδια επιθυμεί να δίνει την εικόνα ότι είναι θωρακισμένη και ότι το βάρος της μη-συμφωνίας θα πέσει αποκλειστικά στο κεφάλι της Βρετανίας. Δεν είναι όμως καθόλου βέβαιο ότι είναι έτσι, καθώς σε ένα τέτοιο ενδεχόμενο οι οικονομικές συνέπειες και για την ΕΕ θα ήταν πολύ σοβαρές».

Την ίδια στιγμή, ο κύριος Γούναρης διευκρινίζει ότι «το no-deal Brexit δεν είναι απαραίτητα το ίδιο με το hard Brexit. Έξοδος χωρίς συμφωνία σημαίνει ότι γίνεται εν κενώ, χωρίς καμία ρύθμιση. Είναι ένα άλμα στο άγνωστο. Αντιθέτως, το “σκληρό” Brexit μπορεί να αναφέρεται σε μια συμφωνημένη έξοδο, κατά την οποία η Βρετανία δεν θα δεσμεύεται ούτε από κάποιο τμήμα της Κοινής Αγοράς, ούτε από την Τελωνειακή Ένωση, αλλά ενδεχομένως θα υπάρχει μια νέα, ολοκληρωμένη εμπορική συμφωνία με την ΕΕ (που εκ των πραγμάτων, θα μοιάζει πολύ με την Κοινή Αγορά). Ή και όχι. Όπως θα έλεγαν και οι Βρετανοί, it’s all rather complicated».

Απαντώντας στο ερώτημα κατά το πόσο υπάρχουν ακόμη προοπτικές άρσης του αδιεξόδου  μέσω μιας νέας συμφωνίας, ο κύριος Γούναρης σημειώνει: «Στην παρούσα φάση, μπορούμε μα μιλάμε με κάποια προοπτική μόνο εφόσον το Βρετανικό Κοινοβούλιο αποκλείσει ένα Brexit χωρίς συμφωνία. Διαφορετικά, μπαίνουμε σε αχαρτογράφητα νερά. Εφόσον, λοιπόν, αποκλειστεί το no-deal Brexit, μια λύση στο αδιέξοδο θα μπορούσε να είναι η παράταση της μεταβατικής περιόδου του Άρθρου 50 ΣΕΕ για μια σχετικά σύντομη περίοδο, ώστε αν δοθεί μια ευκαιρία να υπάρξει ολοκληρωμένη συμφωνία για τη μελλοντική σχέση του Ηνωμένου Βασιλείου με την ΕΕ και να αποφευχθεί οριστικά το backstop. Είναι εξαιρετικά αμφίβολο, όμως, εάν η κυβέρνηση της Τερέζα Μέι διαθέτει το πολιτικό κεφάλαιο για να κάνει μια τέτοια αναδιαπραγμάτευση, ακόμα και αν η ΕΕ φανεί πρόθυμη να προσέλθει στο τραπέζι – πράγμα που δεν είναι βέβαιο, αν και θα ήταν ευκταίο.  Μια νέα συμφωνία είναι η μόνη βιώσιμη προοπτική, απαιτεί όμως σύνεση και νηφαλιότητα και από τις δύο πλευρές».

Δε θα έφερναν απαραιτήτως λύση πρόωρες εκλογές ή νέο δημοψήφισμα

Με αυτά τα δεδομένα θα ήταν λύση η προκήρυξη πρόωρων εκλογών ή ενός νέου δημοψηφίσματος στη Βρετανία; Ο Γιάννης Γούναρης δεν εμφανίζεται τόσο βέβαιος: «Οι νέες εκλογές θα μπορούσαν να δώσουν μια διέξοδο – υπό την προϋπόθεση ότι δεν θα επιβεβαιωθεί εκ νέου το πολιτικό αδιέξοδο στη Βρετανία. Αντιθέτως, ένα νέο δημοψήφισμα, ανεξαρτήτως αποτελέσματος, θα επιβεβαίωνε απλά το χάσμα που έχει διχάσει και τραυματίσει βαριά τη Βρετανία. Ένα οριακό αποτέλεσμα υπέρ του Brexit απλώς θα μας έφερνε στο ίδιο σημείο που είμαστε σήμερα, ενώ μια οριακή ανατροπή υπέρ του Bremain δεν θα ήταν εγγύηση για μια καλή σχέση μεταξύ ενός τραυματισμένου μεν, περήφανου δε έθνους σχεδόν 70 εκατομμυρίων με την ΕΕ. Δεν θα ήταν καλή ιδέα να επιβεβαιωθεί η καλώς ή κακώς εδραιωμένη πεποίθηση πολλών ότι αν το αποτέλεσμα μια λαϊκής ψηφοφορίας δεν αρέσει στην ΕΕ, απλώς θα εξαναγκάσει τον “ταραχοποιό” να ψηφίζει ξανά και ξανά, μέχρι να ψηφίσει “σωστά”».

Σε ό,τι έχει να κάνει με το ενδεχόμενο παραίτησης της Τερέζα Μέι κι αλλαγής στην ηγεσία των Συντηρητικών (με ισχυρή την πιθανότητα επικράτησης της σκληρής πτέρυγας των Brextiteers) ο κύριος Γούναρης αναφέρει: «Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι οι χειρισμοί και οι πολιτικές εκτιμήσεις της Βρετανίδας πρωθυπουργού υπήρξαν ατυχέστατες. Τούτου λεχθέντος, θα ήταν άδικο να της καταλογιστεί το σύνολο της ευθύνης για το σημερινό αδιέξοδο. Η κατάσταση στην οποία βρισκόμαστε είναι αποτέλεσμα πολλών παραγόντων. Ούτε πρέπει να υποτιμηθεί η ευθύνη του Ντέηβιντ Κάμερον, πολλών κορυφαίων υποστηρικτών της αποχώρησης της Βρετανίας από την ΕΕ  εντός του Συντηρητικού κόμματος, χωρίς μια καθαρή εικόνα του πώς ακριβώς θα γινόταν αυτό, αλλά και της ίδιας της ΕΕ, σε κάποιους κύκλους της οποίας διακρίνεται μια τιμωρητική διάθεση, προς παραδειγματισμό τυχόν άλλων “ανυπάκουων”. Για αυτόν τον λόγο, η αποχώρηση της Μέι και η επικράτηση των σκληρών Brexiteers είναι εξαιρετικά αμφίβολο ότι θα έδινε λύση στο αδιέξοδο».

Τέλος, αναφορικά με την προοπτική ανάληψης της εξουσίας από τους Εργατικούς και διαχείρισης της κατάστασης από τον Τζέρεμι Κόρμπιν επισημαίνει: «Η υπόθεση του Brexit έχει διχάσει την βρετανική κοινωνία, αλλά και την βρετανική πολιτική σκηνή, οριζοντίως. Δεν είναι μόνο στο κόμμα των Συντηρητικών όπου εντοπίζονται έντονες διχογνωμίες και διαιρέσεις. Και οι Εργατικοί έχουν ανάλογα προβλήματα, ιδίως ανάμεσα σε αυτούς που υποστηρίζουν ένα “ήπιο” (soft) Brexit με διατήρηση της Τελωνειακής Ένωσης και ενδεχομένως κάποιων κανόνων της Κοινής Αγοράς, ιδίως σχετικά με την ελεύθερη κυκλοφορία, (στους οποίους συγκαταλέγεται και ο ίδιος ο Κόρμπιν) και εκείνους που επιθυμούν την ανατροπή του αποτελέσματος του δημοψηφίσματος. Για να έχει, λοιπόν, πειστικότητα μια εναλλακτική πρόταση των Εργατικών, ιδίως στην περίπτωση που έχουμε νέες εκλογές, πρέπει να είναι κατασταλαγμένη και σαφής. Από αυτήν την άποψη, η θέση του Τζέρεμι Κόρμπιν είναι ίσως ό,τι πλησιέστερο σε μια ορθολογική προσέγγιση του Brexit διαθέτει η Βρετανία αυτή τη στιγμή».