Η πρώτη «εκστρατεία» προς «ευρωπαϊκάς Ανατολάς» του Στιβ Μπάνον, του «γκουρού» της αμερικανικής ακροδεξιάς και πρώην συμβούλου στρατηγικής του Τραμπ, στέφθηκε με αποτυχία.

Το προηγούμενο διάστημα ο Μπάνον «αποβιβάστηκε» στην Ανατολική Ευρώπη για να «προσηλυτίσει» την Ουγγαρία και την Τσεχία στον «Τραμπισμό». Σύμφωνα με την επιθεώρηση «Foreign policy», το μήνυμα του Μπάνον αντανακλά μεγάλο μέρος της ρητορικής στις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης, μιας περιοχής που γίνεται «φάρος» για την διεθνή ακροδεξιά, χάρη στη ξενοφοβική άρνησή της στη μετανάστευση και την υποδοχή προσφύγων καθώς και στις ευρωπαϊκές αξίες. Συνεπώς, θα περίμενε κανείς ότι η «περιοδεία» του Μπάνον στις χώρες αυτές θα ήταν ένα είδους θριάμβου. Κι όμως, οι προβλέψεις δεν επιβεβαιώθηκαν. 

Ο λόγος, όπως σημειώνει χαρακτηριστικά η επιθεώρηση, είναι πως τόσο ο Στίβ Μπάνον όσο και ο Ντόναλντ Τραμπ φαίνονται να είναι τυφλοί στα συγκεκριμένα συμφέροντα των ακροδεξιών αρχηγών της Ανατολικής Ευρώπης, όπως του Ούγγρου πρωθυπουργού Βίκτορ Όρμπαν και του Μίλος Ζέμαν της Τσεχίας. Για το «Foreign policy» η ακροδεξιά στροφή αυτών των χωρών οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στην απογοήτευση από το ότι, 14 χρόνια μετά την ένταξή των χωρών αυτών στην ΕΕ, η ποιότητα ζωής απέχει ακόμη μακριά από το να είναι ανάλογη με εκείνη της Δυτικής Ευρώπης. Μπορεί λοιπόν ο Λευκός Οίκος να θέλει να προσφέρει την ιδεολογική πλατφόρμα, ωστόσο, ο οικονομικός εθνικισμός του «πρώτα η Αμερική», σε συνδυασμό με την αποδυνάμωση της ενότητας του ΝΑΤΟ αποτελούν σοβαρές και απτές απειλές για τη σταθερότητα και την ασφάλεια των χωρών της περιοχής.

Κατά τη διάρκεια της περιοδείας του, ο Μπάνον επικεντρώθηκε στον Τραμπ, την «θαυμαστή» εκλογική νίκη του, και στο όραμα του προέδρου να «συντρίψει» την «παγκόσμια φιλελεύθερη ελίτ». Στις ομιλίες του ήταν σχεδόν εξαφανισμένη η Ανατολική Ευρώπη ενώ δεν υπήρξε καμία ένδειξη της στενής προσοχής που ο Μπάνον ισχυρίζεται ότι η αμερικανική ακροδεξιά δίνει στην περιοχή και την «εθνικιστική επανάστασή της».

«Ουπς»!

Στην πραγματικότητα, ο Μπάνον, είναι τόσο ανίδεος για τις ανάγκες και τις προτεραιότητες των χωρών της Ανατολικής Ευρώπης (Ουγγαρία, Τσεχία, Πολωνία κ.α.), που οι δεξιότεροι σχολιαστές στην Βουδαπέστη εξέφρασαν πολύ γρήγορα την απογοήτευσή τους: Γιατί, ρώτησαν, ο Μπάνον παπαγαλίζει τη γραμμή του Λευκού Οίκου ότι η Κίνα και το Ιράν απειλούν τον δυτικό πολιτισμό, όταν αυτές οι χώρες αποτελούν επί του παρόντος τον ακρογωνιαίο λίθο των φιλοδοξιών του Ορμπαν για την εξωτερική και οικονομική πολιτική της Ουγγαρίας; Η Ουγγαρία ελπίζει σε σημαντική οικονομική ώθηση από τις κινεζικές επενδύσεις – κατά κύριο λόγο στις υποδομές στον τομέα των μεταφορών, στο πλαίσιο της μεγαλεπήβολης επεκτατικής οικονομικής πρωτοβουλίας του Πεκίνου «Μία Ζώνη, Ένας Δρόμος» – τα επόμενα χρόνια, ελπίζει να διευρύνει το εμπόριο και να καταστήσει την Βουδαπέστη περιφερειακό κόμβο για τα κινεζικά χρηματοοικονομικά.

Ανάλογη είναι η τακτική και των άλλων χωρών της περιοχής, οι οποίες αποφεύγουν να υπονομεύουν το Πεκίνο καθώς κυνηγάνε τις κινεζικές επενδύσεις. Όταν ο Τσέχος υπουργός Πολιτισμού συναντήθηκε ιδιωτικά με τον Δαλάι Λάμα το 2016, ο Ζέμαν, ανάγκασε τον τότε πρωθυπουργό να συνυπογράψει μια δουλοπρεπή επιστολή απολογίας προς το Πεκίνο. Στην Πράγα, ο Μπάνον επίσης τα θαλάσσωσε. Το εμπόριο, είπε, είναι απλώς «αθέμιτος ανταγωνισμός με τη χρήση χαμηλά αμοιβόμενης εργασίας σε άλλες χώρες». Η εκπληκτική σιωπή του ακροατηρίου δεν οφειλόταν στο «δέος» από την «σοφία» του ομιλητή, αλλά στο γεγονός. ότι περίπου το 80% του ΑΕΠ της Τσεχικής Δημοκρατίας προέρχεται από τις εξαγωγές.

Όταν ζήτησαν από τον Τραμπ να ονοματίσει τον μεγαλύτερο εχθρό των ΗΠΑ, εκείνος ανάφερε την ΕΕ «γι’ αυτό που μας κάνουν στο εμπόριο». Αλλά το εμπόριο είναι η «κόλα» που κρατά την Ουγγαρία, την Πολωνία και άλλες χώρες της Ανατολικής Ευρώπης μέσα στην ΕΕ. Και η απειλή του Τραμπ να επεκτείνει τον εμπορικό πόλεμό του με την επιβολή δασμών στις αμερικανικές εισαγωγές ευρωπαϊκών αυτοκινήτων, μπορεί προς ώρας να έχει παγώσει αλλά παραμένει ένας από τους σοβαρότερους κινδύνους του μεγαλύτερου βιομηχανικού τομέα των χωρών της Ανατολικής Ευρώπης.

Η Σλοβακία έχει το μεγαλύτερο φόβο, αφού τα αυτοκίνητα αντιπροσωπεύουν το 60% των εξαγωγών της προς τις Ηνωμένες Πολιτείες. Εκτός από τα οχήματα που παράγονται από τα εργοστάσια της Volkswagen, της PSA Peugeot Citroen, της Kia και της Jaguar Land Rover σε σλοβακικό έδαφος, η χώρα διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην αλυσίδα εφοδιασμού πολλών Γερμανών κατασκευαστών που παράγουν στην περιοχή. Με την υψηλότερη κατά κεφαλή παραγωγή αυτοκινήτου στον κόσμο, η χώρα των μόλις 5 εκατομμυρίων ανθρώπων θα μπορούσε να υποστεί μία απότομη μείωση κατά 0,7% στο ΑΕΠ της, εάν οι Ηνωμένες Πολιτείες επιβάλουν τους δασμούς με τους οποίους απειλεί ο Τραμπ. Αυτό θα θέσει σε άμεσο κίνδυνο 40.000 θέσεις εργασίας στην Πολωνία και 25.000 στην Ουγγαρία και την Τσεχική Δημοκρατία.

Όσο δημοφιλής και να είναι η εθνικιστική στροφή του Τραμπ στην Ανατολική Ευρώπη, τέτοιου είδους απειλές δεν μπορούν να αγνοηθούν.

Τραβώντας το γεωοπολιτικό χαλί

Ο Τσέχος πρωθυπουργός Αντρέι Μπάμπις, ένας δισεκατομμυριούχος επιχειρηματίας που συγκρίνεται συχνά με τον Τράμπ, σπάνια χάνει την ευκαιρία να επιτεθεί στην μετανάστευση. Αλλά έχει επίσης έντονη επίγνωση των κινδύνων για την οικονομία της χώρας του.

Η μεταρρύθμιση της ΕΕ για την εξάλειψη των τελικών φραγμών στο ελεύθερο εμπόριο, εντός της ενιαίας αγοράς, είναι η κορυφαία προτεραιότητα της κυβέρνησής του, δήλωσε ο Μπάμπις στο «Foreign Policy». Οι εμπορικές κρίσεις του Τράμπ και η απόσυρσή του από την πυρηνική συμφωνία του Ιράν προκάλεσαν ανησυχία για το τι σηματοδοτεί η αμερικανική ηγεμονία στη Δύση, προειδοποίησε ο πρωθυπουργός. Και σε αντίθεση με τον Ούγγρο ομόλογό του, ο Μπάμπις δεν εμφανίστηκε για να χαιρετήσει τον πρώην φίλο του προέδρου των ΗΠΑ.

Ούτε η κυβέρνησή του είναι διατεθειμένη να παραχωρήσει στις αμερικανικές εταιρείες μια μακρά αμφισβητούμενη σύμβαση για την προμήθεια στρατιωτικών ελικοπτέρων, παρά την άσκηση πιέσεων από την Ουάσιγκτον για την αύξηση των πωλήσεων όπλων σε Ευρωπαίους συμμάχους. Οι συνεχείς καταγγελίες του Τράμπ ότι τα ευρωπαϊκά μέλη του ΝΑΤΟ δεν αποδίδουν αρκετά στην άμυνα και τα ζητήματα που έθεσε για το επίπεδο της στρατιωτικής υποστήριξης των ΗΠΑ στους Ευρωπαίους συμμάχους της, έχουν προκαλέσει συναγερμό σε ολόκληρη την περιοχή.

Η καχυποψία έγινε βεβαιότητα για τις αμερικανικές προθέσεις, όταν, επιστρέφοντας από την αμφιλεγόμενη συνάντησή του με τον Ρώσο πρόεδρο Βλαντίμιρ Πούτιν στο Ελσίνκι, ο πρόεδρος των ΗΠΑ διερωτήθηκε γιατί η χώρα του θα έπρεπε να σπεύσει να υπερασπιστεί μιας «επιθετική χώρα», όπως το Μαυροβούνιο, στο πλαίσιο του ΝΑΤΟ.

Με αυτά τα λίγα λόγια, ο Τραμπ κατάφερε να διαλύσει το αίσθημα ευθύνης του ΝΑΤΟ έναντι των κρατών της Ανατολικής Ευρώπης. Το έπραξε μάλιστα τη στιγμή που το ΝΑΤΟ είναι περισσότερο από οποιοδήποτε άλλο οργανισμό που έλκει κάποιες από αυτές τις χώρες προς τη Δύση. Η ένταση σε Πολωνία και Βαλτική είναι ορατή και ο Τράμπ μετατρέπεται γρήγορα από «ήρωα», σε «φαύλο», στα μάτια των ομοϊδεατών του. Διότι ενώ ο Αμερικανός πρόεδρος αντιλαμβάνεται τα πάντα ως εμπόριο και οικονομία, για τις πολιτικές ελίτ στην Πολωνία και τις χώρες της Βαλτικής, ο φόβος της φερόμενης «ρωσικής επιθετικότητας» αποτελεί μια «υπαρξιακή» απειλή και η αμφισβήτηση της υποστήριξης έναντι αυτής της απειλής αποτελεί μια απερίσκεπτη γεωπολιτική θέση που τραβά το χαλί κάτω από τα πόδια τους.

Αν και η Πολωνία είναι ένα από τα λίγα κράτη μέλη της ΕΕ που πληρούν το κατώτατο όριο του 2% του ΑΕΠ για την αμυντική δαπάνη του ΝΑΤΟ, η συντηρητική κυβέρνησή της απογοητεύθηκε όταν διαπίστωσε, ότι ακόμη και μια συμφωνία ύψους 4,75 δισεκατομμυρίων δολαρίων για αγορά αμερικανικών πυραύλων που υπογράφηκαν νωρίτερα αυτό το έτος, δεν μπόρεσε να αλλάξει το κλίμα. Και παρά τη διακήρυξη του Τραμπ σε μια ομιλία στη Βαρσοβία το 2017, ότι η Πολωνία μοιράζεται τις ίδιες συντηρητικές αξίες με τις ΗΠΑ «για οικογένεια, ελευθερία, χώρα και Θεό», δεν προσέφερε στη χώρα καμία ελπίδα για την δημιουργία μόνιμης βάσης του ΝΑΤΟ. Με εκείνα και με τούτα, ακόμη και πολιτικοί όπως ο Μπάμπις έφτασε να δηλώνει ότι «η Ευρώπη πρέπει να είναι ισχυρότερη στο εξωτερικό» και ότι «η Τσεχική Δημοκρατία υποστηρίζει την ευρωπαϊκή συνεργασία στην άμυνα και έναν ισχυρότερο παγκόσμιο ρόλο για την Ευρώπη».

«Στροφή»… προς Δυσμάς

Είναι προφανές, ότι η απόκλιση των συγκεκριμένων εθνικών συμφερόντων έχει αφήσει τους Ανατολικοευρωπαίους ασυγκίνητους από τις προσπάθειες της αμερικανικής ριζοσπαστικής δεξιάς και του Λευκού Οίκου να εμπλακούν στην περιοχή. Αυτό έχει δύο συνέπειες: α) Την κάλυψη του κενού από την ρωσική πλευρά, η οποία τα τελευταία χρόνια χτίζει σχέσεις με τις ακροδεξιές ηγεσίες της Ανατολικής Ευρώπης στο πλαίσιο του ανταγωνισμού της Μόσχας με την ΕΕ β) Την μετατόπιση του ενδιαφέροντος του Μπάνον πιο Δυτικά.

Έτσι ο Μπάνον σκοπεύει να δημιουργήσει ένα ίδρυμα στην Ευρώπη, με στόχο να προκαλέσει μια «ακροδεξιά λαϊκιστική εξέγερση που θα εξαπλωθεί στην ήπειρο». Σε μια συμβολική κίνηση, τα κεντρικά της οργάνωσής του που θα ονομάσει The Movement θα βρίσκονται στις Βρυξέλλες, την πρωτεύουσα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αναφέρεται στο άρθρο της Daily Beast. Ο Μπάνον είχε πέρυσι συναντήσεις μεταξύ άλλων με τον Νάιτζελ Φάρατζ στη Βρετανία και στελέχη του ακροδεξιού κόμματος της Μαρίν Λεπέν στη Γαλλία. Έπλεξε μάλιστα και το εγκώμιο στην Ιταλία, με αφορμή την άνοδο στην εξουσία της ακροδεξιάς Λέγκα: «Η Ιταλία είναι η καρδιά της σύγχρονης πολιτικής. Εάν αυτό πετύχει εκεί κάτω, μπορεί να πετύχει οπουδήποτε»…